Η ταινία «The Sea» (Η Θάλασσα), με πρωταγωνιστή ένα αγόρι από την Παλαιστίνη που ρισκάρει τη ζωή του για να πάει πρώτη φορά στην παραλία στο Τελ Αβίβ, επιλέχθηκε από την Ισραηλινή Ακαδημία Κινηματογράφου για να εκπροσωπήσει τη χώρα στα επερχόμενα βραβεία Οσκαρ. Ως απάντηση, το ισραηλινό υπουργείο Πολιτισμού ανακοίνωσε ότι στο εξής αποσύρει την κρατική χρηματοδότηση προς την Ακαδημία.
Μέσα στο κλίμα πολέμου και πόλωσης που επικρατεί στο Ισραήλ, «Η Θάλασσα» ξεχωρίζει όχι μόνο ως καλλιτεχνικό έργο, αλλά και ως πράξη αντίστασης και προσπάθεια γεφύρωσης ενός χάσματος.
Οι δημιουργοί της, ο ισραηλινός σκηνοθέτης Σάι Καρμέλι Πόλακ και ο παλαιστίνιος παραγωγός Μπαχέρ Αγκμπαρία, μιλούν στο «Βήμα» και αφηγούνται τις προσωπικές και πολιτικές διαστάσεις ενός έργου που επιχειρεί να δείξει την ανθρώπινη πλευρά «των άλλων».
«Η υποψηφιότητα για Οσκαρ είναι πολύ ευχάριστη – όσο μπορεί κανείς να χαρεί σε περίοδο γενοκτονίας –, αλλά είναι επίσης πολύ περίπλοκη. Χαίρομαι που η Ισραηλινή Ακαδημία Κινηματογράφου επέλεξε την ταινία μας σε αυτές τις συνθήκες. Είναι νομίζω ενδεικτικό της πολυπλοκότητας της ισραηλινής κοινωνίας. Ωστόσο γνωρίζω ότι η συγκεκριμένη ταινία, σε ένα παγκόσμιο πλαίσιο όπως τα Οσκαρ, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως “πολιτισμικό ξέπλυμα” των ενεργειών της ισραηλινής κυβέρνησης, δηλαδή της κατοχής, του απαρτχάιντ και της γενοκτονίας. Επιλέγω ωστόσο να υπερασπιστώ την αλήθεια: η ταινία δημιουργήθηκε μετά από χρόνια ακτιβισμού κατά της κατοχής, βασισμένη στη βαθιά κατανόηση της κατάστασης και στην αληθινή φιλία με τους ανθρώπους που υποτίθεται ότι ήταν οι “εχθροί” μου. Την έφτιαξα με αγάπη και σεβασμό για τον κινηματογράφο και την κοινωνική επικοινωνία. Το πιο σημαντικό είναι ότι ήταν προϊόν αληθινής συνεργασίας μεταξύ εμού, του Μπαχέρ και του υπόλοιπου παλαιστινιακού συνεργείου. Αντιπροσωπεύει εμάς που καταλαβαίνουμε ότι το σύστημα στο Ισραήλ είναι ελαττωματικό, ακόμη και εγκληματικό, ότι δεν υπάρχει φυσιολογική ζωή με καθεστώς διακρίσεων, και που φιλοδοξούμε να ζήσουμε μαζί με αμοιβαίο σεβασμό και πραγματική ισότητα» δηλώνει στο «Βήμα» ο Πόλακ.
Στο «The Sea» ένα μικρό αγόρι από τη Ραμάλα ξεκινά το δικό του ταξίδι προς τη θάλασσα, όπου δεν του επιτρέπεται να πάει, και ο πατέρας του, που εργάζεται παράνομα στο Τελ Αβίβ, τον αναζητά παρόλο που κινδυνεύει να συλληφθεί.
Εμπνευση του Πόλακ, που έγραψε και το σενάριο, αποτέλεσαν όσα έχει δει στη Δυτική Οχθη. «Αγωνίζομαι κατά της κατοχής για πολλά χρόνια. Συμμετείχα στον αγώνα των Παλαιστινίων ενάντια στις αδικίες που υφίστανται από το ισραηλινό καθεστώς και έχω υπάρξει μάρτυρας πολλών βιαιοτήτων εναντίον τους. Αλλά αυτό που με άγγιξε βαθιά ήταν τα απλά πράγματα, όπως η παρεμπόδιση των Παλαιστινίων να φτάσουν στη θάλασσα, την οποία τόσοι πολλοί λαχταρούν να δουν έστω μια φορά στη ζωή τους. Ενα άλλο που με άγγιξε είναι η απεγνωσμένη ανάγκη τους να βγάλουν τα προς το ζην σε τέτοιον βαθμό που είναι πρόθυμοι να ρισκάρουν να εισέλθουν παράνομα στο Ισραήλ για να εργαστούν. Τα δύο αυτά θέματα συνδέθηκαν στην ιστορία της ταινίας» μας εξηγεί ο σκηνοθέτης.
Η ταινία αποτελεί σύμπραξη ισραηλινών και παλαιστίνιων δημιουργών και γυρίστηκε στο Τελ Αβίβ και σε παλαιστινιακά χωριά της Δυτικής Οχθης.
