Διαβάζω εφημερίδα

Ο Γιόζεφ Ροτ είναι ο συγγραφέας που παρουσίασε, καλύτερα από οποιονδήποτε άλλον, το τέλος ενός κόσμου, αυτού της Αυστροουγγαρίας, στο μυθιστόρημά του «Το εμβατήριο του Ραντέτσκυ». Για τον Ροτ, το Finis Austriae δεν ήταν μόνο το τέλος ενός συστήματος διοίκησης και διακυβέρνησης, το τέλος μιας αυτοκρατορίας. Ηταν και το τέλος ενός είδους ανθρώπου και μιας ανθρώπινης συνθήκης, στην οποία αναγνωριζόταν και ο ίδιος. Η ικανότητά του στην παρατήρηση και στην περιγραφή σίγουρα οφείλεται και στη δημοσιογραφική ιδιότητά του. Εχουμε τώρα την ευκαιρία να γνωρίσουμε και τον δημοσιογράφο Γιόζεφ Ροτ, χάρη στην έκδοση «Τα χρόνια των ξενοδοχείων. Περιπλανώμενος στην Ευρώπη ανάμεσα στους πολέμους» (Αγρα, μετάφραση Μαρία Αγγελίδου, εισαγωγή-ανθολόγηση κειμένων Μάικλ Χόφμαν), που περιλαμβάνει κείμενά του δημοσιευμένα σε γερμανόφωνο Τύπο τις δεκαετίες 1920 και 1930. Είναι μια διεισδυτική ματιά του Ροτ στην Ευρώπη σε μια εποχή που αναγγέλλεται κάτι το δυσοίωνο, μια αλλαγή που θα αποδειχθεί καταλυτική. Αυτό το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί με πολλούς τρόπους, όπως ακριβώς διαβάζεται μία έντυπη εφημερίδα: ένα άρθρο εδώ, ένα άρθρο εκεί, κάτι που θα μείνει αδιάβαστο ή ένα κανονικό ξεκοκάλισμα.

Στο κείμενο με τίτλο «Ενας άντρας διαβάζει εφημερίδα» (1926) ο Ροτ μας παραδίδει τον ανθρωπολογικό τύπο του αναγνώστη εφημερίδας. Φυσικά η ανάγνωση γίνεται σε καφενείο. Ο άντρας φοράει γυαλιά και καθώς τα μάτια κατηφορίζουν στις αράδες της σελίδας, τα δάχτυλά του παίζουν πάνω στο μαρμάρινο τραπεζάκι σαν να ερμηνεύουν ένα κομμάτι πιάνου – που φυσικά δεν το ακούμε. Το κείμενο που διαβάζει έχει θέμα κάποια υπόθεση με παραχαράκτες. Εξονυχιστικό ρεπορτάζ, αλλά χωρίς τα ονόματα του παραχαράκτη και των υψηλών προστατών του. Τον πειράζει; Ισως ναι. Κατά βάθος όμως, όχι. Αφού την περιέργειά μας την κεντρίζουν αυτά που δεν μας λένε οι ειδήσεις. «Τα κενά των ειδήσεων έχουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον». Τι άλλο κάνουν οι ειδήσεις των εφημερίδων; Ανάβουν φιτίλια μέσα μας, που φτάνουν στο σημείο της έκρηξης. Η έκρηξη δεν γίνεται όμως ποτέ, γιατί τελικά μαζεύεται προς τα μέσα, ζαρώνει και καταρρέει. Μήπως κάπως έτσι δεν γίνεται και σήμερα με τα σόσιαλ μίντια; Η έκρηξη εκτονώνεται με ένα ποστ.