Πώς αποτυπώνεται το 2023 η διάσταση του φύλου στα περιστατικά αυτά; Ενυπάρχει και σε ποια έκταση το στοιχείο της κατάχρησης εξουσίας; Η παρενοχλητική συμπεριφορά είναι στοχευμένη ή υπό συνθήκες αποκτά οριζόντια διάσταση;

Αυτές είναι κάποιες από τις πτυχές του φαινομένου που απασχόλησαν την Ανεξάρτητη Αρχή “Επιθεώρηση Εργασίας”, όπως αποτυπώνονται στην πρόσφατη Ετήσια Έκθεση 2023 του αρμόδιου Αυτοτελούς Τμήματος για την παρακολούθηση της βίας και παρενόχλησης στην εργασία, η οποία κομίζει, μετά από 2,5 περίπου χρόνια λειτουργίας του Τμήματος, τα αποτελέσματα εφαρμογής του θεσμικού πλαισίου για την πρόληψη και αντιμετώπιση τέτοιων περιστατικών.

1. Σύμφωνα με την Έκθεση, το 2023 υπήρξε αξιοσημείωτη αύξηση των καταγγελιών στην Επιθεώρηση Εργασίας για παρενοχλητικές συμπεριφορές, ήτοι 230 αιτήσεις έναντι 151 το 2022. Αναμφίβολα η αύξηση αυτή μαρτυρά μεγαλύτερη ορατότητα στα ζητήματα βίας και παρενόχλησης, καλύτερη γνώση των δικαιωμάτων των εργαζομένων και διάδοση του ρόλου της Επιθεώρησης Εργασίας.

Ως προς το φύλο, οι γυναίκες εξακολουθούν να αποτελούν κατά κύριο λόγο τα θύματα παρενόχλησης (60%), κυμαινόμενων των ποσοστών σε παρόμοια επίπεδα με το 2022, ως προς το φύλο δε του καταγγελλόμενου την πρώτη θέση κατέχουν οι άντρες σε ποσοστό 70%.

Όμως, ειδικά στις καταγγελίες σεξουαλικής παρενόχλησης, σε ποσοστό 83% καταγγέλλουσες ήταν γυναίκες, ενώ άπαντες οι καταγγελλόμενοι ήταν άνδρες. Για πρώτη φορά λοιπόν καταγράφηκαν καταγγελίες για σεξουαλική παρενόχληση μεταξύ ανδρών.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι σε όλες τις υποθέσεις υπάρχει σχέση εξουσίας μεταξύ θύτη και θύματος, είτε οι θύτες έχουν την ιδιότητα του εργοδότη είτε άλλη θέση ισχύος, όπως ενδεικτικά προϊσταμένου, υπευθύνου βάρδιας, μέλους ΔΣ ή συγγενή εργοδότη.

Περαιτέρω, ως προς την έκβαση των υποθέσεων, 47% αυτών παραπέμφθηκαν προς επίλυση στα δικαστήρια, εξαιτίας αντικρουόμενων ισχυρισμών επί αμφισβητούμενων πραγματικών και

νομικών ζητημάτων, γεγονός που εξηγείται εν πολλοίς από το εγγενές δυσαπόδεικτο των υποθέσεων παρενόχλησης. Από την άλλη μεριά, το ποσοστό των επιλυμένων (32%), υπό την έννοια της λήψης μέτρων από τις επιχειρήσεις χωρίς την επιβολή προστίμου, σε συνδυασμό με το ποσοστό των ματαιωθεισών (5%), που σε κάποιο βαθμό υποκρύπτουν επίλυση ή συμβιβασμό, καταδεικνύουν την ικανότητα των στελεχών της Επιθεώρησης Εργασίας για την επίλυση τέτοιων διαφορών, αλλά και σηματοδοτούν την αλλαγή κουλτούρας των εργοδοτών με την έμπρακτη αποδοκιμασία τέτοιων περιστατικών. Τέλος, πρόστιμα επεβλήθησαν σε ποσοστό 11% των περιπτώσεων, ενώ ποσοστό 6,5% παραμένει σε εξέλιξη.

