Το 2008 ο κόσμος κατανάλωσε περίπου 280 εκατομμύρια τόνους κρέατος, 700 εκατομμύρια τόνους γάλακτος και 1,2 δισεκατομμύρια αβγά, σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FΑΟ). Από οικολογικής απόψεως, το κόστος ήταν τεράστιο.
Κάθε γεωργική δραστηριότητα βλάπτει το περιβάλλον- σκεφθείτε τα αποψιλωμένα δάση και τα οργωμένα λιβάδια, το νερό για την άρδευση, την κοπριά, τα καύσιμα των τρακτέρ, τα παρασιτοκτόνα και τα λιπάσματα. Η γεωργία παράγει περισσότερα αέρια θερμοκηπίου από όλες τις μεθόδους μεταφοράς συνολικά και συμβάλλει σε ένα σωρό άλλα προβλήματα, από τους ρύπους του αζώτου ως τη διάβρωση του εδάφους.
Μια «Ινδία» σιτηρά!
Η κτηνοτροφία κάνει τη μεγαλύτερη ζημιά. Σε έναν βαθμό αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι τα περισσότερα εκτρεφόμενα ζώα τρώνε σιτηρά τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να θρέψουν τους ανθρώπους. Μόλις το 10% αυτών των σιτηρών μετατρέπεται σε κρέας, γάλα ή αβγά, επομένως τα εκτρεφόμενα ζώα μεγεθύνουν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της γεωργίας αναγκάζοντάς μας να καλλιεργήσουμε περισσότερα σιτηρά από αυτά που θα χρειαζόμασταν αν αυτά δεν υπήρχαν. Για να πάρετε μια ιδέα τού πόσο περισσότερα, σκεφθείτε ότι τα εκτρεφόμενα ζώα καταναλώνουν περίπου το ένα τρίτο της παγκόσμιας παραγωγής σιτηρών. Κατά προσέγγιση λοιπόν ένας κόσμος χορτοφάγος θα χρειαζόταν μόνο τα δύο τρίτα των καλλιεργειών που χρησιμοποιούνται σήμερα. Το ζήτημα βεβαίως δεν είναι τόσο απλό. Το κρέας και το γάλα παρέχουν το 15% των θερμίδων που καταναλώνουν οι άνθρωποι οπότε, αν τα καταργούσαμε, θα χρειαζόταν να τρώμε περισσότερα σιτηρά για να αντισταθμίσουμε την απώλεια. Συνολικά το πέρασμα της ανθρωπότητας σε μια απόλυτα χορτοφαγική διατροφή θα μείωνε χονδρικά την έκταση των γαιών που αφιερώνονται στις καλλιέργειες κατά 21%, δηλαδή κατά σχεδόν 3,4 εκατομμύρια τ. χλμ.- περίπου όσο η έκταση της Ινδίας.
Αζωτο, παρασιτοκτόνα, αντιβιοτικά
Μια τέτοια μείωση θα επηρέαζε σε τεράστιο βαθμό τις περιβαλλοντικές συνέπειες της γεωργίας. Ας πάρουμε για παράδειγμα τη ρύπανση του αζώτου, η οποία μπορεί να προκαλέσει ευτροφισμό στις λίμνες. Σε μια μικρής κλίμακας απεικόνιση η περιβαλλοντολόγος Αλισον Λιτς του Πανεπιστημίου της Βιρτζίνια των Ηνωμένων Πολιτειών υπολόγισε ότι αν όλοι στο πανεπιστήμιό της καταργούσαν το κρέας το αποτύπωμα αζώτου του πανεπιστημίου- η ποσότητα αζώτου που εκλύεται από όλες τις δραστηριότητές του- θα μειωνόταν κατά 27%. Αυτό θα προέκυπτε κυρίως από τον περιορισμό της χρήσης λιπασμάτων και του αζώτου που εκλύεται από την κοπριά. Αν καταργούσαν και τα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα αβγά, το αποτύπωμα αζώτου του πανεπιστημίου θα μειωνόταν σύμφωνα με τους υπολογισμούς κατά 60%.
Η επίδραση των εκτρεφόμενων ζώων στο περιβάλλον δεν περιορίζεται μόνο στο άζωτο. Η κατάρτιση παγκόσμιων στατιστικών είναι δύσκολη, όμως τουλάχιστον στις Ηνωμένες Πολιτείες τα εκτρεφόμενα ζώα ευθύνονται για το 55% της διάβρωσης του εδάφους και το 37% της χρήσης παρασιτοκτόνων. Εκτός από αυτό, τα μισά αντιβιοτικά που παράγονται στον πλανήτη χορηγούνται στα εκτρεφόμενα ζώα, συχνά ως μέρος της καθημερινής διατροφής τους, σε μια πρακτική που οδηγεί στην ανάπτυξη αντίστασης των μικροβίων απέναντι στα αντιβιοτικά.
