Ως τώρα η θεραπεία της στεφανιαίας καρδιοπάθειας ήταν τρίπτυχη: φαρμακευτική αγωγή, υδραυλικό ξεβούλωμα (αγγειοπλαστική) ή εγχείρηση bypass. Υπάρχει όμως ένα ποσοστό ατόμων, ανδρών και γυναικών, που έχουν πλήρως φραγμένα στεφανιαία αγγεία και ιδιαίτερα το ακροτελεύτιο τμήμα τους. Αυτό το βλέπει κανείς στην αγγειογραφία διαβητικών συνήθως, αλλά όχι πάντα, ατόμων που έχουν υποστεί εγχείρηση bypass με φλέβες. Ο χειρουργός έχει χρησιμοποιήσει φλέβα ή φλέβες από το πόδι για να παρακάμψει (bypass) το βούλωμα ή τα βουλώματα των στεφανιαίων αρτηριών της καρδιάς. Οι στεφανιαίες αρτηρίες και τα παρακαμπτήρια μοσχεύματά τους (bypass) βρίσκονται πάνω στην καρδιά. Και η καρδιά πάλλεται, δουλεύει συνεχώς. Μέρα νύχτα. Δεν έχει ούτε αργίες ούτε ημιαργίες ούτε απεργίες. Η καρδιά μας δεν συνδικαλίζεται.


Οταν στενέψουν και φράξουν και τα φλεβικά μοσχεύματα και οι ενδογενείς, οι στεφανιαίες αρτηρίες δηλαδή, τότε έχουμε μεγάλο πρόβλημα. Ενα σημαντικό μέρος του μυοκαρδίου (του καρδιακού μυός) δεν αιματώνεται, δεν αρδεύεται, δεν θρέφεται. Ισχαιμεί. Εχει ισχνή (αδύνατη, ελάχιστη) αιμάτωση. Και αυτή η χρόνια ή και οξεία ισχαιμία δεν μπορεί να κρατήσει πολύ καιρό.


Στις πλήρως φραγμένες αρτηρίες και στα πλήρως φραγμένα φλεβικά μοσχεύματα υδραυλική λύση (αγγειοπλαστική με μπαλονάκι, αθηρεκτομή, stent κλπ.) δεν μπορεί να γίνει εύκολα. Δεν μπορεί να γίνει σχεδόν καθόλου.


* Συνθετικά μοσχεύματα


Ευτυχώς τέτοιο πρόβλημα αποσοβείται, δηλαδή το μη πλήρες φράξιμο των φλεβικών μοσχευμάτων και του ακροτελευτίου μέρους ακόμη των στεφανιαίων αρτηριών, αν μπουν αρτηρίες για μοσχεύματα. Αρτηρίες από τα χέρια (έχουμε δύο σε κάθε χέρι), αρτηρίες από τους μαστούς, αριστερό και δεξιό, αρτηριακά μοσχεύματα από το τοίχωμα της κοιλιάς κ.ο.κ. Σε λίγο θα έχουμε και έτοιμα συνθετικά μοσχεύματα για την καρδιά, όπως βάζουμε στη θέση των φραγμένων αρτηριών των ποδιών, αλλά πολύ μικρότερου φυσικά διαμετρήματος.


Αρτηρία με αρτηρία ταιριάζουν πολύ καλύτερα από ό, τι φλέβα με αρτηρία. Αν πάρεις φλέβα από το πόδι και τη βάλεις να κάνει δουλειά αρτηρίας και μάλιστα της καρδιάς, αργά ή γρήγορα το άτομο θα έχει προβλήματα. Το φλεβικό μόσχευμα που τοποθετήθηκε ως στεφανιαίο bypass αναγκάζεται τώρα να δέχεται αρτηριακές πιέσεις. Η φλέβα είναι κατασκευασμένη από τον Θεό, από τη φύση, να δέχεται φλεβικές, χαμηλές πιέσεις. Οταν σας παίρνει αίμα από τη φλέβα ο γιατρός ή η φλεβοτόμος, σταματάει τη ροή του αίματος μετά την αιμοληψία με λίγη πίεση με μια καθαρή γαζούλα. Αν κοπεί ή τρυπηθεί αρτηρία, το αίμα πηδάει σαν πίδακας από την υψηλή αρτηριακή πίεση. Η φλεβική πίεση μπορεί να είναι 3-10 χιλιοστά στήλης υδραργύρου και η αρτηριακή 100-120 και παραπάνω. Η φλέβα, λοιπόν, το φλεβικό μόσχευμα τοποθετημένο στην καρδιά, δέχεται στα τοιχώματά της αυξημένες πιέσεις και κραδασμούς. Γίνονται πολλές μικρές ρωγμές μέσα από τις οποίες περνάνε χοληστερίνη, λίπη και λιπίδια. Μαζεύεται πολύ πουρί μέσα στο τοίχωμα του φλεβικού μοσχεύματος. Τα κύτταρά του αμύνονται. Αμύνονται υπερπλασσόμενα. Υπερπλάσσεται, αυξάνεται ο αριθμός των κυττάρων του τοιχώματος του φλεβικού μοσχεύματος. Παχύνεται το τοίχωμά του και στενεύει έτσι ο αυλός του. Στενεύει και σιγά σιγά φράζει πλήρως. Πιο εύκολα αποφράσσεται όταν η χοληστερίνη, η ολική χοληστερίνη του αίματος είναι πάνω από 150mg/dl. Επίσης στους καπνιστές, στους διαβητικούς και στα άτομα με συστολική πίεση (μεγάλη πίεση) πάνω από 130 χιλιοστά στήλης υδραργύρου (13). Βεβαίως σήμερα υπάρχουν φάρμακα και για να κρατιέται η ολική χοληστερίνη κάτω από 150, όπως η ατορβαστατίνη (lipitor), και για το κάπνισμα (zyban). Τα φάρμακα αυτά και άλλα σύγχρονα και θαυματουργά μην τα ψάξετε στη λίστα των Δημόσιων Ταμείων Υγείας στην Ελλάδα. Η λίστα φαρμάκων φαίνεται ότι έχει γίνει με κριτήρια που μόνο μάντεις μαντεύουν. Τα κριτήρια δεν είναι δελφικά αλλά ανάδελφα για τους συμπαθείς και πάσχοντες «ασφαλισμένους».


