Αγαπάτε τους χάρτες; Εγώ, πολύ. Ξέροντάς το, ένας νεαρός φίλος μού έφερε, τις προάλλες, δυο χάρτες των Βαλκανίων. Δεν ήταν σπάνιοι, δεν είχαν καμιά συλλεκτική αξία. Είχαν, όμως, αξίαν άλλη: έδειχναν τις τεκτονικές αλλαγές στην περιοχή. Ειδικά, στη Γιουγκοσλαβία.
Στον παλιότερο χάρτη του 1985 η χώρα αυτή ήταν το μεγαλύτερο κράτος της χερσονήσου του Αίμου, με κάπου 25 εκατομμύρια κατοίκους. Στον νεότερο τον τωρινό είναι… αυτό που ξέρετε: μισή ντουζίνα κράτη και κρατίδια, που το μεγαλύτερό τους (Σερβία συν Μαυροβούνιο) έχει πληθυσμό κάπου 10,5 εκατομμύρια (και πάει να «ζαρώσει» ακόμα πιο πολύ) και τα άλλα, από 5 εκατομμύρια περίπου (Κροατία) ως 1,9 (Σλοβενία και ΠΓΔΜ).
Ομως, τον νεαρό φίλο μου δεν τον απασχολούσαν οι αλλαγές στον βαλκανικό χάρτη. Αλλά ο τρόπος που έγιναν και το μέλλον αυτών των κρατών. Φυσικά, ο πρώτος του ήταν γνωστότατος, το δεύτερο άγνωστο στους πάντες, αν και προβλέψιμο, αφού ο πρώτος προδιαγράφει το δεύτερο.
Τα στοιχεία αυτού του τρόπου κρατο-κατασκευής είναι περίπου μοναδικά στη νεότερη Ιστορία. Η δημιουργία νέων κρατών, τον 19ο και 20ό αιώνα, ήταν πάντα αποτέλεσμα εθνικών-κοινωνικών επαναστάσεων, όπου βοήθησαν, κατά τον α ή β τρόπο, και ξένες δυνάμεις. Φτάνει το παράδειγμα του δικού μας, νεοελληνικού κράτους: μετά 8 χρόνια πολυαίματου και πολυκύμαντου απελευθερωτικού Αγώνα, η παρέμβαση των τότε «Μεγάλων Δυνάμεων» συνέβαλε σημαντικά για να ιδρυθεί το «ανεξάρτητο» κρατίδιο με όλες τις εγγενείς αδυναμίες που το συνόδευαν.
Στη Γιουγκοσλαβία, όμως, η δημιουργία της Κροατίας, της Σλοβενίας, της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, της ΠΓΔΜ ήταν αποκλειστικά αποτέλεσμα των αποφάσεων των ένθεν κακείθεν του Ατλαντικού «μεγάλων», που είχαν την ευγενική φιλοδοξία να φέρουν στους λαούς της περιοχής ελευθερία από παλιά και νέα τυραννικά καθεστώτα, ανεξαρτησία, δημοκρατική διακυβέρνηση, ειρήνη και άλλες ευδοκίες.
Πώς «υλοποιήθηκαν» αυτές οι ευδοκίες, το ξέρουμε σήμερα σ’ όλη τη δόξα του: μια σειρά από λυμφατικά κρατίδια, που πάνω τους πλανιώνται τα φαντάσματα 250.000 νεκρών… που κατασιγάζουν την πενία τους, τρεφόμενα με αμοιβαίο μίσος και εθνικιστικές-επεκτατικές απληστίες… που η όποια οικονομία τους, η βιομηχανική και κρατική υποδομή τους έχουν κονιορτοποιηθεί από τις ανθρωπιστικές παρεμβάσεις των Δυτικών… που τις λυμαίνονται συμμορίες «αυτονομιστών» και λαθρεμπόρων ναρκωτικών, όπλων και μεταναστών. Και το φοβερότερο: με το περιβάλλον τους τραγικά μολυσμένο ή αφανισμένο σε άγνωστο βάθος χρόνου.
Ο μεγαλοφάνταστος «τρόπος» των δυτικών ευεργετών μεταμόρφωσε τη μισή Βαλκανική σε κρανίου τόπον…
Διόλου πρωτότυπα, βέβαια, αυτά τα εξ Εσπερίας δώρα. Πριν δυο σχεδόν αιώνες, ο Μπάυρον, αν και «δυτικός», προειδοποιούσε τους Ελληνες:
«Απ’ τους άπιστους Φράγκους λευτεριά μη ζητάτε.
