«Ο κόσμος χωρίς ήλιο μάς υπόσχεται νέες περιπέτειες» συνήθιζε να λέει ο Ζακ-Ιβ Κουστό και αυτός ήταν ένας από τους λόγους –ο βασικότερος –για τον οποίο ουδέποτε σταμάτησε να εξερευνά τον κόσμο της θάλασσας. Ακόμα και όταν η ζωή του κλονίστηκε με το χειρότερο κτύπημα που μπορεί να δεχθεί ένας πατέρας, τον θάνατο του γιου του Φιλίπ, ο Κουστό δεν σταμάτησε τις εξερευνήσεις.
Σήμερα, σχεδόν 20 χρόνια από τον θάνατο του ιδίου του Ζακ-Ιβ Κουστό τον Ιούνιο του 1997 (σε ηλικία 87 ετών), ο διασημότερος ωκεανολόγος του 20ού αιώνα ο οποίος ήταν επίσης εξαιρετικά επιτυχημένος συγγραφέας και παραγωγός των κινηματογραφικών και τηλεοπτικών ντοκιμαντέρ που τον έκαναν διάσημο ανά τον πλανήτη είναι έτοιμος να ξαναζωντανέψει στις οθόνες.
Η «Οδύσσεια» («L’ Odyssey»), η πέμπτη μεγάλου μήκους ταινία του γάλλου σκηνοθέτη Ζερόμ Σαλ που ανοίγει την επόμενη Πέμπτη 8 Δεκεμβρίου στη χώρα μας, καλύπτει τα σημαντικότερα χρόνια της ζωής του Ζακ Ιβ-Κουστό, προσφέροντας ταυτόχρονα μια πανδαισία μαγευτικών εικόνων από τα σημεία που ο δεύτερος εξερεύνησε πάνω στην αγαπημένη του σύντροφο, το πλοίο «Καλυψώ». Η ταινία που ανήκει στις πιο ακριβές παραγωγές στην ιστορία του γαλλικού κινηματογράφου περιέχει γυρίσματα σε μερικές από τις πιο όμορφες τοποθεσίες του κόσμου, ανάμεσα στις οποίες η Κροατία, η Νότιος Αφρική, οι Μπαχάμες και η Ανταρκτική. Μαζί με τον διευθυντή φωτογραφίας του, τον Ματίας Μπουκάρ, ο Σαλ προσπάθησε (και κατάφερε) να συλλάβει στην εντέλεια το απόλυτο δέος μπροστά στη φύση που έκανε δύο γενιές της οικογένειας Κουστό να αφιερώσουν τις ζωές τους στην εξερεύνηση και, τελικά, τη διάσωση του πλανήτη.
Θάλασσα αντί για αίμα


Η αγάπη του Ζακ-Ιβ Κουστό για τη θάλασσα ήταν τόσο μεγάλη που θαρρείς ότι στις φλέβες του κυλούσε θαλάσσιο νερό αντί για αίμα. Πραγματικά κάθε τι στην ιστορία του Κουστό είναι συνδεδεμένο με τη θάλασσα, ακόμα και το γεγονός ότι μέσα στη θάλασσα πνίγηκε ο μικρός γιος του Φιλίπ όταν το υδροπλάνο του έπεσε λόγω μηχανικής βλάβης (στην ταινία τον Φιλίπ υποδύεται ο νέος γάλλος σταρ Πιερ Νινέ). Ο Κουστό γεννήθηκε στην Σαν Αντρέ Κουμπζάκ της περιοχής Ζιρόντ στη Γαλλία και άρχισε να κολυμπά όταν βρισκόταν ακόμα σε νηπιακή ηλικία.
Προτιμούσε να περνά την ώρα του στις παραλίες αντί να παίζει στις αλάνες όπως έκαναν τα άλλα παιδιά. Δεν υπήρξε ποτέ ιδιαίτερα καλός μαθητής καθώς η φαντασία του «έτρεχε» στη θάλασσα, όπου πολύ σύντομα έγινε αντιληπτό ότι θα βρισκόταν το μέλλον του. Γιος δικηγόρου που έκανε διαρκώς επαγγελματικά ταξίδια, ο Κουστό άρχισε τις καταδύσεις στην Αμερική και συγκεκριμένα στη λίμνη Χάρβεϊ της Πολιτείας του Βερμόντ όπου ο πατέρας του δούλεψε για ένα χρονικό διάστημα προτού επιστρέψει στη Γαλλία. Από κάποια στιγμή και μετά οι καταδύσεις του συνοδεύονταν πάντα με μια κάμερα. Θεωρείται κορυφαίος κινηματογραφιστής υποβρύχιων σκηνών και το ντοκιμαντέρ «Ο κόσμος της σιωπής» που γύρισε με τον Λουί Μαλ το 1956 κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Καννών αλλά και το Οσκαρ καλύτερου ντοκιμαντέρ. Το ίδιο βραβείο θα κέρδιζε το ντοκιμαντέρ «Κόσμος χωρίς ήλιο» που σκηνοθέτησε το 1964 αλλά και το μικρού μήκους ντοκιμαντέρ για τον κόσμο των χρυσόψαρων «Histoire d’un poisson rouge» (1959).
Κάθε τι που γνωρίζουμε για τον Ζακ-Ιβ Κουστό είναι όμορφο, ακόμα και το γεγονός ότι πέρα από τις εξερευνητικές του αναζητήσεις κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου υπήρξε ενεργό μέλος της γαλλικής αντίστασης που βραβεύτηκε με τη Λεγεώνα της Τιμής ή το ότι στα τέλη της δεκαετίας του 1970 ανέδειξε εμπράκτως την οικολογική πλευρά του διαθέτοντας 900.000 δολάρια για μια έρευνα στη Μεσόγειο σχετική με τα τοξικά απόβλητα.
Η σκοτεινή πλευρά