Αέρια του θερμοκηπίου
Τα «κακά» δεν σταματούν εδώ. Η κτηνοτροφία αποτελεί επίσης βασική πηγή αερίων του θερμοκηπίου, κυρίως με τη μορφή μεθανίου, το οποίο παράγεται από μικρόβια που βρίσκονται στα έντερα φυτοφάγων ζώων όπως τα βοοειδή και τα πρόβατα. Αυξάνει επίσης το διοξείδιο του άνθρακα, κυρίως εξαιτίας της αποψίλωσης των δασών τα οποία μετατρέπονται σε βοσκοτόπια και της διάβρωσης του εδάφους που οδηγεί σε απώλεια του άνθρακα από το χώμα. Συνολικά, σύμφωνα με έκθεση του FΑΟ του 2008, η κτηνοτροφία ευθύνεται για το 18% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου. Η κατάργησή της θα βοηθούσε οπωσδήποτε τις προσπάθειες για την αντιμετώπιση της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Το κατά πόσον αυτό ισχύει εξαρτάται όμως από το τι είναι αυτό που θα πάρει τη θέση των εκτρεφόμενων ζώων και των βοσκότοπών τους. Εκεί όπου τα βοσκοτόπια θα ξαναγίνουν δάση- όπως για παράδειγμα στη λεκάνη του Αμαζονίου, όπου το 70% της αποψιλωμένης γης χρησιμοποιείται τώρα για βοσκή- οπωσδήποτε θα υπάρξει τεράστια μείωση του διοξειδίου του άνθρακα. Οι αμερικανικές πεδιάδες επίσης θα συσσωρεύσουν ξανά άνθρακα στο χώμα τους αν σταματήσει η βοσκή. Στην κάτω της Σαχάρας Αφρική όμως, η όποια μείωση του μεθανίου από τα οικόσιτα ζώα θα αντισταθμιστεί γρήγορα από τις αυξημένες εκπομπές του αερίου από τα άγρια φυτοφάγα ζώα και τους τερμίτες, που ανταγωνίζονται με τα εκτρεφόμενα ζώα για την τροφή τους. «Αξίζει πραγματικά κάποιος να αφιερώσει λίγο χρόνο για να εξετάσει αυτό το ζήτημα» λέει ο Φίλιπ Θόρντον, ειδικός στα αγροτικά συστήματα του Διεθνούς Ινστιτούτου Ερευνών Ζωικού Κεφαλαίου.
Το κρυφό κόστος
Ενας κόσμος χωρίς κρέας θα ήταν πιο πράσινος από πολλές απόψεις: λιγότερες καλλιέργειες, περισσότερα δάση με- θεωρητικά- περισσότερη βιοποικιλότητα, λιγότερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, λιγότερη γεωργική ρύπανση, λιγότερη ζήτηση για γλυκό νερό- και ο κατάλογος συνεχίζεται. Αν το κρέας, το γάλα και τα αβγά δικάζονταν για εγκλήματα κατά του περιβάλλοντος η δουλειά του εισαγγελέα θα ήταν παιχνιδάκι. Χωρίς καν να θίξει ζητήματα που αφορούν την ευημερία των ζώων.
Για σταθείτε όμως, αν όλοι αποφασίζαμε να καταργήσουμε το κρέας, αυτό θα είχε επίσης κάποιο κόστος, και μάλιστα σημαντικό. Είναι αλήθεια ότι τα περισσότερα εκτρεφόμενα ζώα σήμερα τρώνε σιτηρά που θα μπορούσαν να θρέψουν ανθρώπους, αυτό όμως δεν πρέπει απαραίτητα να είναι έτσι.
Στο μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης Ιστορίας τα βοοειδή, τα πρόβατα και οι κατσίκες βοσκούσαν σε γη η οποία δεν ήταν κατάλληλη για όργωμα και με αυτόν τον τρόπο μετέτρεπαν το μη βρώσιμο χορτάρι σε βρώσιμο κρέας και γάλα. Ακόμη και σήμερα ένα κοπάδι πρόβατα ή κατσίκες μπορεί με τον πιο αποδοτικό τρόπο να βρει την τροφή του σε εδάφη που δεν συμφέρει να καλλιεργηθούν. Σε έναν κόσμο όπου περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι δεν έχουν να φάνε, αν βγάλουμε τόσο μεγάλο κομμάτι γης από την παραγωγή απλώς συμβάλλουμε στην ανασφάλεια. Επιπλέον, στις ημιάγονες ή λοφώδεις εκτάσεις η βοσκή μπορεί να προκαλεί πολύ μικρότερη οικολογική καταστροφή από τις καλλιέργειες.
