«Απ’ τ’ άγιου Σπυρίδωνα σπυρί-σπυρί μεγαλώνει η μέρα» έλεγαν οι παλιοί…
Αγαπημένος των πιστών και κατά συνέπεια και των λαογράφων είναι ο Αγιος Σπυρίδωνας Τριμυθούντος, ο θαυματουργός τη μνήμη του οποίου γιορτάζουμε στις 12 Δεκεμβρίου.
Η αγάπη του λαού της Κέρκυρας στον Αγιο Σπυρίδωνα που είναι ο πολιούχος της είναι φανερή από μια σειρά τιμητικών εκδηλώσεων που κάθε χρόνο πραγματοποιούνται για να τιμήσουν την Αγιοσύνη του.
Αλλά η αγάπη για τον Αγιο δεν περιορίζεται στην Κέρκυρα. Ο Αγιος Σπυρίδωνας λατρεύεται από όλον τον Ελληνισμό και τούτο γίνεται φανερό από αφηγήσεις και παραδόσεις, οι πιο πολλές από τις οποίες καταγράφονται από σημαντικά ονόματα που ασχολήθηκαν με τη λαογραφία μεταξύ των οποίων ο ζωγράφος Φώτης Κόντογλου, ο συγγραφέας Νικόλαος Πολίτης, ο ακαδημαϊκός Γεώργιος Μέγας και ο Βασίλης Λαμνάτος.
Γιατί ονομάστηκε θαυματουργός
Όπως προκύπτει από τα κείμενα της λαογραφίας ο Αγιος Σπυρίδωνας ήταν προστάτης των φτωχών, πατέρας των ορφανών, δάσκαλος των αμαρτωλών.
Η καθαρότητα και η Αγιότητά του ήταν τέτοια που του δόθηκε η Χάρις του Θεού να κάνει θαύματα και έτσι ονομάστηκε Θαυματουργός.
Με φτωχική καταγωγή ο ίδιος, συμπονούσε τους συναθρώπους του και επιχειρούσε να απαλύνει τις δυσκολίες και τις αναποδιές στην καθημερινότητά τους.
Αναφέρεται λοιπόν ότι σε εποχές παρατεταμένης ξηρασίας, με την προσευχή του μάζευε τα σύννεφα για να βρέξει, γιάτρευε αρρώστιες και τιμωρούσε τους ανθρώπους που φέρονταν με δόλο και πονηριά εις βάρος των άλλων.
Οπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Φώτης Κόντογλου, ο Αγιος Σπυρίδωνας τα έβαλε με τους μαυραγορίτες και γκρέμισε τις αποθήκες όπου φύλαγαν το σιτάρι μιας και μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού πέθαινε από την πείνα.
Η καταγραφή αυτή έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον Αγιο και τη Χριστιανοσύνη του καθώς αμφισβητεί το στερότυπο ότι οι καλοί Χριστιανοί είναι άνθρωποοι που προσεύχονται αλλά δε δρουν, αντιθέτως δέχονται αδιαμαρτύρητα τη ζωή και υπομένουν ότι αυτή τους επιφυλάσσει, ελπίζοντας για τα καλύτερα στην Βασιλεία των Ουρανών.
Το θαύμα με το μαλαματένιο φίδι
Ο Αγιος Σπυρίδωνας διήγαγε βίο λιτό και φτωχικό αλλά αυτό δε τον εμπόδιζε να σκέφτεται και να βρίσκει τρόπους για να βοηθήσει στα προβλήματα των άλλων.
«Kαι μ’ όλα αυτά εζούσε με τόση φτώχεια, που σαν πήγε κάποτε ένας φτωχός να τον βοηθήσει για να πληρώσει κάποιο χρέος του, δεν είχε να του δώσει τίποτα, και με θαύμα έκανε μαλαματένιο ένα φίδι που βρέθηκε σ’ εκείνο το μέρος, και το έδωσε στον φτωχό, κ’ εκείνος το έλιωσε και πλήρωσε το χρέος του».
