Λάθος και σωστό: εναλλάξ

Επιλέγετε ένα από τα δύο ή και τα δύο μαζί. Οι καιροί πάντως ευνοούν τα λάθη. Ο προκείμενος λόγος αφορά ειδικότερα τη Μέση Εκπαίδευση, κυρίως τη γυμνασιακή, κατ’ εξοχήν τον γλωσσικό της κώδικα, όπου η αρχαία γλώσσα διεκδικεί κατά κανόνα πρωτεύουσα θέση. Το πράγμα όμως γυρίζει κάποτε και ανάποδα, όπως τις προάλλες. Για σκανδαλιστική πρόταση πρόκειται, με λίγους οπαδούς και πολλούς αντιπάλους, που πάει να πει ότι το παιχνίδι παίζεται και αναμένεται αμφίβολη έκβαση. Το περίεργο όμως είναι ότι το επίμαχο παίγνιο προβάλλεται σαν να μην έχει παρελθόν, σαν να επινοείται τώρα για πρώτη φορά, μολονότι ανάγεται στο 1964.

Ο δεύτερος σταθμός είναι το κρίσιμο και αποφασιστικό 1976. Τρίτος η αρχαιόπληκτη εμπλοκή Τρίτση στα εξόδια του παπανδρεϊκού ΠαΣοΚ. Τέταρτος η πολιτική και η πολιτεία Σημίτη, στην οποία ανήκουν το επτάτομο εκπαιδευτικό πρόγραμμα και το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, με έδρα τη Θεσσαλονίκη, όπου και προσωπικά ενέχομαι. Τι απέμεινε για το σήμερα; Αμφίβολα ρέστα, που τα διαχειρίζεται κατά το δοκούν ο ΣΥΡΙΖΑ.

Θα επιμείνω στην προδικτατορική μεταρρύθμιση του 1964 που (σκοπίμως;) στις μέρες μας αγνοείται, όπως προκύπτει και από το μανιφέστο των πενήντα έξι που προκρίνουν τη δημοτική γλώσσα στη μετάφραση των αρχαίων κειμένων και στις τρεις τάξεις του Γυμνασίου. Προηγείται το ιστορικό της με οριακή συντομία. Η Ενωση Κέντρου του 1963, μετά τις εκλογές του 1964, με πρωθυπουγό και υπουργό Παιδείας τον Γεώργιο Παπανδρέου και γενικό γραμματέα τον Ευάγγελο Παπανούτσο, ενεργοποίησε τις προεκλογικές υποσχέσεις της για τα εκπαιδευτικά μας πράγματα ιδρύοντας Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, με πρόεδρο τον Ι. Θ. Κακριδή και μέλη δόκιμους πανεπιστημιακούς από τη Φιλοσοφική Σχολή Θεσσαλονίκης. Επονται συνοπτικά τα κεφάλαιά του:

Κατάργηση οικονομικών επιβαρύνσεων και στις τρεις βαθμίδες της Μέσης Εκπαίδευσης. Καθιέρωση της Δημοτικής ως αποκλειστικής γλώσσας στο Γυμνάσιο, παρά την ισχύουσα συνταγματική δέσμευση. Ιδρυση Παιδαγωγικού Ινστιτούτου ως οργάνου για την υλοποίηση νέας εκπαιδευτικής πολιτικής και επιμόρφωσης. Επιλεκτική διδασκαλία αρχαίων κειμένων σε μετάφραση στη δόκιμη δημοτική. Σημαντική αύξηση δαπανών για την εκπαίδευση, βελτίωση της οικονομικής θέσης των εκπαιδευτικών.