Ζώα- σκουπιδοφάγοι
Ακόμη και τα γουρούνια και τα κοτόπουλα, τα οποία δεν έχουν τον κα τάλληλο πεπτικό μηχανισμό για να φάνε χορτάρι, δεν είναι απαραίτητο να τρώνε σιτηρά. Μπορούν να τραφούν με υπολείμματα τροφών και ό,τι μπορούν να βοσκήσουν. «Ο οικόσιτος χοίρος ήταν κάποτε ο ωφέλιμος σκουπιδοτενεκές του σπιτιού» λέει η Τάρα Γκάρνετ, επικεφαλής του Δικτύου Κλιματικών Τροφικών Ερευνών του Πανεπιστημίου του Σάρεΐ της Βρετανίας. «Δίνετε τα υπολείμματα των τροφών σας στα γουρούνια,αυτά διαχειρίζονται τα σκουπίδια σας και εσείς παίρνετε κρέας». Οταν ταΐζονται με αυτόν τον τρόπο τα εκτρεφόμενα ζώα αντιπροσωπεύουν ένα καθαρό κέρδος θερμίδων και πρωτεϊνών στην ανθρώπινη διατροφή δίνοντας παράλληλα λύση στο πρόβλημα του περίπου 30-50% των τροφίμων που χαραμίζεται στα σκουπίδια. Αυτό το όφελος δεν θα υπήρχε σε έναν κόσμο χωρίς κρέας. Τα περισσότερα χοιροτροφεία και πτηνοτροφεία υστερούν ωστόσο σε αυτόν τον τομέα, αφού εκτρέφουν τα ζώα με τροφές του εμπορίου που έχουν ως βάση τα σιτηρά.
Ενα άλλο πρόβλημα θα εμφανιζόταν από την εξαφάνιση των ζωικών υποπροϊόντων. Ενας κόσμος χωρίς κρέας θα έπρεπε να βρει τρόπο να αντικαταστήσει τους 11 τόνους δέρματος και 2 εκατομμύρια τόνους μαλλιού που προέρχονται κάθε χρόνο από την κτηνοτροφία. Επίσης πολλοί γεωργοί θα νοσταλγούσαν την κοπριά, αν και η χρήση ζωικών λιπασμάτων έχει περιοριστεί σημαντικά σε σχέση με το παρελθόν.
Λύση για τον Τρίτο Κόσμο
Ακόμη και οι φανατικοί χορτοφάγοι αναγνωρίζουν ότι τα γαλακτοκομικά προϊόντα και ενδεχομένως το ίδιο το κρέας ίσως είναι κάτι καλό για τις φτωχότερες χώρες. «Αν και αναμφίβολα η μείωση της κατανάλωσης κρέατος θα ήταν επωφελής για το περιβάλλον, πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί στο να πούμε ότι η καλύτερη λύση θα ήταν να γίνει όλος ο κόσμος χορτοφάγος» λέει η κυρία Πίνερ. Για περίπου ένα δισεκατομμύριο κατοίκους των φτωχότερων περιοχών του κόσμου ένα ή δύο ζώα μπορεί να αντιπροσωπεύουν τη μοναδική ρεαλιστική ελπίδα που έχουν για ένα μικρό επιπλέον εισόδημα, ενώ λίγη ζωική πρωτεΐνη μπορεί να κάνει τεράστια διαφορά στο ελλιπές διαιτολόγιό τους.
Μήπως θα ήταν καλύτερα αν υιοθετούσαμε μια πιο ελαστική και όχι τόσο αυστηρή χορτοφαγική διατροφή; Στο κάτω κάτω το γάλα και τα αβγά αποτελούν έναν πολύ αποτελεσματικό τρόπο παραγωγής ζωικών θερμίδων. Δυστυχώς ένα αποκλειστικά γαλακτο-ωοπαραγωγικό κτηνοτροφικό σύστημα απλώς δεν λειτουργεί καλά στην πράξη.