«Ο εφοδιασμός, οι άδειες και ο συντονισμός ήταν δύσκολα και ευαίσθητα ζητήματα. Η χρηματοδότηση ήταν επίσης περίπλοκη: έπρεπε να απευθυνθούμε σε διαφορετικές πηγές, μεταξύ αυτών το Ισραηλινό Ταμείο Κινηματογράφου, διατηρώντας παράλληλα τη δημιουργική ανεξαρτησία. Αν και τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν στις αρχές του 2023, επρόκειτο και τότε για περίοδο έντασης και αβεβαιότητας, γεγονός που μετέτρεπε κάθε ημέρα γυρισμάτων σε μια πράξη εμπιστοσύνης μεταξύ του συνεργείου μας και των ντόπιων. Ωστόσο μετά την 7η Οκτωβρίου όλα έγιναν ακόμη πιο δύσκολα – συναισθηματικά, πολιτικά και πρακτικά» αναφέρει στο «Βήμα» ο Αγκμπαρία.
«Οντως η ταινία γυρίστηκε περίπου έξι μήνες πριν από την 7η Οκτωβρίου. Ηταν μια ξεχωριστή εμπειρία επειδή ήμασταν ένα κοινό συνεργείο Ισραηλινών και Παλαιστινίων. Γυρίσαμε επίσης σε παλαιστινιακά χωριά – μια εμπειρία που δεν ήταν προφανής για ορισμένα μέλη του ισραηλινού συνεργείου. Νομίζω ότι είναι ακόμη δυνατό να οργανωθεί ένα κοινό συνεργείο, αλλά όσο για γυρίσματα σε παλαιστινιακά χωριά, αυτά πλέον δεν είναι δυνατά. Η κατάσταση είναι πολύ φορτισμένη και ο πόνος πολύ μεγάλος» συμπληρώνει ο Πόλακ.
Στα μέσα του περασμένου μήνα απονεμήθηκαν τα βραβεία Οφίρ, τα «ισραηλινά Οσκαρ», όπου «Η Θάλασσα» σάρωσε με πέντε βραβεία, συμπεριλαμβανομένου εκείνου της Καλύτερης Ταινίας που αποτελεί το «εισιτήριο» για τα Οσκαρ.
Την επομένη το ισραηλινό υπουργείο Πολιτισμού ανακοίνωσε ότι αποσύρει τη χρηματοδότηση προς την Ισραηλινή Ακαδημία Κινηματογράφου επειδή θεώρησε πως η νικήτρια ταινία «δυσφημεί τις Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις και το Κράτος του Ισραήλ».
Ο σκηνοθέτης δεν εξεπλάγη από την αντίδραση της κυβέρνησης. «Τόσο γιατί εδώ και καιρό επιτίθεται στις ταινίες που δεν ακολουθούν τη γραμμή της όσο και επειδή πρόκειται για μια πολύ ακραία, λαϊκιστική, οριακά φασιστική κυβέρνηση, στην οποία κάθε επίδειξη ανθρώπινης αλληλεγγύης μεταξύ των δύο λαών φαίνεται ξένη και ενοχλητική» σχολιάζει. Η ισραηλινή κυβέρνηση δεν παρεμβαίνει άμεσα στο περιεχόμενο των ταινιών «αλλά προσπαθεί εκ των υστέρων να αρνηθεί αναδρομικά την υποστήριξη στις ταινίες που δεν της αρέσουν ή να εμποδίσει την προβολή τους».
Από την άλλη, ο Αγκμπαρία δεν περίμενε τέτοιας κλίμακας αντίδραση. «Η απόσυρση της κρατικής χρηματοδότησης από την Ακαδημία Κινηματογράφου και τα βραβεία Οφίρ αποτελεί ανησυχητικό σημάδι για την καλλιτεχνική ελευθερία. Το Ισραήλ διαθέτει νομοθεσία για τον κινηματογράφο και τα κρατικά κονδύλια που κανονικά επιτρέπουν τη δημιουργική ελευθερία, αλλά γίνονται προσπάθειες για την εισαγωγή ιδεολογικών προϋποθέσεων “πίστης”». Πράγματι, μια «δήλωση πίστης» απαιτούταν για την κρατική χρηματοδότηση ταινιών πριν από λίγα χρόνια. «Ακόμη κι αν δεν ισχύει πια επίσημα, η πίεση δεν έχει εξαφανιστεί» επισημαίνει ο παραγωγός.
Παρά την πολιτική επίθεση, η ταινία «The Sea» αναμένεται να κυκλοφορήσει κανονικά στους ισραηλινούς κινηματογράφους, ενώ έχει ήδη προβληθεί σε μια σειρά από φεστιβάλ.
Ο Πόλακ μάς εξηγεί πως ακόμη και πριν από την ευρεία κυκλοφορία οι αντιδράσεις ήταν ποικίλες. «Φυσικά λαμβάνω μηνύματα οργής και κατάρες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Συνήθως από ανθρώπους που δεν έχουν καν δει την ταινία και επηρεάζονται από τα λόγια της κυβέρνησης. Δεν με εκπλήσσει σε μια περίοδο όπου η κυβέρνηση υποκινεί το μίσος ακόμη και εναντίον συγγενών των ομήρων στη Γάζα».
