Ο απρόβλεπτος ένοικος του Λευκού Οίκου
Σαν να μην έφτανε η αναβίωση του Ψυχρού Πολέμου επί ευρωπαϊκού εδάφους εξαιτίας της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, ένας ιδιότυπος Ψυχρός Πόλεμος φουντώνει στους κόλπους του ΝΑΤΟ, μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών του Ντόναλντ Τραμπ και των ευρωπαίων συμμάχων. Τον τόνο της αντιπαράθεσης δίνει σχεδόν καθημερινά πλέον ο αμερικανός πρόεδρος με έναν εμπρηστικό λόγο που υποσκάπτει τα θεμέλια της ευρωατλαντικής συνεργασίας.
Οι ευρωπαίοι ηγέτες προσπαθούν να διατηρήσουν χαμηλούς τόνους, πιθανώς για να αποφύγουν τις «εκρήξεις» του πλανητάρχη και μια ρήξη με απρόβλεπτες συνέπειες, όμως το βαρομετρικό χαμηλό, αντί να υποχωρεί, χειροτερεύει, καθώς διαφαίνεται μια σολομώντεια, άνιση λύση στο ουκρανικό ζήτημα με την Ευρώπη στο περιθώριο μιας αμερικανορωσικής διευθέτησης.
Η ομιλία του αμερικανού αντιπροέδρου Τζέι Ντι Βανς στη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου, πριν από 10 μήνες, ήταν αποκαλυπτική για τις διαθέσεις της δεύτερης κυβέρνησης Τραμπ απέναντι στους Ευρωπαίους. Εκείνοι που, παρότι είχαν πικρή εμπειρία από την πρώτη θητεία Τραμπ, επιχείρησαν να υποβαθμίσουν τη διαγραφόμενη σύγκρουση διαψεύστηκαν οικτρά από το νέο δόγμα Τραμπ για την εθνική ασφάλεια των ΗΠΑ.
Η Ευρώπη βρίσκεται σε παρακμή και θα είναι αγνώριστη σε 20 χρόνια αν δεν αντιστραφεί η κατάσταση στο Μεταναστευτικό, στο εμπόριο και στον τομέα των δημοκρατικών ελευθεριών, διαπιστώνει η νέα Στρατηγική για την Εθνική Ασφάλεια, η οποία δημοσιεύθηκε με κάθε επισημότητα στον ιστότοπο του Λευκού Οίκου την περασμένη εβδομάδα. Το πόνημα του επιτελείου Τραμπ, που μέσα σε 33 σελίδες συμπύκνωσε τη στρατηγική της αμερικανικής κυβέρνησης απέναντι στις παγκόσμιες προκλήσεις, ενθαρρύνει την «καλλιέργεια αντίστασης» μέσα στα κράτη-μέλη της ΕΕ ως απάντηση στη «διαγραφόμενη πολιτισμική εξαφάνιση» της Ευρώπης.
Καθώς οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες στάθμιζαν τα υπέρ και τα κατά μιας σθεναρής ή ήπιας αντίδρασης, ο αμερικανός πρόεδρος επανήλθε με συνέντευξη στο «Politico», προσθέτοντας στο ράπισμα προσωπικές προσβολές. Υπάρχουν έξυπνοι ηγέτες στην Ευρώπη, υπάρχουν ηλίθιοι και πραγματικά ηλίθιοι, είπε ο Τραμπ με αυτάρεσκο ύφος, χωρίς να διευκρινίσει σε ποιους απευθύνει τους συγκεκριμένους χαρακτηρισμούς. Την επομένη, τρεις από αυτούς τους ηγέτες, ο γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν, ο γερμανός καγκελάριος Ολαφ Σολτς και ο βρετανός πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ, συνομίλησαν με τον Τραμπ για την Ουκρανία. Από τα λακωνικά ανακοινωθέντα, με τις συνήθεις γενικόλογες αναφορές για την κρισιμότητα των εξελίξεων στην Ουκρανία και τη σημασία της διατλαντικής συνεργασίας, δεν προκύπτει αν οι ευρωπαίοι ηγέτες ρώτησαν τον αμερικανό πρόεδρο ποιους από αυτούς θεωρεί έξυπνους και ποιους ηλίθιους.
