Φοβάμαι. Χάνομαι. Έχει έρθει εδώ. Κραυγές. Δεν έχει παλμό. Σιωπή. Η Κυριακή Γρίβα κείτεται νεκρή μπροστά από το Αστυνομικό Τμήμα των Αγίων Αναργύρων. Λεπτά νωρίτερα είχε ζητήσει προστασία γιατί ο πρώην σύντροφός της ήταν έξω από το σπίτι της. Ο κακοποιητικός πρώην σύντροφός της.
Το ΒΗΜΑ, ως οφείλει, κρατάει ανοιχτό το κεφάλαιο της ενδοοικογενειακής βίας και εξετάζει το σύστημα απόκρισης των Αρχών στην έμφυλη βία, έχοντας στα χέρια του το εγχειρίδιο αστυνομικής ανταπόκρισης (Οκτώβριος 2022) στο οποίο υπάρχει αναφορά ότι η ελαφρά σωματική βλάβη δεν συμπεριλαμβάνεται στην ενδοοικογενειακή βία και άρα δεν καταγράφεται ως τέτοια.
Τα πρωτόκολλα, ο αυτεπάγγελτος χαρακτήρας της ενδοοικογενειακής βίας, τα παραδείγματα από το πεδίο, η δημιουργία Παρατηρητηρίου για τη βία κατά των γυναικών στην Κρήτη και η ανάγκη νομικής αναγνώρισης του αδικήματος της γυναικοκτονίας.
«Είναι αδιανόητο να πέφτει νεκρή μια νέα γυναίκα από το χέρι του πρώην συντρόφου της λίγα μέτρα από το αστυνομικό τμήμα στο οποίο κατέφυγε για να ζητήσει προστασία από αυτόν. (…) Έχει σημασία όμως να βρούμε ακριβώς τι δεν λειτούργησε σωστά και πώς θα αποτρέψουμε να επαναληφθεί ένα τέτοιο τραγικό περιστατικό.
Γιατί παραβιάστηκαν οι συγκεκριμένοι κανόνες για την αστυνομική ανταπόκριση σε περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας. Ποιες επιπλέον δικλείδες ασφαλείας χρειάζεται να προσθέσουμε για να ελαχιστοποιήσουμε την πιθανότητα να γίνουν νέα λάθη, πώς θα βελτιώσουμε όλη την ‘’αλυσίδα’’ στην επιχειρησιακή ικανότητα της αστυνομίας», έγραψε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης
Κενά και παραλείψεις σε ένα ζήτημα πολυπαραγοντικό
Κενά, παραλείψεις κι ένας ολέθριος ωχαδερφισμός που έρχεται να συνδιαμορφώσει μια «αρμοδιοαναρμοδιότητα». Οφείλουμε να μην γενικεύουμε.
Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που το πρωτόκολλο αξιολόγησης κινδύνου και το σχέδιο προστασίας των θυμάτων έχει εφαρμοστεί και έχουν σωθεί ανθρώπινες ζωές. Υπάρχουν όμως και οι άλλες περιπτώσεις. «Στους Αγίους Αναργύρους έγιναν όλα λάθος», θα ακούσουμε τον Κυριάκο Μητσοτάκη να λέει.
«Είναι πολυπαραγοντικό το ζήτημα και δεν είναι θέμα της αστυνομίας ή του νομοθέτη. Απαιτείται διατομεακή συνεργασία για την προστασία των θυμάτων, την οποία προβλέπει η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης (Ν 4531/2018) σε πολλά άρθρα.
Αν θέλουμε να είμαστε δίκαιες, η λύση δεν είναι να τρέχουμε να κρύβουμε τις γυναίκες και τα παιδιά. Είναι να τις προστατεύουμε ώστε να μην κινδυνεύουν και να μην κλιμακώνεται ο κίνδυνος τόσο γρήγορα.
Θα μπορούσε ο εισαγγελέας να διατάζει περιοριστικούς όρους από τη στιγμή που η γυναίκα καταγγέλλει, χωρίς να κάνει μήνυση. Θα έπρεπε να αξιολογούν τον κίνδυνο και να διατάσσουν έξωση του δράστη από το σπίτι και όχι της μητέρας και των παιδιών και στη συνέχεια να παρακολουθούν την ασφάλειά τους.
Δεν μπορούν τα αστικά δικαστήρια να μην εξετάζουν τη βία κατά γυναικών και παιδιών. Δεν γίνεται. Και όχι μόνο πρέπει να την εξετάζουν, πρέπει να κάνουν και αξιολόγηση κινδύνου», αναφέρει στο ΒΗΜΑ η Κική Πετρουλάκη, Ψυχολόγος και Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ευρωπαϊκού Δικτύου κατά της βίας.
Η ικανότητα εκτίμησης κινδύνου προϋποθέτει την επίγνωση της ιδιαιτερότητας κάθε περιστατικού, καθορίζοντας εν συνεχεία τον τρόπο χειρισμού του.
