Αγία Αναστασία η Φαρμακολύτρια, η αγαπημένη των Μικρασιατών και η «Καρά Κιζ» των Τούρκων

Η αγαπημένη Αγία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, Αγία Αναστασία η Φαρμακολύτρια, η «Καρά Κιζ» των Τούρκων και το διήγημα του Παπαδιαμάντη

Εικόνα της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας του 15ου αιώνα

22.12.2023 08:05

22.12.2023 08:05

Η Αγία Αναστασία η Φαρμακολύτρια κατέχει ξεχωριστή θέση στο εορτολόγιο της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η αγαπημένη Αγία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας αλλά και η μελαχρινή κυρά των Τούρκων γιορτάζεται κάθε χρόνο, στις 22 Δεκεμβρίου, τρεις μόλις ημέρες από την κορυφαία γιορτή των Χριστουγέννων ενώ η αναφορά του ονόματός της και των θαυμάτων της είναι συχνή στους λαογράφους.

Ξεχωριστή θέση της επιφύλασσε και ο μεγάλος έλληνας συγγραφέας Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης καθώς έχει δώσει τον τίτλο «Η Φαρμακολύτρια» σε ένα από τα πολλά διηγήματά του το οποίο εκτυλίσσεται με κέντρο τον Ναό της στη Σκιάθο.

Γιατί ονομάζεται «Φαρμακολύτρια»

Η Αγία Αναστασία η Φαρμακολύτρια, απέκτησε το προσωνύμιο Φαρμακολύτρια καθώς, όπως αναφέρουν οι συναξαριστές στα τέλη του 3oυ μ.χ. αιώνα, την περίοδο των μεγάλων διωγμών σε βάρος των Χριστιανών, επισκέπτονταν τις φυλακές όπου κρατούνταν και βασανίζονταν Χριστιανοί για να εγκαταλείψουν την πίστη τους στο Θεό και φρόντιζε με φάρμακα τις πληγές τους.

«Εντεύθεν, κρυφίως περιερχομένη τας οικίας των πτωχών και τας φυλακάς των του Χριστού μαρτύρων και προσφέρουσα αυτοίς τα επιτήδια, σπογγίζουσα αυτών τας πληγάς, λύουσα αυτούς των δεσμών και τας οδύνας αυτών θεραπεύουσα, επωμάσθη εκ τούτου φαρμακολύτρια».

Η Αγία Αναστασία η Φαρμακολύτρια φροντίζει τις πληγές των φυλακισμένων Χριστιανών.

Ο δάσκαλος της Χρυσόγονος – τη μνήμη του οποίου επίσης γιορτάζουμε σήμερα, 22 Δεκεμβρίου – της έμαθε να παρασκευάζει τα φάρμακά της. Μάζευε τα άνθη συγκεκριμένων φυτών, τα έβραζε και τοποθετούσε το απόσταγμά τους σε φιαλίδια και κάνοντας χρήση των κατάλληλων σε κάθε περίπτωση αναλογιών , κατάφερε να επουλώνει πληγές και να γιατρεύει αρρώστους.

Σύμφωνα με τον λαογράφο Δημήτριο Λουκάτο μπορεί αρχικά η ιδιότητα που συνόδευε το όνομά της να ήταν «Φαρμακολύτειρα», δηλαδή αυτή που σώζει με φάρμακα». (Δημήτριος Λουκάτος («Συμπληρωματικά του Χειμώνα και της Άνοιξης», εκδ.Φιλιππότη).

Ενδεικτική της ιδότητας και η εικονογραφία της καθώς παριστάνεται να κρατάει στο ένα χέρι της το Σταυρό και στο άλλο ένα φαρμακευτικό φυαλίδιο.

Οι δύο εκδοχές για το Φαρμακολύτρια

Σύμφωνα με τον Τρύφωνα Ευαγγελίδη το επίθετο «Φαρμακολύτρια» της Αγίας έχει δύο έννοιες, μία γενική καί μία ειδική.