Δεν υπάρχει γάλα χωρίς κρέας
«Είναι δύσκολο να περάσουμε σε μια διατροφή χωρίς κρέας αλλά με γάλα γιατί δεν μπορούμε να παράγουμε γάλα χωρίς κρέας» λέει ο Χέλμουτ Χάμπερλ, κοινωνικός περιβαλλοντολόγος του Ινστιτούτου Κοινωνικής Οικολογίας της Βιέννης. Οι αγελάδες πρέπει να γεννούν κάθε χρόνο για να συνεχίζουν να παράγουν γάλα και μόνο τα μισά μοσχαράκια τους θα είναι θηλυκά. Πολλοί χορτοφάγοι θεωρούν ότι ηθικά δεν είναι σωστό να σκοτώνουμε και να τρώμε τα αρσενικά, οπωσδήποτε όμως πρακτικά είναι παράλογο να σπαταλάμε τόσο πολύ κρέας. Ανάλογα επιχειρήματα ισχύουν και για τις κότες που εκτρέφονται για την παραγωγή αβγών.
Ακόμη και αν ένας κόσμος χωρίς κρέας ακούγεται καλός στα χαρτιά, το πιθανότερο είναι ότι αυτό το ουτοπικό μέλλον θα εξακολουθεί να εμπεριέχει κάποια ζωικά προϊόντα. Και εννοούμε προϊόντα κρέατος, όχι γάλακτος και αβγών. Τα πραγματικά ερωτήματα λοιπόν είναι πόσο κρέας θέλουμε και πώς θα το παράγουμε;
Οι απαντήσεις εξαρτώνται από το πώς θα προσεγγίσει κανείς το ζήτημα. Το πιο απλό είναι να υποθέσουμε ότι ο κόσμος θα συνεχίσει να ζητάει όλο και περισσότερο κρέας. Αυτή τουλάχιστον είναι η τάση αυτή τη στιγμή.
Σε αυτό το σενάριο ο στόχος θα είναι να παράγουμε το περισσότερο δυνατόν κρέας με το μικρότερο περιβαλλοντικό κόστος. Αυτό σημαίνει λιγότερα βοοειδή και πρόβατα ελευθέρας βοσκής και περισσότερα ζώα, κυρίως κοτόπουλα, στριμωγμένα σε πάρκα πάχυνσης ή περιφραγμένους χώρους υψηλής πυκνότητας. «Αν θέλει να κρατήσει κανείς κάποια συστήματα κτηνοτροφίας, νομίζω ότι αυτά θα είναι τα εντατικά» λέει ο Γουόλτερ Φάλκον, γεωργικός οικονομολόγος του Πανεπιστημίου Στάνφορντ της Καλιφόρνιας. Αυτό επειδή η βοσκή στα λιβάδια είναι εγγενώς μη αποδοτική. Κοτόπουλο – αγελάδα: 1-0
Τα ζώα καίνε μεγάλες ποσότητες ενέργειας τριγυρίζοντας στα λιβάδια για να φάνε χορτάρι που στο μεγαλύτερο μέρος του δεν μπορεί να χωνευτεί. Αναπτύσσονται πιο αργά από τα ζώα που εκτρέφονται σε πάρκα πάχυνσης και, ως αποτέλεσμα, εκπέμπουν περισσότερο μεθάνιο κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Μια αγελάδα σε ένα αμερικανικό λιβάδι, για παράδειγμα, εκπέμπει 50 κιλά μεθανίου τον χρόνο σε σύγκριση με μόλις 26 κιλά που εκπέμπει μια αγελάδα σε πάρκο πάχυνσης. Ακόμη όμως και μια αγελάδα πάρκου πάχυνσης είναι πολύ λιγότερο αποδοτική στην παραγωγή κρέατος από έναν βιομηχανικό χοίρο ή ένα κοτόπουλο. Αν και τα τελευταία τρώνε τροφή βασισμένη σε μεγάλο βαθμό σε σιτηρά και άρα ανταγωνίζονται άμεσα τους ανθρώπους για την εξασφάλιση τροφής, μετατρέπουν αποτελεσματικότερα αυτή την τροφή σε σάρκα, παράγοντας ελάχιστο ή και καθόλου μεθάνιο. Αυτό διατηρεί το οικολογικό τους κόστος χαμηλά: ένα κιλό κρέατος βιομηχανικού κοτόπουλου ισοδυναμεί από την άποψη των αερίων θερμοκηπίου με μόλις 3,6 κιλά διοξειδίου του άνθρακα, ένα κιλό χοιρινού με 11,2 κιλά και ένα κιλό βοδινού με 28,1 κιλά, σύμφωνα με μια ανάλυση του Μπο Βάιντεμα της εταιρείας συμβούλων βιώσιμης ανάπτυξης 2-0 LCΑ που εδρεύει στη Δανία.
