Η συντριβή της (σοσιαλδημοκρατικής) Ευρώπης

Η καθιέρωση του Κράτους Πρόνοιας μετά το 1950, ο δυτικοευρωπαϊκός Μάης με την Ανοιξη της Πράγας το 1968 και η πτώση το 1989 του αποκαλούμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» ήταν τα τρία μείζονα γεγονότα που έλαβαν χώρα στη δεύτερη πεντηκονταετία του προηγούμενου αιώνα στην Ευρώπη.

Η δημιουργία του ευρώ και η 1η Μαΐου του 2004, όταν στην Αθήνα με τον Κώστα Σημίτη προεδρεύοντα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου –να μην τα ξεχνάμε κάτι τέτοια –οι λαοί του πρώην «υπαρκτού σοσιαλισμού» εντάχθηκαν στην Ενωμένη Ευρώπη, αποτελούσαν τα μέχρι πρότινος μείζονα γεγονότα της Ευρώπης του 21ου αιώνα. Η 23η Ιουνίου, η ημέρα του βρετανικού δημοψηφίσματος, είναι πλέον η πιο σημαντική στιγμή της Ευρώπης αυτού εδώ του αιώνα. Αν το 2000 – 2004 ήταν η εποχή των Μεγάλων Προσδοκιών (Ντίκενς), το 2016 εμφανίζεται ως η εποχή των Χαμένων Ψευδαισθήσεων (Μπαλζάκ).

Δεν χωράει καμία αντίρρηση ότι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος στη Μεγάλη Βρετανία είναι καταστροφικό για όλους όσοι πίστεψαν στη Ευρώπη των ιδανικών του Διαφωτισμού. Οι Βρετανοί αποφάσισαν και η απόφασή τους είναι σεβαστή. Μπορεί όμως το βρετανικό αποτέλεσμα από ταφόπλακα του ευρωπαϊσμού να μετατραπεί σε κινητήρια δύναμη της Νέας Ευρώπης;

Τα αίτια που οδήγησαν στη συγκεκριμένη απόφαση δεν αφορούν μόνο τη Μεγάλη Βρετανία. Αφορούν όλη την Ευρώπη. Είναι η κρίση εμπιστοσύνης προς τις ελίτ και το πολιτικό σύστημα, η αύξηση των ανισοτήτων, η ανασφάλεια των μεσαίων στρωμάτων, η αδυναμία του μεμονωμένου πολίτη να αντιληφθεί τις πολιτικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων στις γραφειοκρατικές Βρυξέλλες, οι οποίες του φαίνονται τόσο μακρινές. Οι ανασφαλείς πολίτες αντιτίθενται στην ακύρωση του λαϊκού και κοινωνικού στοιχείου, που συγκροτούσε την εθνική κυριαρχία των φιλελεύθερων δημοκρατιών. Το πρόβλημα όμως δεν είναι μόνο αυτό.

Αν μείνουμε μόνο στις κοινωνικές ανισότητες και στις πολιτικές λιτότητας, τότε βλέπουμε τη μια πλευρά του νομίσματος. Η άλλη είναι αυτή του κυρίαρχου πνεύματος του εθνικισμού και του ρατσισμού των ακροδεξιών Φάρατζ, Λεπέν, Κατσίνσκι, Ουρμπάν. Αυτοί επικαλούνται τη μετανάστευση για να δαιμονοποιήσουν την παγκοσμιοποίηση και την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Οι ανισότητες αντί να αποδίδονται στις ακολουθούμενες πολιτικές, αποδίδονται στους μετανάστες. Η δε αντιπρότασή τους στην «απώλεια» της εθνικής κυριαρχίας είναι η εθνικιστικά κλειστή και αντιδημοκρατική κοινωνία.

