Τα προειδοποιητικά σήματα τα βλέπαμε από καιρό. Το οριζόντιο ρήγμα του διχασμού, του λαϊκισμού, της απαξίωσης του ευρωπαϊκού οράματος, διαπερνούσε ολόκληρη τη γηραιά ήπειρο. Η Ευρώπη, το προπύργιο των δημοκρατικών θεσμών, του κοινωνικού κράτους, του σεβασμού των ατομικών δικαιωμάτων, έχανε όχι μόνο τη λάμψη της, αλλά και την κοινωνική και δημοκρατική νομιμοποίησή της. Ηρθε τώρα και το Brexit για να φέρει στην επιφάνεια και τα διχαστικά φαντάσματα του παρελθόντος.
Μια χώρα βαθιά διχασμένη, η ίδια που από τη μια εκλέγει έναν πακιστανικής καταγωγής δήμαρχο στο Λονδίνο και από την άλλη αναδεικνύει ως εσωτερικό εχθρό τους μετανάστες! Μια χώρα που η γενιά του περιβόητου μεταπολεμικού μπουμ, που απόλαυσε τέσσερις δεκαετίες συνεχούς ανάπτυξης και προόδου, ψηφίζει συντριπτικά κατά της Ευρώπης, την ώρα που η νέα γενιά που δέχεται περισσότερο ίσως τις συνέπειες της κρίσης τάσσεται εξίσου συντριπτικά υπέρ της παραμονής…
Η Ευρώπη έχει προφανώς πολλά προβλήματα, με κυριότερο ίσως την ανεπάρκεια της ηγεσίας της. Δεν παύει όμως παρά την κρίση να παραμένει μια όαση δημοκρατίας και σχετικής ευημερίας σε σχέση με τον υπόλοιπο κόσμο. Κι όμως, η ανασφάλεια κυριαρχεί, τα παραδοσιακά κόμματα καταποντίζονται και οι δυνάμεις του λαϊκισμού κυριαρχούν όλο και περισσότερο. Ακόμη και σε χώρες όπως η Βρετανία, που η κρίση έχει πλήξει λιγότερο και η ανεργία είναι στα χαμηλότερά της ποσοστά.
Είναι γεγονός αναμφισβήτητο ότι η παγκοσμιοποίηση υπονομεύει κοινωνικές, οικονομικές, πολιτισμικές και πολιτικές σταθερές. Οι ασθματικοί ρυθμοί ανάπτυξης, οι χαμηλές προσδοκίες για το μέλλον οδηγούν τα χαμηλότερα κοινωνικά, κυρίως, στρώματα στην αγκαλιά των εθνικιστικών και λαϊκίστικων ψευδαισθήσεων. Επιδεινώνουν μια υπαρκτή από καιρό κρίση αντιπροσώπευσης και αναδεικνύουν ετερόκλητες συμμαχίες των άκρων που οδηγούν σε απρόβλεπτες πολιτικές αναταράξεις.
Η νοσταλγία για το παρελθόν και η εναπόθεση ελπίδων σε αδίστακτους πολιτικούς τσαρλατάνους οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια σε ακόμα χειρότερες μέρες. Καμία χώρα από μόνη της δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τη λαίλαπα της παγκοσμιοποίησης. Ο μόνος δρόμος, όσο στενάχωρος κι αν είναι, παραμένει η ολοκλήρωση της ευρωπαϊκής ενοποίησης με περισσότερη δημοκρατία και κοινωνική συνοχή.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