«Αυτό που οφείλει να κάνει ένας αστυνομικός είναι να λάβει όλα τα στοιχεία της υπόθεσης, να ενημερώσει την αρμόδια εισαγγελική αρχή, να σχηματίσει τη δικογραφία, να συλλέξει το αποδεικτικό υλικό, να συμβουλεύσει και να καθοδηγήσει το θύμα και να το ενημερώσει για τις ενέργειες που θα ακολουθήσουν.
Αυτή είναι η διαδικασία η οποία ορίζεται από τη νομοθεσία χωρίς να αγνοούμε ότι κάθε περιστατικό είναι διαφορετικό. Υπάρχει οδηγία “λάβε υπόψη και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ώστε να κάνεις αυτό που χρειάζεται”.
Πάντα υπάρχουν μηχανισμοί: μίλα με τον διευθυντή σου, ενημέρωσε τον διοικητή σου, ενημέρωσε τον εισαγγελέα», δηλώνει στο ΒΗΜΑ η Σοφία Κυριάκου, Αξιωματικός της Ελληνικής Αστυνομίας, Ψυχολόγος, η οποία έχει διατελέσει Προϊσταμένη του Τμήματος Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας.
«Η επιτήρηση της ασφάλειας των γυναικών και η αξιολόγηση του κινδύνου είναι έργο όλων μας. Μετά την αστυνομία αν δεν έρθει κύρωση στον δράστη που πραγματικά την εννοούμε, τότε απλώς συμβαίνει αυτό που της έχει πει ‘’όπου και να πας δεν θα μου κάνεις τίποτα και δεν θα μου κάνουν τίποτα’’.
Και έχουν δίκιο γιατί ακόμη και στις συλλήψεις, τι γίνεται; Θα περάσει το αυτόφωρο και θα γυρίσει σπίτι», συμπληρώνει η Κική Πετρουλάκη.
Η οδηγία του 2022 στα αστυνομικά εγχειρίδια
«Δεν έχουμε ποινικοποιήσει όλες τις μορφές ενδοοικογενειακής βίας. Ο ακραίος έλεγχος και η κτητικότητα του δράστη δεν ορίζονται ως ενδοοικογενειακή βία, με βάση τον νόμο τον οποίο αλλάξαμε και αρνηθήκαμε να βάλουμε μέσα την ψυχολογική και την οικονομική βία με ορισμούς πολύ πιο συγκεκριμένους. Μόνο η απειλή κατά ζωής ορίζεται ως ενδοοικογενειακή βία», δηλώνει η Κική Πετρουλάκη.
Στο εγχειρίδιο αστυνομικής ανταπόκρισης σε περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας (Οκτώβριος 2022) υπάρχει αναφορά ότι η ελαφρά σωματική βλάβη δεν συμπεριλαμβάνεται στην ενδοοικογενειακή βία και άρα δεν καταγράφεται ως τέτοια.
Η συγκεκριμένη αναφορά υπάρχει στο εγχειρίδιο μέχρι και σήμερα καθώς οι τροποποιήσεις του νόμου (Ν. 5090/2024) που θα εφαρμοστούν από την 1η Μαΐου δεν αφορούν στα αδικήματα. Υπενθυμίζεται ότι το 2022 σημειώθηκαν 24 γυναικοκτονίες και 13 το 2023.
Οι διευκρινίσεις στο Εγχειρίδιο Αστυνομικής Ανταπόκρισης για τη στοιχειοθέτηση του αδικήματος.
Πιο συγκεκριμένα στο εγχειρίδιο αναφέρεται: «Αν καταγγέλλεται σωματική βλάβη που είναι εντελώς ελαφρά (γρατζουνιές, δυνατά χαστούκια, μώλωπες στα χέρια και στα πόδια), θα τίθεται η ερώτηση αν είναι το πρώτο περιστατικό ή όχι.
Γιατί η εντελώς ελαφρά δεν εμπίπτει στην έννοια της ενδοοικογενειακής βίας ούτε και στο άρθρο 312, ούτε με την παράγραφο 1 του άρθρου 6 (σ.σ. για τη σωματική βία στην ενδοοικογενειακή, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει).
Αν δεν είναι το μοναδικό συμβάν, θα ζητάμε από το θύμα να περιγράψουν και τα προηγούμενα. Κατά τόπο, χρόνο και λοιπές περιστάσεις και θα ρωτάμε αν έχει γίνει καταγγελία για αυτά. Έτσι, θα εξακριβώνεται αν στοιχειοθετείται το αδίκημα της ενδοοικογενειακής σωματικής βλάβης ελαφρά, με συνεχή συμπεριφορά».