* Η χρήση των λέιζερ


Τι κάνουμε λοιπόν; Οι στεφανιαίες αρτηρίες είναι φραγμένες πια ως κάτω κάτω, ως εκεί όπου «τελευτούν», όπου τελειώνει η πορεία τους. Τα φλεβικά μοσχεύματα κλειστά ή πολύ στενά, γιατί ο χειρουργός για τον άλφα ή βήτα λόγο δεν έβαλε παντού αρτηριακά μοσχεύματα. Φάρμακα δοκιμάστηκαν και εκτός της ανάδελφης λίστας. Η ισχαιμική περιοχή βελτιώθηκε λίγο. Σε μεγάλο βαθμό όμως ισχαιμία υπάρχει και το άτομο πάσχει από συχνές στηθαγχικές κρίσεις. Τρίτη και τέταρτη εγχείρηση καρδιάς δεν σηκώνει εύκολα. Δεν υπάρχουν χειρουργικοί στόχοι για να τοποθετηθούν άλλα μοσχεύματα.


Και τώρα τι γίνεται; Σκότος και έρεβος; Θα εμφραχθεί πλήρως η ισχαιμική περιοχή και θα γίνει ένα μεγάλο έμφραγμα του μυοκαρδίου με όλες τις τραγικές συνέπειες; Σήμερα ευτυχώς όχι.


Ανέτειλε φως. Και εγένετο φως. Πράγματι φως. Φως και φωτεινή ενέργεια υπό την μορφή ακτινοβολίας λέιζερ. Πριν από δύο περίπου χρόνια σε επιστημονικά περιοδικά1 και στο «Βήμα» είχαμε περιγράψει την πολύ ευχάριστη εμπειρία μας της δημιουργίας νέων αγγείων στο τοίχωμα της καρδιάς. Εκεί όπου τα φυσικά αγγεία είναι βουλωμένα και τα bypass φραγμένα. Με μια μικρή θωρακοτομή μήκους δύο ως τριών εκατοστών ακουμπάμε τον αποστειρωμένο βραχίονα της συσκευής που εκπέμπει λέιζερ πάνω στην εξωτερική επιφάνεια της καρδιάς. Πατάμε τον ποδοδιακόπτη της συσκευής λέιζερ μέσα στο χειρουργείο και δημιουργούνται αύθις καναλάκια διαμετρήματος ενός χιλιοστού. Συνήθως δημιουργούμε 25-30 νέα τέτοια τεχνητά αγγεία που φέρνουν αίμα (αρδεύουν) από την κοιλότητα της αριστερής κοιλίας προς το περιβάλλον τοίχωμά της. Ο ασθενής ευρίσκεται σε ελαφρά νάρκωση και δεν αισθάνεται τίποτα. Οταν ξυπνήσει όμως και μετά από μια-δυο ημέρες αρχίσει και περπατάει, δεν έχει πια στηθάγχη χάρη στα νέα αυτά αγγεία που έγιναν με λέιζερ. Ο διεθνής όρος είναι αγγειογένεσις (angiogenesis). Μακάριοι οι κατέχοντες την ελληνική γλώσσα συνάνθρωποί μας. Αντε να καταλάβει ο μη ελληνόφων ασθενής ή φοιτητής τον όρο αγγειογένεση με την πρώτη. Καλά ως τώρα, αυτή όμως η μέθοδος προϋποθέτει χειρουργείο. Και σε πολλούς γιατρούς και μη το χειρουργείο δεν αρέσει. Ιδιαίτερα σε πολλούς ασθενείς. Και με το δίκιο τους: νάρκωση, αναισθησία, ενδοτραχειακός σωλήνας, πιθανός πόνος, τομή, επούλωση κλπ. και αν δεν υπάρξουν επιπλοκές.