«Δεν μπορούμε να αποδεχτούμε απειλές για παρέμβαση στη δημοκρατική ζωή της Ευρώπης» απάντησε – προφανώς εκ μέρους όλων – ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Αντόνιο Κόστα. Η Κομισιόν επέλεξε να ευλογήσει τα γένια της παρά να απευθυνθεί στον αμερικανό πρόεδρο. «Είμαστε πολύ ικανοποιημένοι και ευγνώμονες που διαθέτουμε εξαιρετικούς ηγέτες, ξεκινώντας από την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν» δήλωσε η εκπρόσωπος Πάουλα Πίνιο.
Το βέβαιο είναι ότι ο Τραμπ, στο γήπεδο της αντιπαράθεσης με την ΕΕ, μετακινεί διαρκώς τα γκόλποστ. Από τις αξιώσεις για μεγαλύτερη συμμετοχή των ευρωπαίων συμμάχων στην κοινή άμυνα (που υλοποιείται με αύξηση από το 2% στο 5% του ΑΕΠ), έχει φτάσει στο σημείο να πιέζει ασφυκτικά για την επιβολή του δικού του πολιτικού σχεδίου με την απαξίωση των ηγετών και των πολιτικών θεσμών καθώς και με ευθείες παρεμβάσεις στις εσωτερικές υποθέσεις των ευρωπαϊκών κρατών. Δεν πρόκειται για μια παροδική καταιγίδα αλλά για μια σύγκρουση που εκτυλίσσεται σε πολλά, παράλληλα επίπεδα αφήνοντας σημάδια, το ένα πιο βαθύ από το άλλο, όπως επισημαίνουν πολιτικοί παράγοντες και αναλυτές στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.
Big Tech εναντίον «πολιτικά ορθής» ΕΕ
Στην οικονομία η σύγκρουση κλιμακώνεται, πλέον χωρίς προσχήματα, στον τομέα των big tech, καθώς οι Βρυξέλλες επιμένουν στην ανάγκη ρυθμίσεων για να περιορίσουν τη δράση και την επιρροή των αμερικανικών κολοσσών της πληροφορικής. Μόλις την περασμένη εβδομάδα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή άρχισε έρευνες εναντίον της Google και της Meta για μονοπωλιακές πρακτικές ενώ επέβαλε στην πλατφόρμα Χ του Ιλον Μασκ πρόστιμο 120 εκατ. ευρώ για τη μη συμμόρφωσή της με τον Κανονισμό Ψηφιακών Υπηρεσιών (Digital Services Act). Το πρόστιμο αφορά παραπλανητικό σχεδιασμό των ενδείξεων επαλήθευσης (blue checkmarks) που μπορεί να εκθέσει τους χρήστες σε χειραγώγηση ή σε απάτες, την έλλειψη διαφάνειας για τις διαφημίσεις καθώς και τη μη συμμόρφωση στις οδηγίες για την παροχή δεδομένων σε ερευνητές. Ο αντιπρόεδρος Βανς χαρακτήρισε το πρόστιμο «σκουπίδι», ενώ ο υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο είπε ότι πρόκειται για «επίθεση σε όλες τις αμερικανικές τεχνολογικές πλατφόρμες και στον αμερικανικό λαό».
Εκεί που η Κομισιόν επιμένει στην προστασία των ευρωπαίων χρηστών καθώς και στη δυνατότητα εντοπισμού παραπληροφόρησης, επιβλαβούς περιεχομένου και παράνομων πρακτικών, ο Μασκ, ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο, βλέπει «γραφειοκρατική τυραννία» και κατάπνιξη της ελευθερίας του λόγου. Αυτός είναι ο «ρυθμιστικός στραγγαλισμός» και η «υπονόμευση των δημοκρατικών διαδικασιών» στην Ευρώπη που περιγράφει η νέα Στρατηγική για την Εθνική Ασφάλεια του Τραμπ στηρίζοντας απλόχερα τους γίγαντες της Σίλικον Βάλεϊ απέναντι στις ευρωπαϊκές ηγεσίες οι οποίες έχουν δήθεν παγιδευτεί στην πολιτική ορθότητα. Παράλληλα, στο όνομα του ελεύθερου εμπορίου, οι ΗΠΑ πιέζουν για την κατάργηση των κανονισμών προστασίας των ευρωπαίων καταναλωτών σε μια σειρά από αμερικανικά προϊόντα, όπως τα επεξεργασμένα τρόφιμα.