Στο ίδιο εγχειρίδιο συγκαταλέγεται και η οδηγία πως η εξύβριση είναι αδίκημα που δεν υπάγεται στη νομοθεσία για την ενδοοικογενειακή βία (οδηγία η οποία υπήρχε και στον προηγούμενο οδηγό του 2021).
«Εξύβριση», αδίκημα που δεν υπάγεται στη νομοθεσία για την ενδοοικογενειακή βία.
Ρωτάμε σχετικά την κ. Κυριάκου η οποία τοποθείται επί του θέματος και εξηγεί πώς προέκυψε η εν λόγω οδηγία και πού βασίστηκε.
«Το Τμήμα Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας είχε ζητήσει από την Εισαγγελία του Αρείου Πάγου να δοθεί υλικό το οποίο θα επεξηγεί περισσότερο θέματα που αφορούν στη νομοθεσία της ενδοοικογενειακής βίας.
Βάσει του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας για την προανάκριση που διενεργούν οι ανακριτικοί υπάλληλοι αρμόδιος για την εποπτεία και να δίνει κατευθύνσεις είναι -πάντα και μόνο- ο Εισαγγελέας.
Αυτό που πρέπει να διευκρινίσουμε είναι πως όποιο περιστατικό καταγγελθεί στην αστυνομική υπηρεσία και δεν εμπίπτει στις διατάξεις του Ν.3500/06 ο πολίτης έχει και πάλι τη δυνατότητα να υποβάλλει είτε μήνυση, είτε έγκλιση (ανάλογα με το αν το αδίκημα διώκεται αυτεπαγγέλτως βάσει των διατάξεων του Κοινού Ποινικού Δικαίου).
Τον ποινικό χαρακτηρισμό της σωματικής βλάβης (βαριά, ελαφρά) δεν τον κάνει ο αστυνομικός, τον προσδιορίζει ο Εισαγγελέας βάσει νομολογίας.
Σε κάθε περίπτωση ο αστυνομικός είναι υποχρεωμένος να επικοινωνεί με τον Εισαγγελέα, να του γνωστοποιεί τα στοιχεία ώστε να του δοθούν εντολές για το πώς θα χειριστεί την υπόθεση. Το ότι ένα αδίκημα δεν εντάσσεται στην ενδοοικογενειακή βία (πχ αν ο σύντροφος κάψει το αυτοκίνητο της συντρόφου του) δεν σημαίνει ότι το θύμα δεν μπορεί να τον καταγγείλει και να σχηματιστεί δικογραφία».
Ο νόμος περί συνεπιμέλειας
Τη στιγμή λοιπόν που η γυναίκα καταγγέλλει τον δράστη, έχουμε τη δυνατότητα, από το 2018 και μετά, ο/η Εισαγγελέας να δώσει εντολή να μετοικήσει ο δράστης και να μην επικοινωνήσει με κανέναν τρόπο.
Τι συμβαίνει όμως με τον νόμο περί συνεπιμέλειας (4800/2021); Τι γίνεται όταν μια γυναίκα θέλει να κρυφτεί από τον κακοποιητή της, παίρνοντας μαζί και το παιδί της;
Η Κική Πετρουλάκη, εξηγεί: «Ο νόμος περί συνεπιμέλειας λέει ‘’πρέπει να μου πεις την ίδια νύχτα πού κοιμάται το παιδί μου και να μπορώ να έχω πρόσβαση σε αυτό’’. Μπορεί να μηνυθεί η μητέρα από τον πατέρα για κακή άσκηση της γονικής μέριμνας και να της πάρουν την επιμέλεια ως αποξενώτρια. Και έχει συμβεί.
Τα έγγραφα που στέλναμε όλοι οι φορείς που σχετιζόμαστε με το θέμα όταν ήταν νομοσχέδιο αυτός ο νόμος, έλεγαν ότι θα εγκλωβίσουν τις γυναίκες, ότι δεν θα μπορούν να αποδράσουν από τα βίαια σπίτια και ότι ουσιαστικά δίνουν μεγαλύτερο έλεγχο στους δράστες στη ζωή των γυναικών και των παιδιών.
Καμία δεν είναι αντίθετη στη συναινετική συνεπιμέλεια. Με όσες γυναίκες έχω έρθει σε επαφή, αν εξαιρέσεις κάποιες που κακοποιείται το ίδιο το παιδί βάναυσα, δεν θέλουν να βγάλουν τον πατέρα από τη ζωή των παιδιών τους και θέλουν να είναι τα παιδιά τους ασφαλή.
Οι σοβαρότερες συστάσεις που μας έχει κάνει η GREVIO (Ομάδα Εμπειρογνωμόνων του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη δράση κατά της βίας εναντίον των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας) για την εφαρμογή της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης είναι ότι επιβάλλουμε συνεπιμέλεια οριζόντια σε όλα τα παιδιά, δεν αξιολογούμε τον κίνδυνο και δεν έχουμε μέτρα προστασίας. Αυτές είναι κατεπείγουσες συστάσεις. Οφείλαμε να τις φτιάξουμε χθες. Οφείλαμε να μην υπάρχουν κενά».