* Επέμβαση με δύο τρόπους


Από παλιά ένας από τους στόχους της ιατρικής έρευνας είναι η αντικατάσταση των χειρουργικών επεμβάσεων με μη χειρουργικές μεθόδους και θεραπείες. Παλιά γινόταν εγχείρηση και για τη φυματίωση ακόμη προτού βρεθούν τα αντιφυματικά φάρμακα. Για τα περισσότερα έλκη του στομάχου, προτού βρεθεί το ελικοβακτηρίδιο του πυλωρού που προκαλεί τα περισσότερα έλκη, γινόταν εγχείρηση. Σήμερα ο συνδυασμός ομεπραλόλης και αντιβιοτικού (κλαριθρομυκίνης) επιφέρει ίαση.


Ετσι και με την αγγειογένεση της καρδιάς (καρδιογένεση). Δημιουργούμε νέα αγγεία σήμερα με δύο τρόπους: με λέιζερ στο Εργαστήριο Καθετηριασμών Καρδιάς πια και όχι στο χειρουργείο. Με τοπική αναισθησία χωρίς νάρκωση στο δέρμα της μηριαίας περιοχής, ακριβώς όπως κάνουμε την κλασική στεφανιαία αγγειογραφία. Ο καθετήρας (ο υψηλής τεχνολογίας λεπτός και μαλακός σωλήνας) έχει στην άκρη του εκτοξευτή ακτίνων λέιζερ. Τον καθετήρα λέιζερ τον οδηγούμε με ακτινοσκοπικό έλεγχο μέσα στην αριστερή κοιλία και με τηλεμετρικό μηχανισμό εξωτερικά τον φέρνουμε πάνω στην ισχαιμική περιοχή. Την ξέρουμε από πριν με τη μεταβολική τομογραφία του μυοκαρδίου. Πατάμε τον ποδοδιακόπτη στη διάρκεια της συστολής της καρδιάς (τα τοιχώματα είναι τότε παχύτερα) και με κάθε πάτημα του διακόπτη γίνεται και ένα νέο αγγείο (αγγειογένεση) που φέρνει αίμα από την αριστερή κοιλία μέσα στο ισχαιμικό τοίχωμά της. Τα αποτελέσματα είναι θεαματικά και για μας και για τον ασθενή κυρίως, που δεν έχει πια στηθάγχη. Βελτιώνεται, εξαλείφεται η στηθάγχη, βελτιώνεται και η ποιότητα της ζωής του. Και ζει περισσότερο. Προς μεγάλη χαρά όλων, εκτός των ασφαλιστικών ταμείων.


* Βιολογική αγγειογένεση


Ο άλλος τρόπος αγγειογένεσης είναι ο βιολογικός. Πάλι με καθετήρα, απλό καθετήρα με εσωτερικό αυλό. Πάλι στο Εργαστήριο Καθετηριασμών Καρδιάς (λέγεται και Αιμοδυναμικό Εργαστήριο), εγχέουμε τη βιολογική ουσία που προάγει στη δημιουργία νέων αγγείων, στην αγγειογένεση. Η ουσία αυτή λέγεται VEGF (Vascular Endothelial Growth Factor)2. Αγγειοτροφός επί το ελληνικότερον. Η τροφός αυτή είναι φυσική ουσία που παράγουν τα ενδοθηλιακά κύτταρα στα άτομα που κάνουν παράπλευρα (νέα) αγγεία από μόνα τους. Σήμερα την παράγουν και φαρμακολογικά εργαστήρια λόγω της μεγάλης ζήτησης. Την εγχέουμε με τον λεπτό, μαλακό καθετήρα μέσα στον αυλό του αγγείου που είναι φραγμένο. Μέσα σε δύο – τρεις εβδομάδες βλέπει κανείς τα νέα αγγεία. Οπως τα ριζίδια στην πλαγιά της καμένης ή της κομμένης κεντρικής ρίζας του δέντρου. Αυτά για την αγγειογένεση. Η μέθοδος ήλθε ύστερα από μακρά και επίπονη έρευνα. Την εφαρμόζουμε. Ηλθε για να μείνει η μέθοδος αυτή. Σε μια μελλοντική επικοινωνία θα γίνει αναφορά στην αντιαγγειογένεση και στις δύο βιολογικές ουσίες που απομονώθηκαν πρόσφατα: στην αγγειοστατίνη (angiostatin) και στην endostatin, που προέρχονται και αυτές από τα ενδοθηλιακά κύτταρα του τοιχώματος των αγγείων.


Αγγειογένεση είναι το παρόν για τη θεραπεία των πλήρως και ολικώς, σε όλο τους το μήκος, φραγμένων αρτηριών. Αντιαγγειογένεση είναι το κοντινό μέλλον της ίασης του καρκίνου και όλων των όγκων με βιολογικά σωστό τρόπο.


(1) Caralis D.G. και συνεργάτες: Journal of the American College of Cardiology, Supplement, 1997, 940,100.


(2) Isner J. και συνεργάτες: Journal of the American College of Cardiology. Supplement, 1998, 31, 65Α.


Ο κ. Διονύσης Γ. Καραλής είναι καθηγητής Καρδιολογίας στο Ιατρικό Πανεπιστήμιο του Σικάγου.