Άλλη φορά πάλι έγινε κατακλυσμός, και τα ποτάμια ξεχειλίσανε και πλημμύρισε η χώρα, κι’ ο άγιος Σπυρίδωνας προσευχήθηκε και τα νερά τραβήχτηκαν και στέγνωσε ο νεροπατημένος τόπος…» (Φώτης Κόντογλου, «Γίγαντες ταπεινοί»).
Ο καλογεράκος με τη σκούφια και πως σώθηκε η Κέρκυρα από την πανούκλα
Στην Ορδόδοξη αγιοραφία ο Αγιος Σπυρίδωνας παριστάνεται γέρος με γυριστή μύτη, διχαλωτό κοντό άσπρο γένι, «γέρων διχαλογένης φορῶν σκοῦφον». Δεν απεικονίζεται πουθενά ξεσκούφωτος.
Ο Νικόλαος Πολίτης στο απόσπασμα από το βιβλίο του «Παραδόσεις», αναφέρεται στον έναν από τους πολλούς λόγους για τους οποίους οι Κερκυραίοι έχουν βαθιά πίστη στον Αγιο Σπυρίδωνα και τον τιμούν ως προστάτη της πόλης αλλά και του νησιού:
«Όταν η πανούκλα «χτύπησε» την Κέρκυρα, το 1816, φάνηκε μια φορά στον αέρα ένας καλογεράκος με τη σκούφια του να κυνηγά ένα θηρίο και να το χτυπά μ’ ένα μεγάλο σταυρό.
Ο καλογεράκος ήταν ο Άγιος Σπυρίδωνας και το θηρίο η πανούκλα. Ήταν σα λιοντάρι και μαϊμού μαζί, κι είχε φτερά σαν της νυχτερίδας. Στο κάπο-Σίδερο την ανάγκασε ο Άγιος, χτυπώντας την με το σταυρό, να κάμει σταυρό στο βράχο και να ορκιστεί να μην ξαναπατήσει στην Κέρκυρα». (Νικόλαος Πολίτης, «Παραδόσεις»)
Στην επιδημία της πανούκλας στην Κέρκυρα αναφέρεται και ο ακαδημαϊκός Γεώργιος Μέγας και στις θαυματουργές θεραπευτικές ικανότητες του Αγίου.
Ο Αγιος Σπυρίδωνας θεραπεύει την πανούκλα και όχι μόνο
«Σε μια κερκυραϊκή παράδοση ο άγιος παριστάνεται να καταδιώκει την πανώλη. Από παρετυμολογία του ονόματός του πιστεύεται ότι θεραπεύει τα σπυριά και την ευλογιά. Γι’ αυτό και στη γιορτή του φέρνουν κόλλυβα στην εκκλησία. Ακόμη και τον πόνο των αυτιών θεραπεύει και είναι αξιοσημείωτες οι σχετικές θεραπευτικές συνήθειες».
Έτσι στην Κίο: Όποιος πονούσε στο αυτί έταζε στον Άγιο Σπυρίδωνα να του πάει γλυκό, να γίνει τ’ αυτί του καλά. «Άγιε Σπυρίδωνά μου, κάνε τ’αυτί μου καλά, να σε φέρω ένα γλυκό».
Όποιος είχε τέτοιο τάσιμο, τον εσπερινό τ’ Άγίου Σπυρίδωνα έκανε λαλάγγια (τηγανίτες) ή χαλβά και τα πήγαινε στον άγιο Σπυρίδωνα, ήτανε ένα «μάρμαρο» στο βουνό, στο εξωκλήσιν άγιον Γεώργιον, έβγαινε μέσα από το βουνό κι είχε μια τρύπα στη μέση.
Το είχαν φραγμένο με τζάμια γύρω γύρω. Απάνω στο μάρμαρο ήτανε η εικόνα του αγίου Σπυρίδωνος και ένα καντήλι. Έπαιρνε ο παπάς τα λαλάγγια, τους έλεγε μια ευχή και τα μοίραζε στα παιδιά.
Ύστερα πήγαινεν ο άρρωστος, άνοιγε τα τζάμια, έβανε τ’ αυτί του επάνω στην τρύπα και παρακαλούσε τον άγιο Σπυρίδωνα να του το γιάνει»(Γ.Α. .Μέγας, «Ελληνικές γιορτές και έθιμα της λαϊκής λατρείας»).
