Το τέλος των κομμάτων;

«Η εποχή της δημοκρατίας των κομμάτων έχει παρέλθει. Αν και τα ίδια τα κόμματα συνεχίζουν να υπάρχουν, έχουν καταστεί πια τόσο αποκομμένα από την ευρύτερη κοινωνία και ακολουθούν μια μορφή ανταγωνισμού τόσο κενή νοήματος ώστε δεν φαίνονται πλέον ικανά να διατηρήσουν τη δημοκρατία στη σημερινή της μορφή». Αν η δημοκρατία πάσχει, λέει ο ιρλανδός πολιτικός επιστήμονας Πίτερ Μέιρ (1951-2011), αυτό συμβαίνει επειδή ασθενούν τα κόμματα –και μάλιστα ασθενούν χωρίς ευδιάκριτη προοπτική ίασης.

Γράφοντας στο «London Review of Books» ο γερμανός ιστορικός Γιαν-Βέρνερ Μίλερ προτείνει το μεταθανάτιο βιβλίο του Μέιρ «Ruling the Void: The Hollowing of Western Democracy» (εκδ. Verso) ως εργαλείο ανάλυσης της δυτικής πολιτικής παθογένειας. Την εποχή της μαζικής δημοκρατίας τα πολιτικά κόμματα αποτελούσαν τον θεμελιώδη ενδιάμεσο μεταξύ πολιτικής κοινωνίας και κράτους, εκφράζοντας σαφείς κοινωνικές ταυτότητες, συνιστώντας φορείς της λαϊκής βούλησης και της κοινής γνώμης. Αν σήμερα παρουσιάζονται σκιές του εαυτού τους, αυτό δεν οφείλεται μόνο στη μετεξέλιξη του πολιτεύματος σε μια «δημοκρατία του κοινού» (audience democracy) αποσυνδεδεμένων από πολιτικές και κοινωνικές ταυτίσεις πολιτών, αλλά σε μια γενική έξαρση «αντιπολιτικού συναισθήματος» που συμπεριλαμβάνει τους ίδιους τους πολιτικούς («δεν ήμουν ποτέ πολιτικός» δήλωνε το 2000 ο Τόνι Μπλερ). Τα «υπεύθυνα» κόμματα του 21ου αιώνα αποκηρύττουν την πόλωση, κλείνουν το μάτι στις αγορές, αδιαφορούν για την αντιπροσωπευτικότητά τους, κωφεύουν στα αιτήματα του εκλογικού σώματος.

Εστιάζοντας στη συστηματική αποδυνάμωση της ισχύος των κοινοβουλίων προς όφελος ανεξάρτητων μη εκλεγμένων Αρχών, όπως τα συνταγματικά δικαστήρια, ο Μέιρ, υποδεικνύει ότι η προπολεμική εμπειρία της ευρείας διείσδυσης του φασισμού στο εκλογικό σώμα οδήγησε στη συνειδητή επιδίωξη μιας «προστατευτικής σφαίρας» θεσμών γύρω από την αντιπροσωπευτική δημοκρατία.

Στην εποχή του τέλους των κομμάτων, σφηνωμένη στις μυλόπετρες της τεχνοκρατίας και του λαϊκισμού, η Ευρώπη καλείται να διαλέξει ανάμεσα σε μια απονομιμοποιημένη πολιτική τάξη που προσφέρει αφειδώς τα πολιτικά μέτρα μιας αφυδατωμένης πολιτικής και μια ετερόκλητη ομάδα αυτόκλητων σωτήρων που επικαλείται αέναα το πολιτικό όραμα κενών πολιτικών προτάσεων. Διόλου παράξενο που εν είδει λύσης του δράματος ο Μίλερ βλέπει μόνο μια επερχόμενη πολιτική κρίση.