Από την ανακήρυξη του ανεξάρτητου Παλαιστινιακού Κράτους στο αδιέξοδο του σήμερα

Σαν σήμερα, στις 15 Νοεμβρίου 1988, στο Αλγέρι, ο Γιάσερ Αραφάτ ανακοίνωνε συγκινημένος, την ανακήρυξη του ανεξάρτητου κράτους της Παλαιστίνης από το Παλαιστινιακό Εθνικό Συμβούλιο. Μέσα στην πρώτη Ιντιφάντα (παλαιστινιακή εξέγερση εναντίον της ισραηλινής κατοχής), με τον κόσμο να παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις, η ημέρα εκείνη καταγράφηκε ως μια στιγμή ελπίδας.

Η ανακήρυξη δεν είχε πρακτικό αντίκρισμα, καθώς η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (ΟΑΠ) – που ήταν τότε ο διεθνώς αναγνωρισμένος εκπρόσωπος των Παλαιστινίων – δεν είχε κυριαρχικό έλεγχο στη Γάζα και στη Δυτική Όχθη, οι οποίες παρέμεναν υπό ισραηλινή κατοχή. Έτσι η ανακήρυξη έμεινε ως μια πράξη πολιτικού συμβολισμού που φιλοδοξούσε να ανοίξει δρόμους για ειρήνη, αναγνώριση και μελλοντικό τερματισμό της κατοχής.

Τριάντα επτά χρόνια μετά, η πραγματικότητα απέχει δραματικά από εκείνη την προσδοκία. Η Παλαιστίνη βρίσκεται σε παρατεταμένη κατάσταση έκτατης ανάγκης. Χιλιάδες νεκροί, εκτοπισμένοι πληθυσμοί, καταστροφές σε υποδομές, ανασφάλεια, συνεχής απειλή βίας. Μια συνεχιζόμενη τραγωδία που βαθαίνει μέρα με τη μέρα, ενώ ανατριχιαστικές εικόνες και live streams κάνουν καθημερινά τον γύρω του κόσμου και φτάνουν στις οθόνες μας σε πραγματικό χρόνο.

Η επιστροφή στην 15η Νοεμβρίου 1988 δεν αποτελεί μόνο ιστορική υπενθύμιση. Μας θυμίζει το πώς γεννήθηκε η ελπίδα ενός ανεξάρτητου κράτους και πόσο μακριά βρίσκεται σήμερα αυτή η προοπτική. Από την ανακήρυξη μέχρι το σημερινό αδιέξοδο, η απόσταση δεν είναι μόνο χρονική. Είναι πολιτική, ανθρωπιστική, υπαρξιακή.

Η ιστορική αναγγελία

Στις 20 Νοεμβρίου 1988 ο Μ. Ν. Ράπτης κατέγραφε στο «BHMA», το κλίμα που επικρατούσε στο Παλαιστινιακό Εθνικό Συμβούλιο όταν ο Γιάσερ Αραφάτ ανακοίνωνε το ανεξάρτητο κράτος με πρωτεύουσα την Ιερουσαλήμ:

«Ένα λεπτό περασμένα μεσάνυχτα της περασμένης Δευτέρας στο Αλγέρι ο Γιασέρ Αραφάτ πνιγμένος στα δάκρυα ανήγγειλε μια ιστορική απόφαση. Την ανακήρυξη ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους στα κατεχόμενα εδάφη της Γάζας και της Υπεριορδανίας (σ.σ. Δυτική Όχθη) με πρωτεύουσα την Ιερουσαλήμ. Όρθια όλα τα μέλη του παλαιστινιακού συμβουλίου χαιρέτισαν, πνιγμένοι κι’ αυτοί στα δάκρυα, την ιστορική αγγελία ίδρυσης του κράτους τους, σαράντα χρόνια και έξι μήνες μετά την ανακήρυξη, στις 15 Μαΐου 1948, του κράτους του Ισραήλ».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 20.11.1988, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Η απόφαση αυτή πέρασε με μεγάλη πλειοψηφία, ενώ συνοδευόταν από δύο κομβικές κινήσεις:

»Παρά μια μικρή μειοψηφία στις γραμμές του παλαιστινιακού κοινοβουλίου (253 υπέρ, 46 κατά, και 10 αποχές) αλλά που πειθαρχεί σταθερά στην πλειοψηφία, η διακήρυξη ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους συνοδεύεται από δυο άλλες ιστορικές επίσης αποφάσεις: την παραδοχή της απόφασης 242 των Ηνωμένων Εθνών της 22.11.1967 και της απόφασης 338 των Ηνωμένων Εθνών της 22.10.1972 καθώς και την εγκατάλειψη από την οργάνωση “Απελευθέρωση της Παλαιστίνης” οποιασδήποτε τρομοκρατικής πράξης έξω από τα κατεχόμενα αραβικά εδάφη. Σημαντικότατη είναι ιδίως η αναγνώριση της απόφασης 242 των Ηνωμένων Εθνών του 1967 που ζητούσε την αποχώρηση του Ισραήλ από τα κατεχόμενα εδάφη, διεκήρυσσε το δικαίωμα όλων των κρατών της περιοχής να ζουν μέσα σε εξασφαλισμένα σύνορα και καλούσε για “μια δίκαια λύση του προβλήματος των προσφύγων”.