Το προβληματικό σύστημα απόκρισης των Αρχών στην έμφυλη βία
Είναι πολύ πιθανό, λοιπόν, μια γυναίκα με εμφανείς μελανιές που βρίσκει τη δύναμη να πάει στην αστυνομία και να πει ότι φοβάται για τη ζωή της να ακούσει πως δεν πρόκειται για ενδοσυντροφική βία αλλά για ένα ενδοσυντροφικό καυγαδάκι. Στην περίπτωση αυτή η βία δεν λογίζεται ως έκφανση εξουσίας και ελέγχου, σωματικού, κοινωνικού, ηθικού, αλλά ως κανονικότητα.
«Κατά την πολύχρονη δραστηριοποίηση του Κέντρου Διοτίμα στο πεδίο της έμφυλης κακοποίησης και στο πλαίσιο παροχής νομικής συνδρομής σε επιζώσες έμφυλης βίας, όλες οι Δικηγόροι της ομάδας μας έχουμε πράγματι εντοπίσει σοβαρά προβλήματα και ανεπάρκειες στη διαχείριση των περιστατικών από τις αστυνομικές αρχές, πλην κάποιων, ευτυχώς, εξαιρέσεων.
Η γυναικοκτονία στους Αγίους Αναργύρους αλλά και στη Σαλαμίνα, πριν μερικούς μήνες, όπου το θύμα είχε επίσης απευθυνθεί στην αστυνομία λίγο πριν δολοφονηθεί, είναι οι ακραίες εκφάνσεις αυτής ακριβώς της προβληματικής απόκρισης», αναφέρει στο ΒΗΜΑ η Μαρία Αποστολάκη, Δικηγόρος-ΜSc Kοινωνικής Πολιτικής και Συντονίστρια της Νομικής Υπηρεσίας του Κέντρου Διοτίμα.
Και συμπληρώνει: «Το να βρει μια γυναίκα τη δύναμη να καταγγείλει, είναι από μόνο του ένα τεράστιο βήμα, καθώς η χρόνια κακοποίηση σε συνδυασμό με έλλειψη υποστηρικτικού πλαισίου μπορεί να λειτουργήσει ακόμη και παραλυτικά για μια επιζώσα.
Έτσι λοιπόν, όταν νιώσει έτοιμη να κάνει την καταγγελία και προστρέχει στην αστυνομία, που θα έπρεπε να λειτουργεί ως ένα ασφαλές καταφύγιο, είναι πολύ απογοητευτικό να αντιμετωπίζει ακατάλληλες και αντιεπαγγελματικές συμπεριφορές από τα αστυνομικά όργανα, και δυστυχώς αυτό είναι κάτι που το εντοπίζουμε συχνά και το καταγράφουμε».
Της ζητώ να μου αναφέρει παραδείγματα, όπως η Διοτίμα έχει συγκεντρώσει όλα αυτά τα χρόνια δράσης στο πεδίο.
«Κάτι που συμβαίνει συνήθως είναι να μην προχωρούν τα αστυνομικά όργανα σε αυτεπάγγελτη δίωξη των δραστών ενώ γίνονται μάρτυρες περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας.
Επίσης συχνά προτρέπουν τις επιζώσες να μην υποβάλουν καταγγελία, επειδή “θα μπλέξουν”, διότι αν ενημερωθούν οι δράστες για τη μήνυση, θα υποβάλουν και εκείνοι μήνυση, κάτι που θα οδηγήσει και τα δύο μέρη (θύμα/δράστη) σε κράτηση.
Αυτές οι συμπεριφορές οφείλονται σε έλλειψη γνώσης του νομικού πλαισίου και, κυρίως στην αναπαραγωγή έμφυλων στερεοτύπων από τα οποία εμφορούνται πολλοί και πολλές αστυνομικοί. Είτε είναι αστυνομικοί είτε δικαστές, δεν νοείται να παίρνουν τον ρόλο συμβούλου οικογένειας/γάμου.
Στο όνομα της διατήρησης της οικογενειακής συνοχής έχουν παροτρυνθεί γυναίκες να επιστρέψουν στο σπίτι τους, εκεί όπου θα ξανακακοποιηθούν και ίσως δολοφονηθούν. Στο άκουσμα αυτής της συμβουλής “να μην χαλάσουν το σπίτι τους”, κάποιες γυναίκες τα χάνουν, παγώνουν, κάποιες συμμορφώνονται, ιδίως όταν η ίδια σύσταση γίνεται και από τον συγγενικό / φιλικό τους περίγυρο.