Οι Αγιοι Σπυρίδωνας και Νικόλαος και το θαύμα με το κεραμίδι
Στην ιστορία αλλά και τη λαϊκή παράδοση οι μορφές του Αγίου Σπυρίδωνα και του Αγίου Νικόλαου βρίσκονται πολύ κοντά όχι μόνο επειδή γιορτάζονται και οι δύο τον Δεκέμβρη με απόσταση μόλις έξι ημερών, στις 12 και στις 6 Δεκεμβρίου αντίστοιχα.
Οι δύο Αγιοι τήρησαν την ίδια στάση στην Α΄Οικουμενική Σύνοδο. Τόσο ο ένας όσο και ο άλλος ήταν σκληροί πολέμιοι του Αρειανισμού, ο Αγιος Νικόλαος φυλακίστηκε γιατί χαστούκισε τον Αρειο ενώπιον όλων κατά τη διάρκεια της Συνόδου ενώ ξακουστό είναι το θαύμα του Αγίου Σπυρίδωνα με το κεραμίδι το οποίο επέδειξε μέσα στην αίθουσα της Οικουμενικής Συνόδου και ενώ το κρατούσε στο χέρι του διαχωρίστηκε σε φωτιά, νερό και χώμα, προκειμένου να επιδείξει το ενιαίο και αδιαίρετο της Αγίας Τριάδας το οποίο σθεναρά αμφισβητούσε ο Αρειος.
Το θαύμα του Αγίου Σπυρίδωνος στην Α’ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας το 325 (φωτογραφία Wikimedia)
Πέρα από την κοινή τους στάση στην Α Οικουμενική Σύνοδο τους Αγιους Σπυρίδωνα και Νικόλαο ενώνει η αρετή τους και η συνδρομή τους σε όσους έχουν ανάγκη ή κινδυνεύουν.
Μάλιστα ο Αγιος Σπυρίδωνας αναφέρεται ως βοηθός του Αγίου Νικολάου. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Βασίλη Λαμνάτου:
Οι Αγίοι Σπυρίδωνας και Νικόλαος σε κοινή εικονογράφηση
«Έπειτα απ’ τη γιορτή του Αϊ-Νικόλα, στις 12 Δεκεμβρίου έρχεται ο Αϊ-Σπυρίδωνας, για τον οποίο ο λαός μας πιστεύει πως θεραπεύει τα σπυριά και διώχνει την πανούκλα.
Κι ακόμα, πιστεύουν ότι είναι ο βοηθός του Αϊ-Νικόλα σε στεριές και θάλασσες και χαλάει τα παπούτσια του τρέχοντας εδώ κι εκεί να βοηθήσει αυτούς που κινδυνεύουν.
Δεν σταματάνε κι οι δυο τούτοι Άγιοι, λέει ο λαός μας. Πάντοτε βρίσκονται κάπου και βοηθούν, βοηθούν αυτούς που κινδυνεύουν στα ανοιχτά πέλαγα και δέρνονται στα αρμυρονέρια της θάλασσας». (Βασίλης Λαμνάτος, «Οι μήνες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του λαού μας».
Το θαύμα του Αγίου Σπυρίδωνα με το κεραμίδι
Για τα παπούτσια του Αγίου Σπυρίδωνα που τόσο συχνά φθείρονται γιατί διόλου δε στέκει καθώς τρέχει από εδώ και από εκεί για να συντρέξει όσους τον έχουν ανάγκη και τον επικαλούνται αναφέρεται και ο Νικόλαος Πολίτης:
«Ο άγιος Σπυρίδωνας πολλές φορές βγαίνει από την εκκλησιά του στην Κέρκυρα, που είναι το λείψανό του, και γυρίζει τη θάλασσα και τη στεριά, για να κάμει καλά και να βοηθήσει εκείνους που τον επικαλούνται. Γι’ αυτό χαλάει τα υποδήματά του, και είναι αναγκασμένοι να του τ’ αλλάζουν κάθε τόσο». (Νικόλαος Πολίτης, «Παραδόσεις»).
