Ο άγνωστος Τζέρι Λιούις στον θάλαμο αερίων

Τον είχαμε συνηθίσει να αλληθωρίζει και να στραβώνει τα πόδια του προσπαθώντας (χωρίς επιτυχία τις περισσότερες φορές) να βρει την ισορροπία του. Σχεδόν πάντα φορούσε άσπρες κάλτσες και αυτό έκανε το θέαμα ακόμα πιο αστείο αλλά με έναν θλιβερό τρόπο. Στις περισσότερες γκριμάτσες του έβγαζε τη γλώσσα αριστερά και δεξιά και τη μασούσε λυσσαλέα. Το στόμα του ανοιχτό σαν του χάννου, άλλοτε από έκπληξη, άλλοτε από πόνο. Δημοφιλής κωμικός, κυρίως στις δεκαετίες του 1950 και του 1960, ο Τζέρι Λιούις που πέθανε την περασμένη Κυριακή σε ηλικία 91 ετών, έχει μείνει στην κινηματογραφική Ιστορία χάρη σε ξεκαρδιστικές φαρσοκωμωδίες όπως «Ο Τζέρι Λιούις αρχοντοπαλίκαρο», «Να γιατρός, να μάλαμα» και «Δάσκαλος για κλάματα». Επλασε ένα πολύ δυνατό κωμικό ντουέτο με τον Ντιν Μάρτιν και από το 1956 άρχισε σόλο καριέρα. Με το «Παιδί για όλες τις δουλειές», το 1960, ο Λιούις άρχισε να σκηνοθετεί τον εαυτό του, συνολικά σε 14 ταινίες.

Ο Τζόζεφ Λέβιτς, όπως ήταν το πραγματικό όνομά του, παραμένει ένας από τους διασημότερους κωμικούς του 20ού αιώνα αλλά και ένα παρεξηγημένο ταλέντο που κριτικά εκτιμήθηκε με καθυστέρηση κατ’ αρχάς στη Γαλλία, όπου στη δεκαετία του ’60 τον επέβαλαν ως χαρισματικό καλλιτέχνη τα Cahiers Du Cinema. «Οταν είσαι κλόουν το καλύτερο που έχεις να κάνεις είναι τούμπες» είχε πει ο ίδιος σε συνέντευξή του στα Cahiers. «Εννοώ κυριολεκτικά, δεν μιλάω για την τροχιά που έχει κάνει η καριέρα μου».

Η δραματική τροχιά

Στον περισσότερο κόσμο η δραματική τροχιά της καριέρας του Λιούις περιορίζεται σε λίγους τίτλους, όπως το «Arizona Dream» του Εμίρ Κουστουρίτσα ή τη «μαύρη» κωμωδία του Μάρτιν Σκορσέζε «Ο βασιλιάς της κωμωδίας» που είναι η χαρακτηριστικότερη περίπτωση. Εκεί, ο Τζέρι Λιούις παίζει τον ίδιο τον εαυτό του, έναν διάσημο θρύλο της κωμωδίας, τον οποίο ο Ρόμπερτ Ντε Νίρο καταδιώκει ευελπιστώντας να γευτεί λίγο από τη φήμη του. Είναι μια πολύ έξυπνη αλλά και πολύ πικρή σάτιρα πάνω στη ματαιοδοξία του καλλιτέχνη αλλά και στη ματαιότητα του επαγγέλματός του.

Το 1970 ο Λιούις σκηνοθέτησε την αντιπολεμική κωμωδία «Από πού πάνε για το μέτωπο;», που είναι ο δικός του «Μεγάλος δικτάτορας». Εξάλλου η ταινία του είναι αφιερωμένη στον Τσάρλι Τσάπλιν, τον φανερό δάσκαλο αλλά και ανταγωνιστή του Λιούις. Στον «Δικτάτορα», αντίβαρο του Αδόλφου Χίτλερ είναι το ανθρωπάκι, ο «αλήτης», ο καθένας μας. Αντιθέτως, στο «Από πού πάνε για το μέτωπο;» ο Λιούις προβάλλει το διογκωμένο σύμβολο της δικής του μεγαλομανίας καθώς επίσης και την κοινωνική θέση του: το αντίβαρο του Χίτλερ στο «Μέτωπο» ονομάζεται Μπρένταν Μπάιερς και είναι ο πλουσιότερος άνθρωπος του κόσμου, ο οποίος για να πολεμήσει τον Χίτλερ αναγκάζεται να ιδρύσει τον δικό του στρατό.

Ελάχιστοι όμως θα πρέπει να θυμούνται ότι στις αρχές της δεκαετίας του 1970 ο Τζέρι Λιούις σκηνοθέτησε και πρωταγωνίστησε στο πιο φιλόδοξο, ίσως, έργο της καριέρας του –μια δραματική ταινία που αναφέρεται στο Ολοκαύτωμα των Εβραίων. Το δίχως άλλο, η ταινία «The day the clown cried» («Τη μέρα που έκλαψε ο κλόουν») υπήρξε η πιο ιδιαίτερη εμπειρία του στην καριέρα ενός καλλιτέχνη που μας είχε συνηθίσει σε τόσο διαφορετικά πράγματα. Αλλά ήταν επίσης και η πιο τραυματική εμπειρία της ζωής του. Γι’ αυτό εξάλλου ο Λιούις επί σειρά ετών αρνούνταν να απαντήσει σε οποιαδήποτε ερώτηση που αφορούσε τη σχέση του με την εν λόγω ταινία.