Ακροδεξιά: ο εσωτερικός εχθρός
Με παρόμοια επιχειρήματα περί ελευθερίας του λόγου είχε παρέμβει ο δισεκατομμυριούχος Μασκ στις γερμανικές βουλευτικές εκλογές του περασμένου Φεβρουαρίου υποστηρίζοντας την ακροδεξιά Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) ως τη μεγαλύτερη ελπίδα για τη χώρα. Αντιπροσωπείες ακροδεξιών κομμάτων από τη Γερμανία και από άλλες χώρες πυκνώνουν τις επαφές με τους αμερικανούς ομοϊδεάτες και με στελέχη της κυβέρνησης Τραμπ, συμμετέχουν σε συνέδρια του κινήματος MAGA. Η ευρωπαϊκή Ακροδεξιά, δηλαδή τα κόμματα που περιγράφονται ως «πατριωτικά» στο κείμενο της νέας Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας, κινούνται στο ίδιο μήκος κύματος με τον Τραμπ τόσο στο Μεταναστευτικό όσο και στην άρνηση της κλιματικής αλλαγής, ζητώντας περισσότερα μέτρα για τους μετανάστες και λιγότερα για το περιβάλλον.
Ο ένοικος του Λευκού Οίκου προσφέρει πολιτική και οικονομική στήριξη στον ούγγρο πρωθυπουργό Βίκτορ Ορμπαν, τον μόνιμο ταραξία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ενώ βρίσκεται σε ανοιχτή γραμμή με τον αρχηγό του κόμματος Reform UK, Νάιτζελ Φαράζ, ο οποίος προηγείται στις δημοσκοπήσεις στη Βρετανία. Η ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι έχει κάνει ευρωπαϊκή στροφή, παραμένει όμως «καλή φίλη» του Τραμπ. Στη Γαλλία, η λεπενική Εθνική Συσπείρωση επισήμως κρατά αποστάσεις από τον Τραμπ, περισσότερο για ιστορικούς λόγους που συνδέονται με τον γαλλικό εθνικισμό.
Τα κοινωνικά δίκτυα εξακολουθούν να παίζουν σημαντικό ρόλο στη διάδοση ρατσιστικού μίσους και προπαγάνδας ενισχύοντας την απήχηση της Ακροδεξιάς, τη στιγμή που οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις προσπαθούν να αντιμετωπίσουν το Μεταναστευτικό/Προσφυγικό υιοθετώντας ενίοτε και ακροδεξιές συνταγές. Στο Συμβούλιο της Ευρώπης δυναμώνουν οι φωνές για τον επαναπροσδιορισμό του ασύλου και για ενίσχυση των συνοριακών ελέγχων, καθώς «το σημερινό πλαίσιο για το άσυλο δημιουργήθηκε για μια άλλη εποχή», όπως σημείωσαν σε κοινή δήλωσή τους οι πρωθυπουργοί του Ηνωμένου Βασιλείου και της Δανίας. Τα ακροδεξιά κόμματα θα θεωρήσουν δικαίωση μια αλλαγή αυτού του πλαισίου, αλλά θα συνεχίσουν να ασκούν πίεση για «δραστικά μέτρα», όπως εκείνα που λαμβάνει ο Τραμπ στις ΗΠΑ.
Το αφήγημα του Κρεμλίνου
Οι παρεμβάσεις της Ουάσιγκτον στις εσωτερικές υποθέσεις των ευρωπαίων εταίρων συνοδεύονται από μονομερείς κινήσεις και αποφάσεις του Τραμπ στην κρίση της Ουκρανίας, που θα έχουν μόνιμο αποτύπωμα στη Γηραιά Ηπειρο. Η μοιρασιά της Ουκρανίας από τους Τραμπ και Πούτιν, με περισσότερες ή με λιγότερες εγγυήσεις ασφαλείας, δεν παύει να είναι ένα αμερικανορωσικό παζάρι στο οποίο οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις παίζουν δευτερεύοντα ρόλο.
Ο αμερικανός πρόεδρος αποδέχεται ένα μεγάλο μέρος του αφηγήματος του Κρεμλίνου περί παρηκμασμένης Ευρώπης. Οι Ευρωπαίοι που είχαν συνταχθεί με τη γραμμή του προκατόχου του, Τζο Μπάιντεν, στο Ουκρανικό συνειδητοποιούν τώρα, με μεγάλη καθυστέρηση, την ανάγκη για δική τους κοινή άμυνα και αποτρεπτική ισχύ.
