Γιατί τα ΑΕΙ δεν κερδίζουν από τη γνώση που «παράγουν»

Δώδεκα χρόνια πριν τα μέλη του Εργαστηρίου Οργανικής Χημείας του Πανεπιστημίου Κρήτης και ο καθηγητής κ. Χάρης Κατερινόπουλος ανακάλυψαν ένα εργαλείο βιοτεχνολογίας το οποίο στη συνέχεια πουλήθηκε σε μεγάλη αμερικανική εταιρεία. Σε χρόνο-ρεκόρ έκανε τζίρο μισό εκατομμύριο δολάρια. Την περίοδο εκείνη η πιθανότητα ένα ελληνικό πανεπιστήμιο να μπει σε μια τέτοια εμπορική συναλλαγή ήταν νομικά… ανύπαρκτη.

Μέσω των δυνατοτήτων ωστόσο που έδινε ο νεοσύστατος τότε Ειδικός Λογαριασμός Ερευνας (κοινοτικά κονδύλια), έπειτα από άπειρες ώρες συνομιλιών με τους νομικούς του πανεπιστημίου και ύστερα από εκνευρισμένες δηλώσεις του τύπου «γράψτε ό,τι θέλετε στο συμφωνητικό, δεν έχουμε την απαραίτητη υποστήριξη», το πανεπιστήμιο πέτυχε να αποκτήσει δικαιώματα 5% στην πατέντα, τα οποία και έχει ως σήμερα. Θα μπορούσε ή όχι να διαθέτει τώρα ένα αξιοσέβαστο μέρος των κερδών από την πατέντα που οι επιστήμονές του ανακάλυψαν;

Δέκα χρόνια μετά στο νομικό οπλοστάσιο των ανωτάτων ιδρυμάτων δεν έχουν αλλάξει παρά ελάχιστα. Ακόμη λιγότερα στη νοοτροπία πολλών πανεπιστημιακών. «Τα ελληνικά πανεπιστήμια δεν έχουν καμία δυνατότητα κέρδους και βεβαίως δεν έχουν ακόμη και σήμερα νομική υποστήριξη» λέει ο κ. Κατερινόπουλος, ο οποίος σπατάλησε ώρες μελετώντας νόμους και διατάξεις για να υποστηρίξει μόνος του την πατέντα του.

Οι καθηγητές των ελληνικών ΑΕΙ συνεργάζονται οι ίδιοι με μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες, κάνουν έρευνα, πληρώνονται, αλλά τα ίδια τα ιδρύματα δεν το τολμούν. Η απόφαση του Οικονομικού Πανεπιστημίου να ξεπεράσει αυτό το φράγμα και να ξεκινήσει συνεργασία με τον ΟΤΕ, την οποία αποκάλυψε «Το Βήμα», είναι βέβαιον ότι ανοίγει μια νέα πόρτα στη λειτουργία τους.

«Ουσιαστικά, όπως λειτουργούν σήμερα τα πανεπιστήμια, αυτό που κάνουμε είναι να χαρίζουμε την έρευνά μας σε τρίτους» λέει αυτοσαρκαζόμενος μιλώντας στο «Βήμα» ο καθηγητής κ. Λέανδρος Σκαλτσούνης, πρόεδρος της Φαρμακευτικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, με δραστηριότητα ετών στον τομέα της έρευνας.

Ορεξη και συμμαχίες

«Αν έχεις όρεξη, μόνο η φαντασία σου είναι το όριο» δηλώνει από τελείως διαφορετική οπτική γωνία ο πρόεδρος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ) κ. Βασ. Γρηγορίου. Λειτουργεί ως νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, επομένως έχει πλήρη δυνατότητα να κερδίζει χρήματα από τα εμπορικά δικαιώματα της έρευνας των επιστημόνων του.