Φυσικά οι εντατικές επιχειρήσεις του είδους προκαλούν άλλα προβλήματα, κυρίως αυτό της διάθεσης των μεγάλων ποσοτήτων κοπριάς που παράγουν. Θεωρητικά- και όλο και περισσότερο στην πράξη- η κοπριά αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή βιοαερίου και στη συνέχεια ηλεκτρισμού. Αν όλη η κοπριά από τα εκτρεφόμενα ζώα στις Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποιείτο κατ΄ αυτόν τον τρόπο θα μπορούσε να μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά περίπου 100 εκατομμύρια τόνους τον χρόνο, ποσότητα αντίστοιχη με το 4% των εκπομπών από την παραγωγή ηλεκτρισμού. Με τα κατάλληλα κίνητρα η εντατική κτηνοτροφία θα μπορούσε να προκαλέσει πολύ λιγότερη οικολογική καταστροφή από αυτήν που προκαλεί σήμερα. ΚΡΕΑΣ ΛΙΓΟ ΚΑΙ ΚΑΛΟ
Υπάρχει ωστόσο και μια άλλη εναλλακτική: να μεταχειριστούμε τα εκτρεφόμενα ζώα ως μέρος του οικοσυστήματος.Η κυρία Γκάρνετ οραματίζεται την επιστροφή των ζώων στον αρχικό ρόλο τους,ως μονάδων διαχείρισης απορριμμάτων, που τρώνε υπολείμματα τροφών και βόσκουν σε γη που είναι ασύμφορη για καλλιέργεια.«Σε αυτό το πλαίσιο» λέει «οι εκπομπές μεθανίου ανά ζώο θα είναι υψηλότερες αλλά οι συνολικές εκπομπές θα είναι λιγότερες επειδή θα υπάρχουν λιγότερα ζώα».
Λιγότερα ζώα σημαίνουν φυσικά λιγότερο κρέας.Πόσο λιγότερο,κανείς δεν μπορεί να ξέρει πραγματικά.Σε έναν πρώτο χονδρικό υπολογισμό η κυρία Γκάρνετ σημειώνει ότι περίπου το μισό της παγκόσμιας παραγωγής κρέατος προέρχεται από την εντατική κτηνοτροφία,η οποία, αν υιοθετηθεί η οικολογική προσέγγιση,δεν θα είναι επιτρεπτή.Απομένουν τα αγροκτήματα όπου τα ζώα βόσκουν σε μη καλλιεργήσιμη γη και δεν τρώνε σιτηρά- σήμερα περίπου 10% επί του συνόλου- και ένας μεγαλύτερος αριθμός μεικτών εκτροφείων όπου τα ζώα ταΐζονται με υπολείμματα συγκομιδής,υπολείμματα άλεσης κ.λπ.
Ενα τέτοιο μέλλον απαιτεί μεγάλη αναπροσαρμογή στις διατροφικές προτιμήσεις μας.Οι άνθρωποι θα πρέπει να μάθουν να τρώνε λιγότερο κρέας,ειδικά στην κρεατοφάγο Δύση.Επιπλέον, το είδος του κρέατος που τρώμε θα αλλάξει.
«Δεν θα έχετε παχιά κοτόπουλα με πλούσιο τρυφερό στήθος αν τα ταΐζετε με τα υπολείμματα του σπιτιού και τα αφήνετε να τρώνε σκουλήκια, θα έχετε ένα πολύ πιο αδύνατο ζώο με σκληρό κρέας» λέει η κυρία Γκάρνετ.
Θα αποδεχθούν οι άνθρωποι το ακριβό βοδινό ελευθέρας βοσκής και το λιπόσαρκο κοτόπουλο του κοτετσιού ίσως για μία ή δύο φορές την εβδομάδα; Οπωσδήποτε οι περισσότεροι δεν το δέχονται σήμερα,προτιμώντας την καλύτερη τιμή και την αφθονία έναντι της οικολογικής επιβάρυνσης.Τα πράγματα όμως αλλάζουν.Απέναντι στην αποψίλωση των δασών,τη διάβρωση του εδάφους,τη μόλυνση του νερού και την αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που θα προκύψουν αν η παραγωγή κρέατος εξακολουθήσει να αυξάνεται,ορισμένοι ήδη επιλέγουν να μειώσουν το κρέας στη διατροφή τους. Το μήνυμα πάντως είναι οπωσδήποτε λιγότερο, όχι καθόλου.Για καλύτερα αποτελέσματα από όλες τις απόψεις,το κρέας θα πρέπει να είναι λίγο και καλό.
© 2009 Νew Scientist Μagazine, Reed Βusiness Ιnformation Ltd.