Ο αμερικανός πρόεδρος Τραμπ λέει ότι αμφιβάλλει για την ικανότητα ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών να παραμείνουν αξιόπιστοι εταίροι των ΗΠΑ λόγω της «αλλοίωσης» του πληθυσμού τους από τους μετανάστες. Ωστόσο, οι ακροδεξιοί «πατριώτες», στους οποίους ποντάρει ο Τραμπ για τη «σωτηρία» της Ευρώπης, διατηρούν επίσης έμμεσες, ακόμα και άμεσες, σχέσεις με τη Μόσχα. Την ώρα που κλιμακώνονται οι υβριδικές επιθέσεις από τη Ρωσία και οι προκλήσεις με υπερπτήσεις drones σε στρατηγικές υποδομές (αεροδρόμια, ενεργειακές εγκαταστάσεις κ.ά.), οι ΗΠΑ αποσύρουν 3.000 στρατιώτες από τη Ρουμανία.
Τις προσεχείς ημέρες θα φανεί κατά πόσον είναι εφικτή μια συμφωνία για τον τερματισμό του πολέμου. Ο ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι δέχεται από την Ουάσιγκτον αφόρητες πιέσεις τις οποίες προσπαθεί να εξισορροπήσει με τη στήριξη των ισχυρών της Ευρώπης, που κατά τον Τραμπ είναι «αδύναμοι και μόνο λόγια».
Είναι εξαιρετικά αμφίβολο ότι οι Ευρωπαίοι θα αποδεχθούν την προσφορά της Αμερικής να διαχειριστεί τις υποθέσεις τους με τη Ρωσία, εκτιμά ο Καρλ Μπιλντ, πρώην πρωθυπουργός της Σουηδίας και συμπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων (ECFR). Με άρθρο του στον ιστότοπο του ECFR, ο βετεράνος πολιτικός και διπλωμάτης στηλιτεύει την «κραυγαλέα εχθρότητα» του δόγματος Τραμπ απέναντι στην Ευρώπη, λέγοντας ότι αμφιβάλλει κατά πόσον ο αμερικανός πρόεδρος συμμετείχε στη σύνταξή του, ακόμα και ότι το έχει διαβάσει.
Απαντώντας στα περί παρακμής και κινδύνου εξαφάνισης της Ευρώπης, ο Μπιλντ μπαίνει στον πειρασμό να κάνει συγκρίσεις με την Αμερική: «Εμείς οι Ευρωπαίοι αντιμετωπίζουμε προκλήσεις. Μια από αυτές είναι το Μεταναστευτικό. Ωστόσο είμαστε κοινωνίες με επιτυχίες και αυτοπεποίθηση. Οι απόπειρες πολιτικής δολοφονίας είναι εξαιρετικά σπάνιες. Οι δημοκρατίες μας είναι ανοιχτές και ζωντανές. Σπάνια εργαλειοποιούμε πολιτικά όχλους που εισβάλλουν σε κοινοβούλια. Τα ποσοστά εγκλεισμού σε φυλακές είναι το ένα πέμπτο των ΗΠΑ. Οι χώρες μας βρίσκονται στις πρώτες θέσεις στην ελευθερία του Τύπου. Οι δολοφονίες είναι ένα κλάσμα σε σχέση με τα επίπεδα των ΗΠΑ. Δεν έχουμε τεράστιο εμπορικό έλλειμμα με τον υπόλοιπο κόσμο. Τα δικά μας συστήματα υγείας αποδίδουν περισσότερο και παρατείνουν τη ζωή όσο πουθενά αλλού. Και οι πληθυσμοί μας είναι καλύτερα μορφωμένοι από ό,τι στις ΗΠΑ».
Δεν πρόκειται να «εξαφανιστούμε» και οπωσδήποτε δεν πρόκειται να «αυτοκτονήσουμε», υπογραμμίζει ο σουηδός πολιτικός απορρίπτοντας την καταστροφολογία του Τραμπ. Μια απάντηση που αποφεύγουν να δώσουν στον αμερικανό πρόεδρο οι εν ενεργεία πρόεδροι και πρωθυπουργοί, παρότι απηχεί το πνεύμα που επικρατεί σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.