Το ΕΙΕ πήρε εφέτος τακτική επιχορήγηση από τη Γενική Γραμματεία Ερευνας και Τεχνολογίας 7,1 εκατ. ευρώ, αλλά μέσω της ερευνητικής δραστηριότητάς του (κονδύλια ανταγωνιστικών προγραμμάτων, ευρωπαϊκά και ελληνικά, συμπράξεις με τον ιδιωτικό τομέα, παροχή ερευνητικών υπηρεσιών, αξιοποίηση της περιουσίας του και χορηγίες) κέρδισε σε έναν χρόνο άλλα 8,5 εκατ. ευρώ. Ετσι σε μεγάλο βαθμό αυτοχρηματοδοτήθηκε και επέστρεψε στο κράτος μέσω της τακτικής φορολογίας, των ασφαλιστικών εισφορών και του ΦΠΑ περίπου 4,2 εκατ. ευρώ. Ουσιαστικά για κάθε 1 ευρώ δαπάνης επέστρεψε στην ελληνική οικονομία περίπου 3 ευρώ.

Ποια είναι η νέα οδός με τα μεγαλύτερα οφέλη; Με φόντο την παρατεταμένη οικονομική κρίση, τα ελληνικά πανεπιστήμια με ερευνητική δραστηριότητα μεγατόνων μπαίνουν πλέον σε νέα εποχή αναζητώντας μεγάλες και στρατηγικές συμμαχίες με ελληνικές και ξένες εταιρείες που θα τους εξασφαλίσουν επιπλέον χρηματοδότηση και τελικά επιβίωση. Οι νέοι πρυτάνεις που αναδείχθηκαν ήδη στα μεγάλα πανεπιστήμια της χώρας (Πανεπιστήμιο Αθηνών και Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο) θα κληθούν σύντομα να χειριστούν τη λεπτή αυτή περίοδο της «μετάβασης». Στο θέμα αυτό τον ρόλο «διαμεσολαβητή» αναλαμβάνει ο υπουργός Παιδείας κ. Ανδρέας Λοβέρδος, ο οποίος ξεκινά διάλογο για τη σύνδεση ΑΕΙ, ερευνητικών κέντρων και επιχειρήσεων με στόχο την ανάπτυξη της χώρας.

Είναι γνωστό όμως ότι το νομικό πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία των ΑΕΙ δεν τους επιτρέπει να εμπορευτούν εύκολα τα αποτελέσματα της ερευνητικής δουλειάς τους. Ενα «παράθυρο» πάντως έχει ανοίξει ήδη με την ψήφιση του τελευταίου νόμου-πλαισίου το οποίο τους παρέχει τη δυνατότητα ίδρυσης νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου (ΝΠΙΔ) μέσω των οποίων θα μπορούσαν ενδεχομένως να κινηθούν χωρίς γραφειοκρατικές αγκυλώσεις.

«Υπάρχει θεσμικό πρόβλημα, όπως σε όλες τις περιπτώσεις όπου μπερδεύεται το ιδιωτικό με το δημόσιο δίκαιο» λέει ο πρώην αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Θ. Σφηκόπουλος. «Μπορείς να εμπορευθείς μια πατέντα των ερευνητών σου, αλλά αν τελικά δεν πάει καλά και ζημιωθεί το Δημόσιο, μπορείς εύκολα να διωχθείς για απιστία. Ποιος μπορεί να πάρει μια τέτοια ευθύνη;» προσθέτει χαρακτηριστικά.

Τα ΑΕΙ δεν θέλουν λεφτά…

«Εμείς όσες φορές συνεργαστήκαμε με πανεπιστήμια και μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες και απευθύναμε πρόσκληση προς τις διοικήσεις των πανεπιστημίων για να συμμετάσχουν στην εμπορική διεκδίκηση των πνευματικών δικαιωμάτων της έρευνάς τους δεν πήραμε ούτε καν απάντηση» λέει χαρακτηριστικά ο κ. Χαρ. Σαββάκης, πρόεδρος του ερευνητικού κέντρου «Αλέξανδρος Φλέμινγκ».