Η πρώτη αναφέρεται στο χάρισμά της από τον Θεό στο να λύνει μάγια και να καταστρέφει φάρμακα και δηλητήρια που χρησιμποιούνται για κακό.

Και η δεύτερη στο να παρέχει φάρμακα για τη θεραπεία σωματικών αλλά και ψυχικών ασθενειών.

Ο Τρύφωνας Ευαγγελίδης παραθέτει στό βιβλίο του «Βίοι Αγίων» για την Αγία Αναστασία την Φαρμακολύτρια: «Είχεν άνωθεν παρά Θεού τήν δύναμιν νά λύη καί καταστρέφη των φαρμάκων καί των δηλητηρίων τά κακά αποτελέσματα καί τάς ενεργείας» ή διότι παρέχει η ίδια αφθόνως φάρμακα, «εκλύει» φάρμακα γιά τήν θεραπεία των σωματικών καί ψυχικών ασθενειών, όπως λέγει τό Μεγαλυνάριο μιάς ακολουθίας της: «Φάρμακα προχέουσα μυστικά ψυχών καί σωμάτων θεραπεύεις πάθη δεινά, ω Αναστασία, τη θεία ενεργεία· διό τάς χάριτάς σου πάντες κηρύττομεν».

Η «Καρά Κιζ» των Τούρκων

Εικόνα της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας του 15ου αιώνα

Σύμφωνα με την λαογράφο της Σμύρνης Ολγα Βατίδου, η Αγία Αναστασία η Φαρμακολύτρια και το προσκύνημά της στη Σμύρνη (Χοροσκόι) ήταν τόσο ονομαστά που ακόμη και οι Τούρκοι προσέφευγαν για βοήθεια στη χάρη της ζητώντας να τους θεραπεύσει από αρρώστιες.

Παρατίθενται ενδεικτικά αποσπάσματα από το βιβλίο της:

«Στο πανηγύρι της, που γενότανε μεγαλοπρεπέστατο τρεις φορές το χρόνο (την Κυριακή του Θωμά, της Πεντηκοστής και στις 22 Δεκεμβρίου) συνέρρεε πλήθος κόσμου, από τη Σμύρνη και τα περίχωρα.[…] Ανάμεσα στους προσκυνητές υπήρχε και σημαντικός αριθμός Τούρκων, οι οποίοι ονόμαζαν την Αγία Αναστασία «Καρά Κιζ», δηλαδή Μαύρη Κόρη…. Θυμούμαστε τελευταία την επίκληση ενός τυφλού Μουσουλμάνου, που στάθηκε στο κατώφλι του νάρθηκα, φωνάζοντας: «Καρά Κιζ, σουγιού βέρινιζ» (Δώστε μου νερό από τη Μαύρη Κόρη»). Ζητούσε δηλαδή αγίασμα της Αγίας, για να βρέξει και να γιατρέψει μ’αυτό τα σβησμένα του μάτια.

Άλλοι πάλι θυμούνται μια Τούρκισσα από την Μαινεμένη που, ταμένη στην «Καρά Κιζ», να λυτρωθεί από νόσημα που την εβασάνιζε, αφού παρέμεινε σαράντα μέρες στα κελλιά της εκκλησιάς [κι αισθάνθηκε καλύτερα], έφυγε αφιερώνοντας στην εικόνα της αγίας ένα περριδέραιο από ντούμπλες (χρυσά μεγάλα φλωριά) που φορούσε στα στήθια της….» (Ολγα Βατίδου, «Η χριστιανικότητα των Τούρκων και οι Έλληνες της Μ. Ασίας»).