Εμείς προσπαθούμε να ενημερώνουμε με κάθε τρόπο τις επιζώσες πως το δικαίωμα σε μια ζωή χωρίς βία είναι αδιαπραγμάτευτο και πως δεν έχουν καμία απολύτως υποχρέωση να ανέχονται κακοποιητικές, εγκληματικές συμπεριφορές».
Η κ. Κυριάκου είναι ξεκάθαρη: «Δεν έχει καμία σχέση με τις αρμοδιότητες και την αποστολή του αστυνομικού, ο οποίος εκείνη τη στιγμή χειρίζεται την υπόθεση, αν διαταράσσεται η ομαλή ζωή μιας οικογένειας ή όχι, δεν έχει καμία σχέση με το δικό μας έργο.
Είμαστε υποχρεωμένοι βάσει νομοθεσίας να χειριστούμε το κάθε περιστατικό και σε καμία περίπτωση να κάνουμε οποιαδήποτε κριτική στο αν πρέπει ή όχι να καταγγελθεί κάτι».
Παρατηρητήριο Για τη Βία Κατά Των Γυναικών στην Κρήτη
To «Παρατηρητήριο Για τη Βία Κατά Των Γυναικών στην Κρήτη – WOMEN’S WATCH»* ξεκίνησε τη λειτουργία του στις αρχές Απριλίου του 2024 και ήδη πολλές γυναίκες που έχουν καταγγείλει την κακοποίησή τους είναι διατεθειμένες να μιλήσουν για το τι δεν πήγε καλά, τι δεν λειτούργησε σωστά στη διαχείριση του περιστατικού τους.
Το πρόβλημα στην Κρήτη είναι ιδιαίτερα οξυμένο και σύμφωνα με τα ποσοτικά στοιχεία, μετά την Αττική, η Κρήτη εμφανίζεται στη δεύτερη θέση της λίστας με την καταγραφή περιστατικών βίας κατά των γυναικών.
«Πρέπει και θέλουμε να καταγραφεί στην Κρήτη το εύρος και οι διαστάσεις της κακοποίησης εντός του οικογενειακού πλαισίου. Σκοπός μας δεν είναι τόσο να καταγράφουμε τα ποσοτικά δεδομένα (που είναι εξίσου σημαντικό), όσο να καταγράφουμε τις διαδικασίες που δεν τηρούνται ή τηρούνται με λάθος τρόπο εκθέτοντας σε κίνδυνο τις γυναίκες, έτσι ώστε μετέπειτα να μπορούμε εποικοδομητικά να παρέμβουμε στον τρόπο με τον οποίο οι επαγγελματίες και οι υπηρεσίες πρώτης γραμμής μπορούν να λειτουργούν αποτελεσματικότερα.
Η ανοχή στην παραβατικότητα που μπορεί να υπάρχει στην κοινωνία της Κρήτης είναι ένα βασικό δεδομένο ώστε να ανεχόμαστε την κακοποίηση. Οπότε τι θέλουμε;
Να υπάρχει ένα σημείο αναφοράς αφενός για ό,τι σχετίζεται με περιστατικά κακοποίησης και αφετέρου για τον τρόπο με τον οποίο οι υπηρεσίες χρειάζεται να λειτουργούν, δηλαδή το πλαίσιο να μπορεί να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των γυναικών. Συλλέγουμε δεδομένα και προχωράμε σε συστάσεις, κυρίως με πρόσημο θετικό.
Στόχος μας δεν είναι να προκαλούμε προβλήματα στις υπηρεσίες, με τις οποίες έχουμε ήδη αναπτύξει μια σχέση σε επίπεδο Κρήτης, αλλά με τον τρόπο μας να παρέμβουμε εποικοδομητικά.
Όραμά μας να συμβάλλουμε να διαμορφωθεί ένα περιφερειακό μοντέλο ανταπόκρισης για την Κρήτη. Και είναι εφικτό να συμβεί», αναφέρει στο ΒΗΜΑ ο Νικόλαος Σπετσίδης, Συντονιστής Έργων του Συνδέσμου Μελών Γυναικείων Σωματείων Ηρακλείου και Νομού Ηρακλείου.
Η προβληματική απόκριση των Αρχών επαναλαμβάνεται ως μοτίβο (ανά περιπτώσεις) και στην Κρήτη, με την εντοπιότητα να περιπλέκει ακόμα περισσότερο την κατάσταση. Είναι επείγουσα η ανάγκη διαμόρφωσης σωστών εσωτερικών διαδικασιών για την απόλυτη και αδιαπραγμάτευτη προστασία της γυναίκας και του παιδιού.
«Έχουμε πολλαπλές αναφορές ότι τα πράγματα δεν λειτουργούν σωστά», τονίζει ο Νικόλαος Σπετσίδης και στοιχειοθετεί τη φράση αυτή με συγκεκριμένα παραδείγματα αλλά και τις εν δυνάμει παρεμβάσεις προς τη σωστή κατεύθυνση.