Από την πρώτη στιγμή εκδηλώθηκε έντονα η αποδοκιμαστική αντίδραση της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών και της Ακαδημίας για τα νέα μέτρα (προπάντων της μετάφρασης αρχαίων κειμένων στη δημοτική γλώσσα), τα οποία θεωρήθηκαν κακόγλωσσα. Η οριστική εν τέλει ακύρωση της ριζοσπαστικής αυτής μεταρρύθμισης ολοκληρώθηκε το 1967 με το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, με την κατάργηση όλων των μεταρρυθμιστικών δοκιμών. Παρέμεινε ως γενναία επιλογή η δημοκρατική υπεράσπισή της όσων αντέδρασαν στην καταπίεση της χούντας πληρώνοντας ακριβά το τίμημα της αντίστασής τους.

Υπολείπεται η συνοπτική αναφορά σε δύο κρίσιμα κεφάλαια της ναυαγισμένης αυτής μεταρρύθμισης, ακαταπόνητος και αψευδής μάρτυρας της οποίας υπήρξε ο δάσκαλος όλων μας, ο Εμμανουήλ Κριαράς. Το ένα αφορά τα μεταρρυθμιστικά μέτρα του 1976. Το άλλο, κομβικά σημεία γλωσσικού συντηρητισμού του Αντώνη Τρίτση στα λίγα χρόνια που χρημάτισε υπουργός Παιδείας. Το πρώτο: η γλωσσική μεταρρύθμιση του 1976 πραγματοποιήθηκε με υπουργό Παιδείας τον Γεώργιο Ράλλη (1918-2006). Κύριος της στόχος υπήρξε η μετακίνηση της αρχαίας γλώσσας από το Γυμνάσιο και η αντικατάστασή της και στις τρεις τάξεις του από τη Δημοτική ως γλώσσα διδασκαλίας και μετάφρασης. Νεωτερισμός που αποδέχθηκε τελικώς και ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, παρά την αντίδραση συντηρητικών πανεπιστημιακών δασκάλων και πολιτικών της πρωτεύουσας. Οι οποίοι προσπάθησαν να προσεταιριστούν τον συνετό κατά βάση υπουργό Παιδείας, ο οποίος στην αρχή κλονίστηκε, στα όψιμά του όμως χρόνια επέστρεψε στη μεταρρυθμιστική επιλογή και τη χρήση της Δημοτικής ως γλώσσας διδασκαλίας και μετάφρασης και στις τρεις τάξεις του Γυμνασίου.

Η φανατική εμπλοκή του Αντώνη Τρίτση (1937-1992) στο κρίσιμο αυτό ζήτημα επισυμβαίνει όταν αντικαθιστά στη θέση του υπουργού Παιδείας τον προκάτοχό του Απόστολο Κακλαμάνη και απαιτεί την επιστροφή της αρχαίας γλώσσας στις τρεις τάξεις του Γυμνασίου. Τις προθέσεις του τις διακηρύσσει σε επανειλημμένες ομιλίες και δημόσιες δηλώσεις, αποβλέποντας στη συμμαχία της Πανελλήνιας Ενωσης Φιλολόγων. Ηδη τον Δεκέμβριο του 1986 ο Αντώνης Τρίτσης διατυπώνει έντονα τη διαφωνία του για τη διδασκαλία των Αρχαίων στη Δημοτική, με το επιχείρημα ότι οδηγεί στη γλωσσική πενία και την ασυνέχεια του ελληνόφωνου πολιτισμού.

Συνεχής παραμένει εξάλλου ο αγώνας του κατά των εκπαιδευτικών μέτρων της μεταρρύθμισης του 1976 με το επιχείρημα «αφελληνισμού της ελληνικής Παιδείας στο πνεύμα ενός κακώς εννοουμένου εκσυγχρονισμού». Αποψη που παίρνει διαστάσεις έντονης διαφωνίας μεταξύ της Φιλοσοφικής Σχολής Θεσσαλονίκης και Αθηνών. Αυτά τότε. Τώρα τι γίνεται, με μετέωρη προς το παρόν τη χρήση και ενδεχομένως την κατάχρηση του κειμένου των 56 πανεπιστημιακών από το αντιφατικό υπουργείο Παιδείας.