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα από τα παλαιά θαύματα της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας που διηγείται ο Αρχιμανδρίτης π. Χαράλαμπος Βασιλόπουλος

Σύμφωνα με τη διήγηση με το εν λόγω θαύμα η Αγία Αναστασία απάλλαξε από τα μάγια νεαρή και όμορφη κοπέλα, καταγόμενη από την Καππαδοκία ενώ στο δρόμο προς την τέλεσή του συμμετείχε η Αγία Ειρήνη Χρυσοβολάντου, ως ηγουμένη Μονής. Η τελευταία κινήθηκε προς την Αγία Αναστασία κατόπιν προτροπής του Αγίου Βασιλείου Καισάρειας και της Παναγίας Παντάνασσας οι οποίοι εμφανίστηκαν στον ύπνο της και την καθοδήγησαν στο τι έπρεπε να πράξει για να γλιτώσει από τα μάγια τη νεαρή γυναίκα. (Αρχιμανδρίτης π. Χαράλαμπος Βασιλόπουλος, Βίοι Αγίων 89, Η Αγία Αναστασία η Φαρμακολύτρια).

Από την Μικρά Ασία στον ελλαδικό χώρο

Όπως επισημαίνει ο Δημήτριος Λουκάτος η Φαρμακολύτρια ήταν πολύ αγαπητή στη Μικρά Ασία και πως η αγάπη των πιστών στο πρόσωπό της επεκτάθηκε και στην Δυτική πλευρά του Αιγαίου με την καταφυγή των προσφύγων και την εξάπλωση των παραδόσεών τους στον ελλαδικό χώρο.

Ετσι συναντάμε πολλούς ναούς και προσκυνήματα στη χάρη της σε όλη τη χώρα από τη Νέα Ιωνία – όπου και μεταφέρθηκε η εικόνα της από το μετά την καταστροφή του 1922 – και τη Νίκαια στην Αττική, έως τη θεσσαλονίκη, το Αίγιο, την Κρήτη και τη Ρόδο.

Ο Ναός της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας στον Περισσό

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης για την Φαρμακολύτρια

Η Αγία Αναστασία η Φαρμακολύτρια και η παράδοση που έχει πλεχτεί γύρω από τη μορφή της και τα θαύματά της έχει εμπνεύσει και τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη σε σημείο που ένα από τα διηγήματά του να φέρει τον τίτλο «Φαρμακολύτρια» (1900).

Ο Παπαδιαμάντης που είναι και ο ήρωας του εν λόγω διηγήματος περιδιαβαίνει τις εξοχές τις Σκιάθου και επισκέπτεται την θαυματουργή εκκλησία της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας. Εκεί συναντά τη ξαδέρφη του τη Μαχούλα η οποία στο παρελθόν είχε καταφύγει στο μέρος αυτό για να γλιτώσει το γιο της από το πάθος του έρωτα.

Για τη συγκεκριμένη εκκλησία αναφέρεται πώς αν κάποιος την έζωνε επτά φορές με σχοινί από γνήσιο κερί θα μπορούσε να λυτρωθεί από τα «μάγια» του έρωτα.

Ο βίος της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας

Η Αγία Μεγαλομάρτυς Αναστασία η φαρμακολύτρια έζησε στη Ρώμη των ημερών του αυτοκράτορα Διοκλητιανού και προήλθε από πλούσια οικογένεια.

Ως χαρακτηριστικά της αναφέρονται η ομορφιά της, το καλίγραμμο του σώματός της, η μόρφωσή της και το ήθος της.

Ο πατέρας της ήταν ο Ρωμαίος ειδωλολάτρης Πατρίκιος, ονομαζόμενος και Πραιτεξτάτος και μητέρα της η χριστιανή Φαύστα.

Τη χριστιανική πίστη διδάχτηκε από τη μητέρα της και το θεόπνευστο διδάσκαλό της, τον Χρυσόγονο και αρκετά νέα βαπτίστηκε Χριστιανή.

Ο πατέρας της την ανάγκασε να παντρευτεί με τον ειδωλολάτρη Πούλιο ο οποίος περιγράφεται ως φανατικός, με θανάσιμο μίσος για τους Χριστιανούς, άσωτος και ασεβής.