Χαρακτηριστική περίπτωση έμπρακτης αποδοκιμασίας αποτυπώνεται στην Έκθεση αναφορικά με καταγγελία για επαναλαμβανόμενα περιστατικά λεκτικής βίας και επιθετικής συμπεριφοράς από αντιπρόεδρο ΔΣ σε βάρος 4 εργαζομένων, πλέον μίας καταγγελίας για σεξουαλική παρενόχληση. Μετά από παρέμβαση της Επιθεώρησης Εργασίας εστάλη από την επιχείρηση εξώδικη διαμαρτυρία – πρόσκληση στον καταγγελλόμενο να απέχει από οποιαδήποτε παρόμοια συμπεριφορά στο μέλλον, απαγορεύοντάς του ρητά την επικοινωνία με τους καταγγέλλοντες και την ανάμειξη στην εργασία τους και προειδοποιώντας τον ότι σε περίπτωση μη συμμόρφωσης θα καταγγελθεί η σύμβαση εργασίας του.

Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει και η περίπτωση οριζόντιας παρενόχλησης και συγκεκριμένα καταγγελίας από 7 εργαζόμενες κατά εργοδότη, που είχε εν αγνοία τους εγκαταστήσει στις τουαλέτες της επιχείρησης κάμερες, ενώ υπήρχε υπόνοια για διακίνηση του υλικού στο διαδίκτυο. Εν προκειμένω, δόθηκε από την Επιθεωρήτρια Εργασίας εντολή άμεσης λήψης του προσωρινού μέτρου απομάκρυνσης των θιγομένων από τον χώρο εργασίας με καταβολή πλήρων των αποδοχών τους, μέχρι να παύσει ο πιθανός κίνδυνος για την ασφάλειά τους.

2. Με βάση τα παραπάνω, οι καταγγελίες αυξάνονται, οι εργαζόμενοι διεκδικούν και οι επιχειρήσεις δεν έχουν άλλη επιλογή παρά να συντονιστούν με τις απαιτήσεις του νόμου και της κοινωνίας. Όμως, ο δρόμος είναι μακρύς και τούτο διότι οι παρενοχλητικές ή βίαιες συμπεριφορές στην εργασία είναι αντικοινωνικές συμπεριφορές που εδράζονται σε μεγάλο βαθμό σε στερεοτυπικές αντιλήψεις και διαχωρισμούς.

Επίσης, καίτοι προβλέπεται ρητά στον νόμο η αντιστροφή του βάρους απόδειξης, οι παρενοχλητικές συμπεριφορές είναι συχνά υφέρπουσες ή γίνονται πίσω από κλειστές πόρτες, εξ ου και το δυσαπόδεικτο αυτών. Υπό το πρίσμα αυτό εξηγείται και το πολύ χαμηλό ποσοστό των καταγγελιών σεξουαλικής παρενόχλησης (μόλις 5%), γεγονός που επιβεβαιώνει και τη γενικότερη διαπίστωση περί υποαναφοράς των περιστατικών αυτών, όπως άλλωστε επισημαίνεται και στην από Νοεμβρίου 2023 έκθεση αξιολόγησης της GREVIO για την Ελλάδα.

Υπάρχει ανάγκη λοιπόν για μεγαλύτερη ορατότητα, καλύτερη ενημέρωση και απενοχοποίηση των θυμάτων, κινητοποίηση των συνδικαλιστικών οργανώσεων για την αξιοποίηση μεταξύ άλλων του δικαιώματος διαβούλευσης κατά την κατάρτιση κανονισμών εργασίας με ενσωματωμένες πολιτικές κατά της βίας και παρενόχλησης αλλά και για επιμόρφωση των νομικών επαγγελματιών.

Η κοινωνία αλλάζει, γίνεται πιο συμπεριληπτική και στερεότυπα δεκαετιών αποδομούνται ολοένα. Όμως, όπως όλες οι αλλαγές, ούτε αυτή η αλλαγή είναι ανώδυνη. Οι αποδέκτες παραβιαστικών της προσωπικότητας συμπεριφορών πρέπει να ενδυναμώνονται, να υποστηρίζονται και κανείς να μη μένει πίσω.

Και η Επιθεώρηση Εργασίας ως θεματοφύλακας του εργατικού δικαίου οφείλει να είναι αρωγός στην κατεύθυνση αυτή.

Μαγδαληνή Σ. Ρούμπου

Επιθεωρήτρια Εργασίας – Νομικός

Master II Université Strasbourg III, ΠΜΣ Πάντειο Πανεπιστήμιο