«Όταν μια γυναίκα-επιζώσα βίας και κακοποίησης κάθε μορφής πηγαίνει στα επείγοντα και ο γιατρός δεν την παραπέμπει σε κοινωνική υπηρεσία του νοσοκομείου και τη στέλνει σπίτι της, έρχεται και μας λέει “πήγα να καταγγείλω και δεν έκαναν τίποτα’’. Μας ενδιαφέρει να δούμε τι δεν έγινε σωστά και γιατί.
Δεν θα ζητήσουμε από τις γυναίκες να καταγγείλουν ξανά, παρά μόνο να μας περιγράψουν βήμα-βήμα τις διαδικασίες που ακολούθησαν και την ανταπόκριση που είχαν.
Ένα άλλο παράδειγμα. Καλεί μια γυναίκα στη γραμμή SOS 15900 και πραγματοποιούνται διαδοχικές επικοινωνίες. Της λένε από τη γραμμή ‘’κάναμε επτά συνομιλίες και η αρμοδιότητά μας τελειώνει εδώ γιατί σας δώσαμε επτά συμβουλές’’.
Αυτό δεν είναι βοήθεια. Η γυναίκα άλλο ζητούσε κι άλλο πήρε. Θα απευθυνθούμε στη Γενική Γραμματεία Ισότητας ώστε να πούμε τι δεν πήγε καλά στη συγκεκριμένη περίπτωση και να προτείνουμε πώς θα μπορούσαν να λειτουργούν καλύτερα τα συμβουλευτικά κέντρα.
Ένα ακόμα παράδειγμα. Θύμα και θύτης βρίσκονται σε ένα γλέντι και η γυναίκα έχει καλέσει την αστυνομία λέγοντας ότι όταν θα επιστρέψουν σπίτι ξέρει ότι θα γίνει αποδέκτης κακοποιητικής συμπεριφοράς. Και τι της λένε από το τμήμα; ‘’Όταν γυρίσετε σπίτι και συμβεί κάτι, κάλεσέ μας’’.
Με αφορμή ένα τέτοιο περιστατικό θα απευθυνθούμε στο Γραφείο Ενδοοικογενειακής Βίας και θα ενημερώσουμε για τα ζητήματα που έχουμε εντοπίσει και πώς θα μπορέσουμε να βελτιώσουμε την κατάσταση.
Λόγω εντοπιότητας προκύπτουν προβλήματα, όπως ότι καταλήγει η αστυνομία σε κάποιες των περιπτώσεων να διαχειρίζεται τα περιστατικά πριν καν φτάσουν στο τμήμα. Χρειάζεται τέτοια περιστατικά να βγουν στην επιφάνεια και να γίνουν θέμα στον δημόσιο θεσμικό διάλογο.
Διάθεση και αγωνία υπάρχει στα στελέχη, δεν μπορούμε να το παραβλέψουμε. Πρέπει να καταφέρουμε να δράσουμε και να προστατεύσουμε τις γυναίκες. Η κοινωνία της Κρήτης δεν είναι μια βίαιη κοινωνία, αυτό οφείλουμε να το ξεκαθαρίσουμε. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι ανέχεται την παραβατικότητα κι αυτό είναι ένα βαθιά πολιτικό ζήτημα για τον τόπο.
*Το έργο «Παρατηρητήριο Για τη Βία Κατά Των Γυναικών στην Κρήτη – WOMEN’S WATCH» υλοποιείται στο πλαίσιο του προγράμματος BUILD, με φορέα υλοποίησης τον Σύνδεσμο Μελών Γυναικείων Σωματείων Ηρακλείου και Νομού Ηρακλείου.
Το πρόγραμμα «Building a robust and democratic civic space» (BUILD) έχει ως στόχο την προστασία, την προώθηση και την ευρεία αναγνώριση των θεμελιωδών δικαιωμάτων και αξιών της Ε.Ε., μέσω της στήριξης οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών (OKοιΠ) στην Ελλάδα και την Κύπρο και της ενίσχυσης των ικανοτήτων και της βιωσιμότητάς τους.
Το BUILD συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω του προγράμματος Citizens, Equality, Rights and Values (CERV), το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το Κέντρο Στήριξης ΜΚΟ Κύπρου με συνολικό ποσό επιχορήγησης €2,9 εκ. Συντονιστής του BUILD είναι το Ίδρυμα Μποδοσάκη (Ελλάδα) σε σύμπραξη με το Κέντρο Στήριξης ΜΚΟ (Κύπρος).
Ως εσωτερική διαδικασία, το Παρατηρητήριο ‘’κεφαλαιοποιεί’’ μια ήδη λειτουργούσα ρουτίνα μας στον Σύνδεσμο, την οποία τώρα κάνουμε πιο οργανωμένη και με περισσότερους πόρους.