Η εθνοκεντρική λειτουργία της ΕΕ δεν είναι σε θέση να λύσει τα προβλήματα που προκύπτουν από την παγκοσμιοποίηση. Αντιθέτως δε από τα προσδοκώμενα, αυτή η λειτουργία δεν σώζει τις ηγεσίες. Τις καταστρέφει και αυτές. Ο ανεύθυνος Κάμερον κάτι ξέρει περί τούτου. Αν όμως η υπέρβαση του εθνοκεντρικού μοντέλου επιχειρηθεί ανεξάρτητα από αυτήν του οικονομικού της μοντέλου, τότε θα παρουσιαστεί ως ακόμη μια επίθεση κατά της εθνικής κυριαρχίας και του βιοτικού επιπέδου των πολιτών. Η όποια πορεία ομοσπονδοποίησης του ευρωπαϊκού μοντέλου οφείλει ταυτοχρόνως να συνοδεύεται και από τη μάχη κατά των ανισοτήτων.

Υπάρχουν εποχές της μικρής πολιτικής, όπου αυτή εφαρμόζει τους κανόνες, και εποχές της Μεγάλης Πολιτικής, όπου αυτή αλλάζει τους κανόνες. Η Ευρώπη μετά το 1990 εφάρμοζε κανόνες, η αναγκαία Νέα Ευρώπη καλείται να τους αλλάξει. Χρειαζόμαστε μια Ευρώπη που θα αλλάζει τους κανόνες προς την πλευρά της λαϊκής κυριαρχίας, της δημοκρατίας και της μείωσης των ανισοτήτων. Αν και τώρα οι κυβερνώσες και οι οικονομικές ελίτ κλείσουν τα μάτια και προσπαθήσουν να ξεφύγουν με κάτι σαν τον ενιαίο συντελεστή φόρου για όλα τα εισοδήματα (flat tax), ο οποίος δήθεν δημιουργεί συνθήκες ανάπτυξης, ενώ στην ουσία βαθαίνει την κρίση και τις ανισότητες, τότε η καταστροφή του Brexit θα είναι μόνο η αρχή του Eurexit.

Η σημερινή Ευρώπη χρειάζεται να ξεφύγει από τον κρατισμό που ακολουθεί όταν πρόκειται για τη διάσωση των μεγάλων τραπεζών και εταιρειών (too big to fail, όπως επικράτησε να λέγεται) και τον αντικρατισμό της όσον αφορά την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών. Πρέπει να ξεφύγει από μια ιδεολογία σύμφωνα με την οποία οι αγορές έχουν προτεραιότητα όταν γίνεται λόγος για τα κέρδη των μετόχων και τα κράτη αναλαμβάνουν τη διάσωση (bail out) όταν προκύπτουν ζημιές για αυτούς τους μετόχους. Αυτό, για να είμαστε ακριβείς, δεν το λες και πούρο νεοφιλελευθερισμό. Ιδιωτικοποιημένος κεϊνσιανισμός είναι. Η Ευρώπη χρειάζεται να μεταβεί από τον ιδιωτικό στον ευρωπαϊκό κεϊνσιανισμό.

Στη Μεγάλη Βρετανία αποκαλύφθηκε η προ πολλού συντελεσθείσα συντριβή της σοσιαλδημοκρατικής Ευρώπης. Η συντριβή αυτή αντιμετωπίζεται μόνο με τη φυγή προς τα εμπρός. Αυτό σημαίνει μια Ευρώπη που θα κάνει δυο-τρία απλά και απτά σοσιαλδημοκρατικά πράγματα, όπως είναι η ενίσχυση του κράτους παροχής κοινωνικών υπηρεσιών, ο έλεγχος του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου, η προοδευτική φορολογία και όχι το tax flat, η αυστηρώς ελεγχόμενη (και με «κόφτες») αμοιβαιοποίηση του χρέους, η επιστροφή των δημόσιων επενδύσεων. Με άλλα λόγια, ένα νέο Κοινωνικό Συμβόλαιο που, μεταξύ πολλών άλλων, θα απορρίπτει την απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων και θα παρέχει κίνητρα στην επενδυτική επιχειρηματικότητα.

Η Ευρώπη ενέπνεε όταν η σοσιαλδημοκρατία έκανε τη ζωή των πολιτών της καλύτερη, θα εμπνεύσει πάλι, αν το ξανακάνει. Η εκ νέου σοσιαλδημοκρατικοποίηση της Ευρώπης είναι αναγκαία.

Ο κ. Γιώργος Σιακαντάρης είναι διδάκτωρ Κοινωνιολογίας, συγγραφέας.