Αφοπλισμός του PKK: Το τέλος εποχής στην Τουρκία, η νέα πραγματικότητα σε Συρία και Ιράκ

Μια σεισμική αλλαγή στο υποσύστημα της Μέσης Ανατολής βρίσκεται σε εξέλιξη μετά την ανακοίνωση αυτή την εβδομάδα από την κουρδική ένοπλη οργάνωση PKK, ότι θα τερματίσει το «έργο της υπό την ονομασία PKK». Η διακήρυξη σηματοδοτεί ένα πιθανό τέλος σε μια αιματηρή ένοπλη σύγκρουση δεκαετιών κατά του τουρκικού κράτους, που έχει στοιχίσει περίπου 40.000 ζωές, αλλά οι επιπτώσεις της θα επεκταθούν πολύ πέρα από τα σύνορα της Τουρκίας, αναδιαμορφώνοντας την πραγματικότητα για τους κουρδικούς πληθυσμούς και τις πολιτικές οντότητες στη Συρία και το Ιράκ.

Το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) μάχεται εδώ και καιρό για τα κουρδικά δικαιώματα και, κατά περιόδους, για την ανεξαρτησία εντός της Τουρκίας. Ωστόσο, καθώς οι Κούρδοι αποτελούν μια σημαντική εθνοτική μειονότητα περίπου 40 εκατομμυρίων ανθρώπων, διασκορπισμένων σε Συρία, Ιράκ, Ιράν και Τουρκία, πολλές περιφερειακές κουρδικές ομάδες έχουν διατηρήσει δεσμούς, άμεσους ή έμμεσους, με το PKK.

Στη Συρία, όπου οι Κούρδοι αποτελούν το 8-10% του πληθυσμού, κουρδικές ομάδες, κυρίως οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), κατέλαβαν τον έλεγχο των βορειοανατολικών περιοχών μετά την εξέγερση του 2011. Αυτή η περιοχή, γνωστή πλέον ως Δημοκρατική Αυτόνομη Διοίκηση Βόρειας και Ανατολικής Συρίας, περιλαμβάνει το ένα τρίτο του συριακού εδάφους και ελέγχει το 70% των πετρελαϊκών και φυσικού αερίου πόρων της, με τις SDF να διαθέτουν στρατιωτική δύναμη περίπου 100.000 ατόμων.

Ενώ οι SDF, βασικός σύμμαχος των ΗΠΑ στον αγώνα κατά του «Ισλαμικού Κράτους», αρνούνται επισήμως οποιαδήποτε σχέση με το PKK, αρκετοί παρατηρητές σημειώνουν ότι βετεράνοι διοικητές του PKK αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της στρατιωτικής τους ηγεσίας. Η Τουρκία κατηγορεί εδώ και καιρό τις SDF ότι είναι απλώς εντολοδόχος του PKK, γεγονός που οδηγεί σε τακτικές επιθέσεις σε περιοχές που ελέγχονται από τις SDF.

Η τύχη των SDF έχει αλλάξει προς το χειρότερο μετά την ανατροπή του Μπασάρ Άσαντ τον περασμένο Δεκέμβριο. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, έχει αποσύρει τα αμερικανικά στρατεύματα από την περιοχή, εξαλείφοντας ένα κρίσιμο ανάχωμα έναντι σκληρότερων τουρκικών ενεργειών. Επιπλέον, η νέα κυβέρνηση της Συρίας στη Δαμασκό, που υποστηρίζεται από την Τουρκία, επιθυμεί να επανενσωματώσει τις πλούσιες σε πόρους κουρδικές περιοχές. Τον Μάρτιο, οι SDF και η Δαμασκός συμφώνησαν να συνεργαστούν, αποκλείοντας την πλήρη απόσχιση.

Ο αφοπλισμός του PKK πιθανότατα θα καθησυχάσει την Άγκυρα. Μια επιτυχής ειρηνευτική διαδικασία μεταξύ Τουρκίας και PKK θα διευκολυνόταν από τη συμφωνία SDF-Δαμασκού. Άλλωστε οι SDF αναγνωρίζουν ότι μια συμφωνία για το PKK θα μπορούσε να σταματήσει τις τουρκικές επιθέσεις στη Συρία, καθώς η Άγκυρα θεωρητικά θα ανησυχούσε λιγότερο για μια συνεχιζόμενη παρουσία των SDF κατά μήκος των συνόρων.

Τα ανοιχτά ζητήματα

Ωστόσο, παραμένουν ανοιχτά ζητήματα. Αρκετοί από τους υποστηρικτές του PKK δεν είναι πραγματικά ευχαριστημένοι με αυτό που συμβαίνει, με τις πιο μαχητικές φατρίες ενδεχομένως να αποσχιστούν και να συνεχίσουν τον αγώνα, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο την εύθραυστη ύφεση μεταξύ SDF και Δαμασκού.

Τα βουνά Καντίλ του βορείου Ιράκ χρησιμεύουν ως καταφύγιο του PKK από τη δεκαετία του 1980. Η ημιαυτόνομη Περιφέρεια του Κουρδιστάν στο Ιράκ (KRI) έχει μια πολύπλοκη σχέση με το PKK. Η Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν (PUK) ιστορικά ήταν πιο κοντά στο Ιράν και το PKK, ενώ το Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (KDP) διατηρεί στενότερους δεσμούς με την Τουρκία, επιτρέποντας ακόμη και πάνω από 100 τουρκικές στρατιωτικές βάσεις στο έδαφος του. Αυτές οι βάσεις έχουν χρησιμοποιηθεί για συχνές τουρκικές επιθέσεις σε υποτιθέμενες θέσεις του PKK.

Η επίλυση της σύγκρουσης PKK-Τουρκίας θα ανοίξει τον δρόμο για μια ενδεχόμενη τουρκική στρατιωτική απόσυρση από το ιρακινό έδαφος, βελτιώνοντας πιθανώς τις σχέσεις της Άγκυρας με τη Βαγδάτη.

Το χρονοδιάγραμμα, ωστόσο, είναι αβέβαιο. Τελικά, μπορεί μια υποχώρηση των τουρκικών δυνάμεων να τεθεί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, όχι όμως στο άμεσο μέλλον.

Το μέλλον των μαχητών του PKK μετά τον αφοπλισμό είναι επίσης ένα μείζον ερώτημα, με εικασίες, μιας και ορισμένοι μαχητές μπορεί να βρουν καταφύγιο στο ιρακινό Κουρδιστάν ή να ενσωματωθούν στις δομές των SDF στη Συρία.

Η ανακοίνωση αυτής της εβδομάδας από το PKK αναμφισβήτητα κλείνει ένα βίαιο κεφάλαιο. Ωστόσο, καθώς τα δεδομένα διαβάζονται πιο νηφάλια, η πραγματική δοκιμασία θα είναι πώς αυτή η απόφαση θα αναδιαμορφώσει τις συμμαχίες, εχθρότητες και εν τέλει προσδοκίες ενός υποσυστήματος που προετοιμάζεται για μεγαλύτερες αλλαγές.

Ο Μηνάς Λυριστής είναι υποψήφιος διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Ερευνητής Κέντρου Ανάλυσης Μεσανατολικής Πολιτικής (ΚΕΑΜΕΠ)