Στόχος μας είναι να μείνει το Παρατηρητήριο και να λειτουργήσει μεσομακροπρόθεσμα ως καταλύτης εξελίξεων σε τοπικό επίπεδο. Να μπορέσουμε επιτέλους να πάρουμε, ίσως, και τολμηρές αποφάσεις σε επίπεδο περιφέρειας».
Ο αυτεπάγγελτος χαρακτήρας της ενδοοικογενειακής βίας
Το 2020, η Κυριακή Γρίβα είχε καταθέσει μήνυση εναντίον του πρώην συντρόφου της για ξυλοδαρμό και βιασμό. Την είχε ανακαλέσει λίγο καιρό αργότερα.
«Την ενδοοικογενειακή βία, άπαξ και την καταγγείλεις και καταγραφεί, δεν μπορείς να πάρεις πίσω τη μήνυση. Άρα, το 2020 δεν καταγράφηκε ως ενδοοικογενειακή βία αλλά ως ένα αδίκημα του Π.Κ. που διώκεται κατ’ έγκληση και γι’ αυτό μπόρεσε να το πάρει πίσω», αναφέρει η Κική Πετρουλάκη.
«Τα αδικήματα του νόμου 3500/2006 περί ενδοοικογενειακής βίας και τα περισσότερα αδικήματα του 19ου κεφαλαίου του Ποινικού Κώδικα διώκονται αυτεπαγγέλτως.
Αυτό σημαίνει πως οποιαδήποτε πληροφορία περιέλθει στις αρχές, είτε από το ίδιο το παθόν άτομο είτε από τρίτους, εφόσον αφορά τα παραπάνω αδικήματα, θα πρέπει να διερευνηθεί και να ακολουθηθούν τα δέοντα ακόμη και αν το θύμα δεν επιθυμεί εκείνη τη στιγμή να υποβάλει μήνυση.
Όπως έχουμε ξαναπεί μάλιστα, στην περίπτωση της Κυριακής Γρίβα, η πληροφορία ότι απειλείται και καταδιώκεται από τον πρώην σύντροφό της ήταν αρκετή για να οδηγήσει την αξιωματικό υπηρεσίας να δράσει άμεσα, δηλαδή να προβεί σε σύνταξη μηνυτήριας αναφοράς και κατόπιν να προχωρήσει σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες για την αναζήτηση και σύλληψή του, εφόσον συνέτρεχαν οι προϋποθέσεις του αυτοφώρου», εξηγεί η Μαρία Αποστολάκη αναφορικά με τον αυτεπάγγελτο χαρακτήρα της ενδοοικογενειακής βίας.
Οι αριθμοί
Καταγεγραμμένα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας:
- Έτος 2020 > 5.413
- Έτος 2021 > 8.776
- Έτος 2022 > 11.534
- Έτος 2023 > 11.589
- 1/1/2024 έως 10/04/2024 > 3.713
Η Σοφία Κυριάκου εξηγεί ποια είναι τα μέτρα προστασίας που υπάρχουν ήδη και τι αναμένεται στο άμεσο μέλλον.
- 18 Γραφεία Ενδοοικογενειακής Βίας. Τα πρώτα 6 ιδρύθηκαν το 2021 και το 2022 άλλα 12. Αυτή τη στιγμή είμαστε στη διαδικασία που πάρα πολύ άμεσα, ενδεχομένως και στα τέλη Μαΐου, θα έχουμε και άλλα 45 γραφεία, ένα τουλάχιστον σε κάθε Διεύθυνση Αστυνομίας.
- Τα safe houses έχουν ήδη δημιουργηθεί κι έχουν ήδη φιλοξενηθεί οι πρώτοι πολίτες, γυναίκες κυρίως μαζί με τα παιδιά τους. Ο λόγος για τον οποίο δημιουργήθηκαν είναι για να μπορέσουμε να εξασφαλίσουμε την προστασία των θυμάτων, μέχρι να δούμε πού θα κατευθυνθεί η ποινική διαδικασία. Το safe house αφορά στην ασφάλεια και την προστασία του θύματος για όσο χρόνο χρειάζεται, αλλά δεν είναι μια μόνιμη λύση. Η διαδικασία μιας μόνιμης φιλοξενίας ενός θύματος κάπου, εκφεύγει των αρμοδιοτήτων της Αστυνομίας. Υπάρχουν οι υπηρεσίες και οι δομές της Γενικής Γραμματείας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Ισότητας των Φύλων, το ΚΕΘΙ (Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας). Yπάρχει επικοινωνία με το δίκτυο δομών και η Αστυνομία είναι υποχρεωμένη να ενημερώσει το θύμα κι αν αυτό χρειάζεται μπορεί να φιλοξενηθεί σε κάποιον από τους ξενώνες.