Ανατρέποντας κάθε δεδομένο (και παρά τις αρχικές αντιρρήσεις του), ο Λιούις στο «The day the clown cried» υποδύθηκε τον Χέλμουτ Ντουρκ, έναν εβραϊκής καταγωγής κλόουν, ο οποίος κρατείται σε στρατόπεδο συγκέντρωσης της Γερμανίας και συνοδεύει παιδιά στον θάλαμο αερίων! Η απόφασή του να συνδέσει το όνομά του με το φιλμ δεν ήταν δική του αλλά του παραγωγού Νέιθαν Γουάσμπεργκερ που είχε διαβάσει το ομότιτλο βιβλίο της Τζόαν Ο’ Μπράιαν.

Ο Λιούις εν τέλει πείστηκε χωρίς να μπορεί να φανταστεί τα περιπετειώδη γυρίσματα που θα ακολουθούσαν και που έγιναν το 1971 στη Σουηδία. Τα χρήματα του Γουάσμπεργκερ σύντομα τελείωσαν, ο Λιούις αναγκάστηκε να πληρώσει από την τσέπη του την ολοκλήρωση της ταινίας και εξαιτίας νομικών κωλυμάτων που αφορούν την κατοχή των δικαιωμάτων το «The day the clown cried» δεν διανεμήθηκε ποτέ στις αίθουσες. Ανάμεσα στο καστ της ταινίας η Χάριετ Αντερσον και ένας άλλος κωμικός-κλόουν, ο Γάλλος Πιερ Ετέξ. Ακόμα και τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Τζέρι Λιούις αρνούνταν να μιλήσει για την ταινία. Φημολογούνταν δε ότι η μοναδική κόπια της βρισκόταν στην κατοχή του κλειδωμένη σε θησαυροφυλάκιο! Ωστόσο σύμφωνα με δημοσίευμα του «Le Monde», μια κόπια του «The day the clown cried» έπεσε στην κατοχή του και εν συνεχεία συντάκτης της εφημερίδας συνάντησε τον Λιούις πείθοντάς τον να σπάσει κάπως τη σιωπή του και να μιλήσει για την εμπειρία του.

Σαν να σκότωναν την κόρη του

Οταν πριν από 11 χρόνια ο Λιούις γιόρτασε τα 80ά γενέθλιά του επισκέφθηκε το Παρίσι με αφορμή την προώθηση της αυτοβιογραφίας του «Dean and Me», θεματικός πυρήνας της οποίας ήταν η σχέση του με τον Ντιν Μάρτιν, με τον οποίο ήταν ένα από τα πιο δημοφιλή ντουέτα κωμικών της δεκαετίας του ’50. «Δεν θέλω να μιλώ ποτέ για το «The day the clown cried» γιατί μου προκαλεί τρομερό πόνο» είπε ο ηθοποιός, συγκρίνοντας το μέγεθος του πόνου του για την εν λόγω ταινία με τον πόνο που θα είχε αν… σκοτωνόταν η κόρη του! Ο Λιούις δεν ήθελε να παίξει στην ταινία και μάλιστα είχε προτείνει στον Γουάσμπεργκερ τον… Λόρενς Ολίβιε. Παραδέχεται ότι φοβόταν τον ρόλο του Χέλμουτ: «Η ειδικότητά μου είναι να κάνω τους ανθρώπους να γελούν. Πώς μου ζητάτε να παραδώσω τρομοκρατημένα παιδιά στους θαλάμους αερίων;».

Παρ’ όλα αυτά πείστηκε γιατί «νομίζω ότι αυτή η ταινία ήταν ένας τρόπος για να δείξω ότι δεν πρέπει να φοβόμαστε και να εγκαταλείπουμε τους εαυτούς μας στις δύσκολες ώρες». Αυτό το μήνυμα θέλησε να περάσει με την ταινία, για λογαριασμό της οποίας έγινε αγνώριστος χάνοντας περίπου 15 κιλά. Ελάχιστοι άνθρωποι είδαν τελικά το «The day the clown cried». Ανάμεσά τους εκτός από τον ίδιο τον Λιούις, η συγγραφέας Τζόαν Ο’ Μπράιαν. Καμία κριτική δεν ήταν θετική. Αυτό δεν πείραξε τον Λιούις γιατί το μόνο που τον ενδιέφερε ήταν η «ταινία-διαμαρτυρία» του, όπως την αποκαλούσε, να προβληθεί εφόσον γυρίστηκε. Και ήταν το μόνο που δεν έγινε.