«Δεν υπάρχει στο πανεπιστήμιο ένα οργανωμένο γραφείο διαχείρισης των πνευματικών δικαιωμάτων της ερευνητικής μας δουλειάς» επισημαίνει από την πλευρά του ο κ. Σκαλτσούνης, ο οποίος έχει φέρει έρευνα πολλών χιλιάδων ευρώ στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Δεν θα έπρεπε να έχουμε ένα τεχνολογικό πάρκο με δέκα εταιρείες τουλάχιστον σε διάφορους τομείς; Αλλά από την άλλη πλευρά, τι ζημιά θα είχαν οι εταιρείες αυτές αν έμεναν κλειστές για τρεις μήνες λόγω κινητοποιήσεων;» αναρωτιέται.

Οπως λέει σχετικά ο κ. Λοβέρδος για αυτά, «ως σήμερα η έρευνα στη χώρα μας σπανίως ή ποτέ δεν έχει χρησιμοποιηθεί ως μοχλός ανάπτυξης. Αυτό πρέπει να αλλάξει».

Προς τη διεθνή αγορά

Στα ανώτατα εκπαιδευτικά πάντως υπάρχουν και τα παραδείγματα αριστείας στην προσέλκυση οικονομικών πόρων. Η πανεπιστημιακή κλινική του γνωστού παιδιάτρου κ. Γ. Χρούσου, όπως ανέφερε ο ίδιος σε δημόσια παρέμβασή του την περασμένη εβδομάδα, δέχθηκε πρόσφατα μια δωρεά 400.000 ευρώ από το Ιδρυμα «Σ. Νιάρχος», ενώ συμμετέχει σε τρία μεγάλα πανευρωπαϊκά προγράμματα που φέρνουν χρήματα πίσω στην Ελλάδα.

Το Πανεπιστήμιο Πειραιά έχει συνεργασία σε ερευνητικό επίπεδο με μεγάλες τράπεζες, ενώ το Πανεπιστήμιο Κρήτης έκανε ήδη το μεγάλο βήμα. Οπως αναφέρει ο πρύτανής του κ. Ευριπίδης Στεφάνου μιλώντας στο «Βήμα», οι καθηγητές της Ιατρικής Σχολής ανακάλυψαν ένα υπερσύγχρονο σύστημα ηλεκτρονικής διαχείρισης των περιστατικών που περνούν από τη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας. Για το θέμα αυτό το πανεπιστήμιο βρίσκεται σε συνομιλίες με μεγάλη γερμανική εταιρεία που ενδιαφέρεται να αγοράσει το λογισμικό, το οποίο ήδη έχει πουλήσει σε νοσοκομείο του κέντρου της Αθήνας.

«Ολοι καθημερινά αξιοποιούμε τεχνολογικά προϊόντα πληροφορικής και επικοινωνιών που έχουν ξεκινήσει από ερευνητικές ομάδες με όραμα επιχειρηματικότητας» λέει ο πρύτανης του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου κ. Δημοσθένης Αναγνωστόπουλος. «Καιρός να στηρίξουμε περισσότερο πρωτοβουλίες που εν τέλει προάγουν την ανάπτυξη στη χώρα μας» αναφέρει.

«Σημαντική προτεραιότητα θα αποτελέσει η ανάπτυξη νέων διατμηματικών και διιδρυματικών μεταπτυχιακών προγραμμάτων με κύριο στόχο τη διεθνή αγορά» λέει ο πρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης κ. Βασίλης Διγαλάκης. «Το κράτος θα πρέπει να δώσει κίνητρα στους παραγωγούς γνώσης που επιθυμούν να εμπλακούν στην ίδρυση καινοτόμων επιχειρήσεων: για παράδειγμα, θα πρέπει να επιτρέπεται σε καθηγητές και σε ερευνητές να έχουν εκτελεστικό ρόλο στις εταιρείες οι οποίες ιδρύονται από πανεπιστήμια (start-ups) για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, τα έσοδα από start-ups στα οποία συμμετέχει το πανεπιστήμιο να μην υπόκεινται σε παρακράτηση από τους ειδικούς λογαριασμούς των πανεπιστημίων και να μην υπάρχει όριο αμοιβών» αναφέρει.