- Με απόφαση της πολιτικής και φυσικής ηγεσίας δημιουργήθηκε μια φόρμα αξιολόγησης η οποία υπάρχει πλέον σε έντυπη μορφή και σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα θα υπάρχει και σε ηλεκτρονική με ερωτήσεις που αφορούν στη διαδικασία που ακολουθήθηκε από πλευράς αστυνομίας. Ένιωσα ασφαλής; Με ενημέρωσαν για τις δομές; Μου δόθηκε παραγγελία για ιατροδικαστική εξέταση; Η φόρμα θα συνεισφέρει ώστε να ενισχύσουμε τις διαδικασίες εποπτείας, οι οποίες ήδη έχουν ενισχυθεί.
- Επίσης, αυτό που ισχύει για τα γραφεία ενδοοικογενειακής βίας έχει επεκταθεί πλέον και σε όλα τα αστυνομικά τμήματα: το να γίνεται εκ νέου επικοινωνία με τα θύματα (πχ μια εβδομάδα μετά) για να ερωτάται το θύμα αν έχει γίνει κάτι άλλο, αν επιθυμεί κάτι άλλο. Συνέβαινε ως διαδικασία αλλά τώρα έχει ενσωματωθεί και στα νέα πρωτόκολλα που επικαιροποιήθηκαν.
- Το panic button θα επεκταθεί σε όλη τη χώρα. Θα χορηγείται σε ενήλικα θύματα ανεξαρτήτως φύλου.
- Πλέον υπάρχει ανώτερος αξιωματικός σε κάθε Διεύθυνση Αστυνομίας που ό,τι γίνεται και όποιος χειρισμός συμβαίνει σε θέματα οικογενειακής βίας περνάει από αυτόν. Πρέπει να ενημερώνεται και αν χρειάζεται να παρίσταται κιόλας.
- Στις 8 Μαρτίου 2024 υπογράφηκε μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ της Δημόσιας Υπηρεσίας Απασχόλησης, του Υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής, Οικογένειας, του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη και του Υπουργείου Εργασίας. Μεγάλες εταιρείες έχουν ενταχθεί στις διαδικασίες που ορίζει το μνημόνιο ώστε να μπορεί μια γυναίκα θύμα ενδοοικογενειακής βίας να λαμβάνει εργασιακή συμβουλευτική αλλά και να μπορεί να βρίσκει δουλειά.
Η ανάγκη νομικής αναγνώρισης του αδικήματος της γυναικοκτονίας
«Απέναντι στο ολοένα οξυνόμενο πρόβλημα η Πολιτεία πρέπει να λάβει άμεσα μέτρα, μεταξύ των οποίων και νομοθετικά. Η νομική αναγνώριση της γυναικοκτονίας είναι ένα πάγιο αίτημα των φεμινιστικών οργανώσεων εδώ και πολλά χρόνια, που απηχεί και την κοινωνική ανάγκη.
H πρόσφατη δημοσκόπηση της PRORATA έδειξε πως το 65% των πολιτών και πολιτισσών που ερωτήθηκαν στέκονται θετικά ή μάλλον θετικά στο ενδεχόμενο ποινικής τυποποίησης της γυναικοκτονίας.
Ήδη η Κύπρος, η Μάλτα και πρόσφατα και η Κροατία έχουν εισαγάγει τη γυναικοκτονία στους Ποινικούς τους Κώδικες και πολλές χώρες άλλες της Ε.Ε. (Ιταλία, Βέλγιο, Γαλλία κ.λπ.) με άλλους ειδικούς ποινικούς νόμους έχουν καταφέρει να αποδώσουν την έμφυλη και κοινωνική διάσταση του φαινομένου.
Επειδή οι νόμοι έχουν και παιδαγωγικό χαρακτήρα, το να κατονομάσουμε επίσημα την πράξη θα συμβάλλει στη δημιουργία μιας κουλτούρας για μεγαλύτερη εγρήγορση και ετοιμότητα προς καταγγελία και θα δώσουμε πραγματικά το μήνυμα ότι ένα κράτος δικαίου δεν ανέχεται τον μισογυνισμό, τον σεξισμό και τις πατριαρχικές αντιλήψεις που μπορεί να οδηγήσουν στην αφαίρεση της ζωής.
Ταυτόχρονα, με τη νομική κατοχύρωση θα μπορεί να λαμβάνει χώρα μια συστηματική καταγραφή και μελέτη περιπτώσεων αυτής της μορφής ανθρωποκτονίας, κάτι που αναντίρρητα θα συμβάλει στην χάραξη αποτελεσματικών πολιτικών αντιμετώπισης του φαινομένου», αναφέρει η Μαρία Αποστολάκη.
«Μιλήστε, μιλήστε, μην φοβάστε. Και όταν θα μιλήσετε θα δείτε ότι αποδυναμώνετε τον δυνάστη σας».
Τα λόγια ανήκουν στον πατέρα της Κυριακής Γρίβα.