Ο ρόλος της ΟΑΠ

»Η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης απέρριπτε ως τώρα αυτή την απόφαση γιατί έμμεσα ανεγνώριζε το κράτος του Ισραήλ και θεωρούσε το Παλαιστινιακό “πρόβλημα προσφύγων”. Αλλά με την πάροδο του χρόνου, από παραχώρηση σε παραχώρηση το πλειοψηφικό ρεύμα του Γιασέρ Αραφάτ μέσα στην Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης, πιεζόμενο από όλους τους συμμάχους και φίλους του δηλαδή τις διάφορες αραβικές κυβερνήσεις αλλά και εκείνη της Σοβιετικής Ένωσης, ενέδωσε τελικά στην παραδοχή της απόφασης 242 των Ηνωμένων Εθνών που ήταν ως τώρα το κυριότερο εμπόδιο για τη μεταστροφή ιδίως της αμερικανικής πολιτικής απέναντι στο Παλαιστινιακό».

Ο Γιάσερ Αραφάτ στο γραφείο του στην Τύνιδα. «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 9.5.1991, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Αντιδράσεις και πιέσεις στην ισραηλινή πλευρά

Ο Μ. Ν. Ράπτης σημειώνει, επίσης στο δημοσίευμα, τις αντιδράσεις από την ισραηλινή πλευρά, με δηλώσεις όπως «τίποτα νέο δεν προέκυψε» καιπροσπάθειες σχηματισμού κυβέρνησης από το Λικούντ με θρησκευτικά κόμματα, εσωτερικές πιέσεις από πιο μετριοπαθή ρεύματα, και ένα σκηνικό όπου, παρά τη σκληρή ρητορική, η συνειδητοποίηση των νέων δεδομένων ήταν εμφανής.

»Κατ’ αρχήν μια πλειοψηφία κρατών που συμμετέχουν στα Ηνωμένα Έθνη θα αρχίσει να αναγνωρίζει το Παλαιστινιακό κράτος. Ήδη στο Παλαιστινιακό Κοινοβούλιο στο Αλγέρι παρευρέθηκαν για πρώτη φορά όλοι οι πρεσβευτές στην πόλη αυτή, ενώ τέθηκε ήδη και ο πρώτος θεμέλιος λίθος πρεσβείας του Παλαιστινιακού κράτους στο προάστιο Ντελί Ιμπραήμ κοντά στην αλγερινή πρωτεύουσα […]

»Όλες οι ακραίες λύσεις του Παλαιστινιακού, στις οποίες αναφέρθηκε στο διάστημα της προεκλογικής καμπάνιας τόσο η Δεξιά όσο και η Αριστερά στο Ισραήλ όπως η προσάρτιση των κατεχομένων εδαφών στο Ισραήλ ή η μαζική απέλαση των 2.500.000 Αράβων στα κατεχόμενα εδάφη, δεν εντυπωσίασε παρά μια μικρή μειοψηφία φανατικών θρησκευομένων στη χώρα αυτή, εκείνων που θα μπορούσαν να αποκληθούν οπαδοί ενός είδους “σιωνιστικού χομεϊνισμού”.

»Οι προσπάθειες τώρα του Σαμίρ, που ηγείται του κόμματος “Λικούντ” με 39 βουλευτές, να σχηματίσει κοινή κυβέρνηση σε συμμαχία με τα τέσσερα φανατικότερα θρησκευτικά κόμματα της χώρας θα αποτύχουν, γιατί τα κόμματα αυτά ζητούν να καταλάβουν θέσεις-κλειδιά στη νέα κυβέρνηση, διεκδικούμενες από άλλους ιεράρχες του “Λικούντ” και ιδίως γιατί προκαλούν μεγάλες αντιδράσεις στους φιλελεύθερους Ισραηλινούς μέσα στο Ισραήλ και ιδίως στις ΗΠΑ.

»Η ανακήρυξη ανεξάρτητου Παλαιστινιακού κράτους χαιρετίστηκε φυσικά με εκδηλώσεις απεριόριστου ενθουσιασμού στα κατεχόμενα εδάφη όπου συνεχίζεται η “Ιντιφαντά” αλλά και οι καθημερινές, δυστυχώς, πια ομότητες του ισραηλινού στρατού προσθέτοντας έναν τουλάχιστον νεκρό κάθε μέρα στην ήδη μακριά λίστα των θυμάτων που έπεσαν από τον περασμένο Δεκέμβριο.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 4.9.1979, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Οι χώρες που αναγνώριζαν επίσημα το παλαιστινιακό κράτος

»Εως το πρωί του Σαββάτου (σ.σ.19 Νοεμβρίου 1988), 34 κράτη είχαν αναγνωρίσει επίσημα την Παλαιστίνη, και εκ των υπερδυνάμεων η Σοβιετική Ένωση. Πρώτες έσπευσαν δεκαέξι αραβικές χώρες: η Αλγερία, η Σαουδική Αραβία, το Μπαχρέιν, το Τζιμπουτί, τα ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Ιράκ, η Ιορδανία, το Κουβέιτ, η Λιβύη, το Μαρόκο, η Μαυριτανία, το Κατάρ, η Τυνησία, η Δημοκρατία της Υεμένης, η Αραβική Δημοκρατία της Υεμένης, το Σουδάν και τα πρωί του Σαββάτου η Αίγυπτος.

