Η εποχή του δικομματισμού

Δέκα χρόνια μετά τη διακριτή περίοδο της πρόσφατης ιστορίας που αποτελεί η εποχή των μνημονίων και σε μια συγκυρία κατά την οποία η χώρα φαίνεται να επιστρέφει στην κανονικότητα οι αποτιμήσεις της Μεταπολίτευσης εμφανίζονται με αυξανόμενη συχνότητα στο έργο των αναλυτών του δημόσιου λόγου. Προϋπήρξε οπωσδήποτε πλήθος εκτιμήσεων (απορριπτικών, κατά κανόνα) που ενσωματώνονταν στον ορυμαγδό των κειμένων που γράφτηκαν για την κρίση, πλέον όμως οι θεωρήσεις επιχειρούν συνοπτικές προσεγγίσεις από ειδικότερη οπτική γωνία. Παράδειγμα, το βιβλίο του Γιάννη Κ. Πρετεντέρη Ο δικομματισμός στην Ελλάδα (1977-2012).

Μέρος της σειράς «Βασική Ιστορική Βιβλιοθήκη» των εκδόσεων της Εστίας, η οποία αποσκοπεί στην εξοικείωση του μέσου αναγνώστη με σημαντικά ζητήματα της νεοελληνικής και της ευρωπαϊκής ιστορίας στα πρότυπα ανάλογων εγχειρημάτων του εξωτερικού που βασίζονται στο ευσύνοπτο του μεγέθους, την αφηγηματική ποιότητα και την αξιοποίηση των σύγχρονων πορισμάτων της ιστορικής επιστήμης, το βιβλίο συνιστά μια εισαγωγική προσέγγιση στο φαινόμενο. Ο συγγραφέας προτάσσει στον πρόλογο έναν ορισμό, παραδείγματα παραλλαγών του δικομματισμού (Ηνωμένες Πολιτείες, Ισπανία, Σουηδία) και γενικότερες διαπιστώσεις: «Ο δικομματισμός είναι ένα έργο ρόλων και λειτουργεί αποτελεσματικά μόνο όταν η κάθε πλευρά του διπόλου ανταποκρίνεται με απόλυτη σαφήνεια στον διακριτό ρόλο που η εκλογική διαδικασία κάθε φορά τής αναθέτει. […] Η συνοχή, η σταθερότητα και η αναπαραγωγή του συστήματος εξαρτάται από τον ελεγχόμενο εσωτερικό ανταγωνισμό του. […] Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο δικομματισμός είναι περισσότερο ένα σύστημα σταθερότητας παρά αντιπροσωπευτικότητας». Οι παραπάνω παρατηρήσεις αποδεικνύονται κομβικές και για τη μελέτη της ελληνικής περίπτωσης.

Η υπό επισκόπηση περίοδος του ελληνικού δικομματισμού χωρίζεται σε τέσσερα διαστήματα (δημιουργία, 1974-1981· κυριαρχία, 1981-1993· ανανέωση, 1993-2007· κρίση, 2007-2012) όπου περιγράφονται τα βασικά χαρακτηριστικά του, τα εκλογικά αποτελέσματα, οι κύριες πολιτικές εξελίξεις, τα εκάστοτε διακυβεύματα, οι μείζονες αντιπαραθέσεις. Το σύντομο αυτό χρονικό παρέχει στον αναγνώστη τις βασικές γνώσεις μιας ιστορίας της Μεταπολίτευσης, εφόσον πρακτικά μετά την πρώτη της φάση (1974-1977) αυτή ορίστηκε από την αντιπαράθεση ΠαΣοΚ και Νέας Δημοκρατίας. Εξίσου σημαντικές εδώ είναι οι παρεκβάσεις και τα σχόλια του συγγραφέα, με όση βραχύτητα επιβάλλει ο χαρακτήρας της έκδοσης. Υπογραμμίζει, για παράδειγμα, ότι η οικουμενική κυβέρνηση Ζολώτα (1989-1990) «άφησε παρακαταθήκη μια κουλτούρα συναίνεσης που είναι σίγουρο ότι δεν προϋπήρχε» και η οποία ουσιαστικά λειτούργησε σταθεροποιητικά στην αντιμετώπιση του Μακεδονικού ζητήματος το 1992. Εκ των υστέρων, η συμβολή της συναινετικής στάσης στην αποφυγή κοινωνικών αναταράξεων ως προς ένα θέμα που προξενεί ευρύτερους κραδασμούς καθίσταται ανάγλυφη, αν αναλογιστεί κανείς τα αντίστοιχα αποτελέσματα της πολεμικής πρακτικής η οποία ακολουθήθηκε από τη ΝΔ, αρχικά, και τον ΣΥΡΙΖΑ κατόπιν, στην εποχή των μνημονίων. Εν τέλει, βέβαια, η συναίνεση έχει τα όριά της: με τη συγκυβέρνηση ΠαΣοΚ και ΝΔ και την ψήφιση του δεύτερου μνημονίου στο πλαίσιο της κυβέρνησης Παπαδήμου «ο δικομματισμός στερήθηκε τη θεμελιώδη λογική και τη βασική χρησιμότητά του» κατά τον προαναφερθέντα όρο των διακριτών ρόλων. Η εκλογική κατάργησή του το 2012 δεν προοιωνίζεται όμως απαραίτητα το τέλος του με κάθε μορφή. Στο επιλογικό κεφάλαιο ο συγγραφέας αναλύει την ανεπάρκεια των επίδοξων διαδόχων του να «αποκτήσουν πραγματικά συστημικά χαρακτηριστικά και να ανασυγκροτήσουν το πολιτικό σύστημα σε νέα βάση». Ο «μικρός δικομματισμός» που αναδεικνύεται, όπως προκύπτει από τα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα και τις δημοσκοπήσεις για τις εθνικές εκλογές, δικαιώνει και τις δύο παραπάνω θέσεις.

Δημιούργημα πολιτικής βούλησης, μιας «διττής αμφιθυμίας» του εκλογικού σώματος για σταθερότητα και αλλαγή, αλλά και ευνοϊκών εκλογικών συστημάτων, η δικομματική εναλλαγή στην εξουσία μεταξύ ΠαΣοΚ και Νέας Δημοκρατίας διαμόρφωσε τελικά μια «ευδαίμονα σταθερότητα», όπως πολύ εύστοχα γράφει ο Γιάννης Πρετεντέρης δανειζόμενος τον όρο του γερμανού ιστορικού Πέτερ Σέτλερ. Πρόκειται για καίρια επισήμανση που συνοψίζει επιγραμματικά το συμπέρασμα αυτού του ευσύνοπτου, επίκαιρου, χρήσιμου βιβλίου.