Ωστόσο, η «Οδύσσεια» είναι αρκετά τολμηρή στην παρουσίαση και των αρνητικών στοιχείων του χαρακτήρα του Κουστό, τον οποίο υποδύεται ο Λαμπέρ Γουιλσόν, ηθοποιός που μοιάζει εκπληκτικά με τον πρώτο (παρότι πολύ πιο ψηλός όπως παραδέχθηκε στη συνέντευξη που παραχώρησε προς «Το Βήμα» ο σκηνοθέτης Ζερόμ Σαλ). Κατά τη διάρκεια της «Οδύσσειας» βλέπουμε επίσης έναν Κουστό ματαιόδοξο, φιλόδοξο, φιλοχρήματο και άπιστο απέναντι στη γυναίκα του (Οντρέ Τοτού), η οποία μάλιστα είχε πουλήσει τα κοσμήματα της γιαγιάς της προκειμένου να χρηματοδοτήσει την ανακατασκευή του «Καλυψώ».
Οταν έγινε παγκοσμίου εμβελείας σταρ μοιράζοντας αυτόγραφα και δίνοντας διαλέξεις κόστους χιλιάδων δολαρίων εκάστη, ο Κουστό έφθασε στο σημείο να επιλέξει να μην αποχαιρετήσει για τελευταία φορά τον πατέρα του στην κηδεία του τελευταίου.
Ολες αυτές οι λεπτομέρειες καταγράφονται στην ταινία που τελικά μας δείχνει περισσότερο έναν Ζακ-Ιβ Κουστό που δεν ξέρουμε, απ’ ό,τι έναν Ζακ-Ιβ Κουστό που ήδη ξέρουμε.
Είναι χαρακτηριστική εξάλλου η δήλωση του Λαμπέρ Γουιλσόν για την ταινία και το περιεχόμενό της. «Η ουσία του Κουστό είναι στην καρδιά της «Οδύσσειας» με όλα του τα λάθη, τα προτερήματα, τις αντιθέσεις του, την αγάπη του για την οικογένειά του» είπε ο 58χρονος γάλλος ηθοποιός ο οποίος παραδέχεται ότι όταν διάβασε το σενάριο δεν βρήκε αυτό που περίμενε. «Δεν είναι μια αγιογραφία: δείχνουμε το γεγονός ότι πετρελαιοβιομηχανίες χρηματοδότησαν τις πρώτες του αποστολές, ότι συμβιβάστηκε με τους αμερικανούς τηλεοπτικούς παραγωγούς για να χρηματοδοτήσουν τις ταινίες του, ότι η σχέση του με τη φύση είχε και σκοτεινά σημεία, ότι η οικολογική του συνείδηση αφυπνίστηκε αρκετά αργά». Ο ηθοποιός πιστεύει ότι αυτό μπορεί να εκπλήξει τους θεατές. «Είναι όμως η αλήθεια –πάμε πέρα από το εμβληματικό όνομα για να γνωρίσουμε τον πραγματικό άνδρα και τελικά ήρωα της μάχης για την προστασία του περιβάλλοντος. Και αυτό είναι πολύ πιο ενδιαφέρον».
Βέβαια, αν κάτι επίσης μας εκπλήσσει στην ταινία είναι το ότι ο Γουιλσόν, ετών 58, εμφανίζεται μόνο με το μαγιό την περίοδο που ο Κουστό ήταν μόλις 36! Και δείχνει όντως 36!