Ο Αγιος Σπυρίδωνας και ο βίος του
Ο Αγιος Σπυρίδωνας γεννήθηκε το 270 στα χρόνια του Μεγάλου Κωνσταντίνου στην Κύπρο ἀπὸ γονείς φτωχούς. Από πολύ μικρός ήτανε βοσκός και φύλαγε πρόβατα. Ηταν τόσο απλός όσο οι ψαράδες που διάλεξε ο Ιησούς για μαθητές αναφέρει ο Κόντογλου.
Οταν ήρθε σε ηλικία γάμου παντρεύτηκε, γέννησε και μετά το θάνατο της γυναίκας του αφιερώθηκε στο μοναχισμό.
«Ὅλον τὸν καιρὸ ποὺ ἔζησε δὲν ἔπαψε νὰ κάνει θαύματα. Τὸ μεγαλύτερο ἤτανε ἡ ἀνάσταση τῆς πεθαμένης κόρης του ποὺ σηκώθηκε ἀπὸ τὸ μνῆμα καὶ μαρτύρησε σὲ ποιὸ μέρος εἶχε φυλάξει τὰ χρήματα ποὺ τῆς ἐμπιστεύθηκε κάποια γυναίκα, καὶ πάλι ξανακοιμήθηκε.
Κάποτε πῆγε στὸν ἅγιο μία γυναίκα ποὺ εἶχε ἕνα παιδάκι καὶ τῆς πέθανε, καὶ τὸν παρακαλοῦσε μὲ δάκρυα πολλὰ νὰ τὸ ἀναστήσει, τόσο συνηθισμένοι ἤτανε οἱ ἄνθρωποι, ποὺ τὸν γνωρίζανε, στὰ θαύματα ποὺ ἔκανε ὁ ἅγιος. Καὶ ἐκεῖνος τὸ ἀνάστησε μὲ τὴν προσευχή του. Μὰ ἡ μητέρα του σὰν τὸ εἶδε ζωντανό, ἀπὸ τὴν πολλὴ χαρὰ τῆς πέθανε ἡ ἴδια. Κι᾿ ὁ ἅγιος Σπυρίδωνας ἀνέστησε καὶ τὴ γυναίκα». (Φώτης Κόντογλου «Ασάλευτο Θεμέλιο»)
Παρά το γεγονός ότι ήταν αγράμματος, ήταν τέτοια η αρετή του που τον έκαναν επίσκοπο στην Τριμυθούντα. Πέθανε το 348.
Το λείψανο τοποθετήθηκε σε μαρμάρινη λάρνακα δίπλα στην είσοδο του Ναού της Τριμυθούντος της Κύπρου και παρέμεινε τριακόσια χρόνια μετά τον θάνατό του. Η μαρμάρινη λάρνακα παραμένει ακόμα και σήμερα στο ίδιο ακριβώς μέρος. (Βιογράφος του Αγίου Σπυρίδωνος ο επίσκοπος Πάφου Θεόδωρος).
Το λείψανο του Αγίου από την Κύπρο στην Κέρκυρα
Το 648 η Κύπρος αντιμετώπιζε μεγάλες επιδρομές από τους Σαρακηνούς και το λείψανο μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό και παρέμεινε εκεί μέχρις ότου ο ιερέας Γρηγόριος Πολύευκτος λίγες μέρες πριν την πτώση της Κωνσταντινούπολης πήρε το λείψανο και το μετέφερε μέσω Σερβίας, Θράκης και Μακεδονίας στη Παραμυθιά της Ηπείρου και τελικά, τρία χρόνια αγότερα, το 1456, κατέληξε στην Κέρκυρα.
Το λείψανο του Αγίου Σπυρίδωνα στην Κέρκυρα
Όλο αυτό το διάστημα που περιπλανθήκε ο ιερέας είχε τοποθετήσει το λείψανο του Αγίου Σπυρίδωνα σε σακιά με άχυρα και όποιος τον ρωτούσε τους έλεγε πως είναι τροφή για το υποζύγιό του.
Ο ναός στην Κέρκυρα ο οποίος στεγάζει σήμερα το σκήνωμα του αγίου, κτίστηκε στα 1589 και ανήκει στο ρυθμό της μονόκλιτης βασιλικής.
O ναός του Αγίου Σπυρίδωνος στην Κέρκυρα