»Αλλες 18 χώρες έχουν επίσης ανακοινώσει ότι αναγνωρίζουν την Παλαιστίνη: η Κύπρος, το Μπαγκλαντές, οι Κομόρες, η Κούβα, η Γκάμπια, η Ινδία, η Ινδονησία, η Μαδαγασκάρη, η Μαλαισία, το Μαλί, ο Άγιος Μαυρίκιος, η Νικαράγουα, το Πακιστάν, οι Σεϋχέλες, η Σρι Λάνκα, η Τουρκία, η Γιουγκοσλαβία και η Ανατολική Γερμανία. Επίσης αναγνώρισε την Παλαιστίνη και η Αραβική Δημοκρατία του Σαχαρούι.

»Την ανακήρυξη του ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους χαιρέτισαν, χωρίς όμως να το αναγνωρίσουν ακόμη επίσημα, η Αυστρία, η Κίνα, η Ελλάδα, η Ιαπωνία, η Νιγηρία, το Ομάν, η Πολωνία, οι Φιλιππίνες, η Τσεχοσλοβακία, η Ζάμπια και ο Λίβανος. Ο Πρόεδρος της Σενεγάλης Αμπντού Ντιούφ δήλωσε στο Κάιρο ότι η χώρα του σύντομα θα αναγνωρίσει την Παλαιστίνη. Ο Ρόμπερτ Μουγκάμπε, Πρόεδρος της Ζιμπάμπουε και Πρόεδρος του Κινήματος των Αδεσμεύτων, ανεγνώρισε το παλαιστινιακό κράτος εξ ονόματος των 101 κρατών-μελών του Κινήματος.

»Από πλευράς Αραβικού Συνδέσμου, τέσσερα μόνον κράτη-μέλη δεν έχουν ακόμη αναγνωρίσει την Παλαιστίνη: ο Λίβανος, το Ομάν, η Σομαλία και η Συρία».

Η θέση της Ελλάδας

Η Ελλάδα, τότε, βρισκόταν μπροστά σε μια κρίσιμη διπλωματική ισορροπία, την αναγνώριση και του παλαιστινιακού κράτους και του Ισραήλ, επιδιώκοντας σταθερές σχέσεις και με τις δύο πλευρές. Η συζήτηση εκείνης της εποχής, ωστόσο, έμοιαζε περισσότερο «καθαρή» σε σχέση με το σημερινό γεωπολιτικό τοπίο:

»Η ελληνική κυβέρνηση πιθανότατα εντός της εβδομάδος πρόκειται να αναγνωρίσει ταυτόχρονα το ανακηρυχθέν κατά τη Σύνοδο του Αλγερίου παλαιστινιακό κράτος και το Ισραήλ. Ερωτηθείς από δημοσιογράφους ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, απέφυγε να δώσει διευκρινίσεις και δήλωσε απλώς ότι ανέκαθεν η Κυβέρνηση υπεστήριζε ότι ο παλαιστινιακός λαός δικαιούται να έχει πατρίδα, γι’ αυτό και χαιρέτησε την ανακήρυξη του παλαιστινιακού κράτους.

»Πρόσθεσε δε, ο κ. Κωστόπουλος, ότι την Κυβέρνηση απασχολεί και η αναγνώριση του Ισραήλ. Εξ ου και οι πολιτικοί παρατηρητές συνάγουν ότι όντως επίκειται αναγνώριση και των δύο κρατών, ώστε να δοθεί επιτέλους λύση στο ακανθώδες αυτό πρόβλημα της ελληνικής διπλωματίας».

Σήμερα, η συζήτηση μοιάζει να έχει επιστρέψει σε μηδενικό σημείο, μόνο που αυτή τη φορά η πραγματικότητα είναι πιο σκοτεινή, οι απώλειες μεγαλύτερες και οι προοπτικές πιο θολές.

Αν η συγκίνηση της 15ης Νοεμβρίου 1988, θεωρήθηκε αφετηρία για ένα διαφορετικό, ίσως πιο φωτεινό μέλλον, σήμερα μοιάζει με υπενθύμιση ενός δρόμου που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, με τη διεθνή κοινότητα να εξακολουθεί να συζητά για τα ίδια θεμελιώδη ζητήματα: τα σύνορα, την ασφάλεια, την αυτοδιάθεση, την ειρήνη, λέξεις που ενώ θα έπρεπε να θεωρούνται αυτονόητες, ακούγονται όλο και πιο βαριές, καθώς η πραγματικότητα απομακρύνεται από αυτές.