Ζερόμ Σαλ: «Πρέπει να επιβάλλεις τα όρια στον εαυτό σου!»
Ο 45χρονος παριζιάνος σεναριογράφος και σκηνοθέτης, γνωστός από τις επιτυχίες «Το ακρωτήρι της βίας» (σενάριο, σκηνοθεσία) και «The tourist» (σενάριο), μίλησε στο «Βήμα» για τη μεγαλύτερη εμπειρία της ζωής του, η οποία δεν ήταν τελικά, μόνο κινηματογραφική.
Πώς θα χαρακτηρίζατε τη δική σας, προσωπική οδύσσεια ενώ γυρίζατε την «Οδύσσεια»;
«Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων υπήρξαν πολλές φορές που τόσο εγώ όσο και το συνεργείο μου είχαμε την αίσθηση ότι ακολουθούσαμε το μονοπάτι που είχε χαράξει ο Κουστό, 60 χρόνια αφότου το χάραξε. Δεινοπαθήσαμε επίσης να βρούμε χρηματοδότη για την ταινία. Επίσης, είχαμε στα χέρια μας ένα σπουδαίο αλλά πολύ παλιό πλοίο, προβλήματα καιρού και φυσικά προβλήματα ορατότητας στα υποβρύχια γυρίσματα. Στην Ανταρκτική μάς έπιασε θύελλα, παρόμοια με εκείνη που στο ίδιο σημείο το «Καλυψώ» παραλίγο να βουλιάξει το 1979».
Και ποια θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν η Ιθάκη σας μετά την Οδύσσεια;
«Το ότι είχα την ευκαιρία, τη μοναδική ευκαιρία, την απίστευτη ευκαιρία να δω με τα μάτια μου το τρομερό θέαμα της φύσης. Αυτό είναι κάτι που εντυπώθηκε μέσα μου εφ’ όρου ζωής!».
Σε έναν κόσμο εικονικής πραγματικότητας και ψηφιακής φαντασίας, όπως αυτός που βιώνουμε σήμερα, μπορούν να αντέξουν άνθρωποι όπως ο Κουστό;
«Απολύτως! Ο Κουστό λάτρευε την τεχνολογία. Ηταν εφευρέτης που πάντοτε κοιτούσε προς το μέλλον και ποτέ προς το παρελθόν. Αν εξαιρέσουμε τα τελευταία χρόνια της ζωής του, δεν υπήρξε ποτέ συντηρητικός. Επομένως, πιστεύω ακριβώς το αντίθετο. Ως ένας παραμυθάς, ένας storyteller θα αγαπούσε με πάθος τα σύγχρονα εργαλεία της τεχνολογίας».
Ο Κουστό λέει (στην ταινία): «Ο άνθρωπος δεν έχει όρια με τη βοήθεια της επιστήμης». Θα λέγατε ότι αυτό ισχύει για τον οποιονδήποτε άνθρωπο;
«Αυτή είναι μια φράση του Κουστό με την οποία δεν είμαι σύμφωνος. Και έρχεται σε μια στιγμή της ταινίας όπου βλέπουμε τον Κουστό να γονατίζει έχοντας χάσει το ενδιαφέρον του απέναντι στην ηθική. Νομίζω ότι ο άνθρωπος οφείλει να ρυθμίζει και να ελέγχει την επιστήμη. Πιστεύω επίσης ότι υπάρχουν όρια. Και ότι το καλύτερο θα ήταν ίσως να επιβάλλεις στον εαυτό σου αυτά τα όρια, ακόμα και αν υφίστανται τη διαρκή εξέλιξη των πραγμάτων».
Πείτε μου δύο στοιχεία του χαρακτήρα του Κουστό που θα θέλατε να έχετε και δύο που δεν θα θέλατε.
«Ζηλεύω την ευφυΐα που είχε ο Κουστό, τη δυνατότητα να εφευρίσκει τα εργαλεία που τον βοηθούσαν να εκπληρώσει τα όνειρά του. Ζηλεύω επίσης το σωματικό κουράγιο που είχε για να αντεπεξέρχεται στις κακουχίες που επεφύλασσαν αυτά τα όνειρα. Προτιμώ όμως να αδιαφορώ για τον εγωισμό του και ακόμα περισσότερο τον ναρκισσισμό του».
Μετά τη θαλάσσια εμπειρία σας για τις ανάγκες αυτής της ταινίας, θα λέγατε ότι ο «κόσμος χωρίς ήλιο» όπως ο Κουστό αποκαλούσε τη θάλασσα εξακολουθεί να υπόσχεται νέες περιπέτειες;
«Ανεξάρτητα από τα φαινόμενα της υπεραλίευσης και της μόλυνσης, ο ωκεανός παραμένει το τελευταίο άγριο σύνορο αυτού του πλανήτη. Είναι το τελευταίο σημείο της Γης που ο άνθρωπος δεν έχει ακόμα εξερευνήσει εντελώς, που δεν έχει κυριαρχήσει και εκμεταλλευτεί.
Τουναντίον, πιστεύω ότι αυτό θέλει πάρα πολύ χρόνο ακόμα. Επομένως ναι, θεωρώ ότι εξακολουθεί να παραμένει μια υπόσχεση για περιπέτεια».
Γιατί επιλέξατε να μην κινηματογραφήσετε στην Ελλάδα όπου, όπως είναι γνωστό, ο Κουστό έκανε επίσης καταδύσεις;
«Για να είμαι ακριβής δεν ήταν επιλογή μου. Λατρεύω την Ελλάδα, όμως πάντα το πιο σημαντικό θέμα είναι η ιστορία. Ακολουθώντας την ιστορία επέλεξα τις τοποθεσίες… Απλώς έτυχε να μην υπάρχουν σκηνές που να γυριστούν στην Ελλάδα. Σε μια επόμενη ταινία μου… Ελπίζω!».

πότε & πού:

Η ταινία «Οδύσσεια» θα ανοίξει στην Ελλάδα την Πέμπτη 8 Δεκεμβρίου σε διανομή Rosebud21.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