Εκεί ζουν ηγεμόνες, που πουλούν κι αγοράζουν»1
Ενας άλλος Βρεταννός, 18 αιώνες πρωτύτερα, ήταν πολύ πιο ωμός. Πολέμαρχος εκείνος, είχε πει στους στρατιώτες του για τους Ρωμαίους, που είχαν εισβάλει κατακτητές στο νησί:
«Τη λεηλασία, τις σφαγές, τις αρπαγές τις βαφτίζουν αυτοκρατορία. Ερημώνουν τα πάντα, κι αυτό το ονομάζουν ειρήνη».
Και, αυτό, δεν το γράφει κάποιο τοπικό χρονικό, αλλά ο μεγαλύτερος Ρωμαίος ιστορικός, ο Τάκιτος2…
Βέβαια, οι σημερινές αυτοκρατορίες των ειρηνοποιών-ερημοποιών έχουν εξελιχθεί. Οση απόσταση χωρίζει τα «αστεία» δόρατα, λόγχες, λιανοντούφεκα από τις «έξυπνες βόμβες» ουρανίου και μη, άλλη τόση χωρίς τις αλλοτινές λεηλασίες, σφαγές, αρπαγές από την καταστροφή μεγατόννων που προκαλούν τα σιδερένια χερουβείμ τους. Και τα οφέλη είναι άλλου διαμετρήματος.
Μα τι «οφέλη» μπορούν να προσδοκούν κράτη μεγάλα, πλούσια, πολυδύναμα, από ερειπωμένες και ερημωμένες περιοχές και αναιμικά κρατίδια; ρώτησε ο νεαρός φίλος.
Πολύ συχνά, τις μεγαλοδυνάμεις δεν τις ενδιαφέρουν οι περιοχές αυτές ως κράτη και ως λαοί, αλλά σαν «οικόπεδα» (Η έκφραση ανήκει σε παλαιότερο αμερικανό αξιωματούχο και αφορούσε τη χώρα μας). Σαν οικόπεδα, χρήσιμα για προγεφυρώματα της γεωπολιτικής τους, για τις βάσεις τους, για την (αν)ισορροπία δυνάμεων. Και όσο πιο αποδυναμωμένοι, ταλανισμένοι, διχασμένοι είναι οι λαοί των υπο-κρατών, τόσο πιο εύκολα αθύρματα γίνονται στα χέρια των μεγάλων.
Ούτε κι αυτό έχει ίχνος πρωτοτυπίας. Κι εμείς, το ξέρουμε από παλιά, οδυνηρότατη πείρα. Οταν λ.χ., μετά τον Αγώνα του ’21, οι «Προστάτιδες Δυνάμεις» ευδόκησαν να ανεχθούν τη δημιουργία ελληνικού κράτους, χάλκευσαν τα σύνορά του και το μοναρχικό πολίτευμά του έτσι, ώστε να το κάνουν «λέμβον άνευ εδάφους και πηδαλίου», όπως ομολογούσε ο καγκελάριος της Αυστρίας, ο πολύς Μέττερνιχ3. Για να κρατάνε, βέβαια, εκείνοι και το πηδάλιο και τη λέμβο ολόκληρη.
Κι ο ομόλογος και ομοϊδεάτης του Μέττερνιχ, ο άγγλος υπουργός των Εξωτερικών λόρδος Κάσλρη (Castlereigh, Καστελρήγος εις τα καθ’ ημάς) φιλοδοξούσε «να καταστή η Ελλάς όσον το δυνατόν ολιγότερον επικίνδυνος και ο λαός της μικρόψυχος ως τα έθνη του Ινδοστάν»4.
ΟΙ βασιλιάδες και οι υπουργοί φεύγουν, τα όπλα «βελτιώνονται», αλλά οι «ηγεμονίες» μένουν και τρανεύουν, το «αλισιβερίσι» (που έλεγε ο Μπάυρον) μυριοπολλαπλασιάζεται – και τόσο περισσότερο, όσο πιο ξυλάρμενες είναι οι «βάρκες» και όσο πιο «μικρόψυχο», εξαθλιωμένο, εξουθενωμένο είναι το «τσούρμο» τους…
1. «Τα Νησιά της Ελλάδας», Δον Ζουάν, άσμα 3ο. Μετάφρ. Αργ. Εφταλιώτη. 2. Αγρικόλας, 30. 3. Μέντελσον-Μπαρτόλντυ, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως (1874). Μετάφρ. Αγγ. Βλάχου, τόμ. Β´, σελ. 296. 4. Πρόκες-Οστεν, Ιστορία της Επαναστάσεως των Ελλήνων (1867). Μετάφρ. Γ. Αντωνιάδη, σελ. 183.
