Κάθε χρόνο, η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας αποτελεί αφορμή για επανατοποθέτηση της Ψυχικής Υγείας στο επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος και αυτό συνιστά βασικό άξονα και εκπεμπόμενο μήνυμα του κινήματος της Παγκόσμιας Ψυχικής Υγείας, ακόμη και σε συγκυρίες όπως η τρέχουσα, όπου ο παλμός του παγκόσμιου αλλά και του εγχώριου ενδιαφέροντος της κοινής γνώμης βηματοδοτείται από τον απόηχο άλλων γεγονότων όπως η πολεμική ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή, η συνεχιζόμενη σύγκρουση στην Ουκρανία και οι Αυτοδιοικητικές Εκλογές.
Η εστίαση, λοιπόν, του ενδιαφέροντος στην Ψυχική Υγεία επιβάλλεται από το γεγονός πως οι λεγόμενες νευρολογικές, ψυχιατρικές, αναπτυξιακές και διαταραχές χρήσεις ουσιών (Neurological, Mental health, Developmental and Substance use disorders – NMDS) συναπαρτίζουν ένα μεγάλο τμήμα του παγκόσμιου φορτίου νόσου με τη συχνότητά τους να αυξάνεται κυρίως στις χώρες χαμηλών και μέσων εισοδημάτων (Low and Middle Income Countries), λόγω της δυσμενούς επίδρασης που ασκούν οι αυξημένες ψυχοκοινωνικές δυσκολίες, όπως η φτώχεια, η βία, ο πόλεμος, η μετανάστευση και οι καταστροφές, οι οποίες επικρατούν στις χώρες αυτές, στον επιπολασμό και στη θεραπεία των ψυχικών νοσημάτων. Μέχρι το 2010 εκτιμόταν ότι οι προαναφερθείσες NMDS διαταραχές ευθύνονταν για το 29% του παγκόσμιου φορτίου νόσου στις χώρες χαμηλών και μέσων εισοδημάτων. Την ίδια στιγμή, εγείρεται επιτακτικό το ζήτημα των περιορισμένων πόρων και η πρόκληση της εξασφάλισης διαθέσιμων θεραπευτικών μέσων σε μεγάλο τμήμα του παγκόσμιου πληθυσμού το οποίο έχει περιορισμένη πρόσβαση τις ανάλογες υπηρεσίες ψυχιατρικής φροντίδας, παρά την υψηλή του ανάγκη για αυτές.
Έτσι, αναπτύσσεται ο κλάδος της λεγόμενης “War Psychiatry”, της καλούμενης «Ψυχιατρικής του Πολέμου» η οποία επικεντρώνεται στη διαχείριση των κλινικών αλλά και των ευρύτερων ψυχοκοινωνικών νευροψυχιατρικών συνεπειών των πολεμικών συγκρούσεων.
Οι πρόσφυγες πολέμου και οι βετεράνοι αναπτύσσουν συχνά νευροψυχιατρικές διαταραχές όπως κατάθλιψη, διαταραχή μετατραυματικού stress (PTSD) και διαταραχές άγχους οι οποίες καταλείπουν μακροχρόνιες «ουλές», επηρεάζοντας τη συναισθηματική απαντητικότητά τους. Η διαλυτική καταπόνηση και ο κίνδυνος ψυχικής κατάρρευσης από εκτοπίσεις πληθυσμών -που μπορεί να επισυμβαίνουν ακόμη και μέσα σε μία ημέρα ή μία νυχτα- χωρισμούς μελών της οικογένειας και φόνους φίλων ή συγγενών δεν είναι εύκολο να περιγραφούν σε όλη τους την έκταση. Τα θύματα συχνά χρειάζονται υποστήριξη ψυχικής υγείας καθώς αντιμετωπίζουν διαταραχές ύπνου, επώδυνες μνημονικές επαναβιώσεις των τραυματικών συμβάντων, άγχος, πένθος και θυμό. Πολύ συχνά επιστρατεύονται από τα θύματα ενόπλων συγκρούσεων ή τρομοκρατικών επιθέσεων αμυντικοί μηχανισμοί όπως η καταφυγή σε εξαρτητικές ουσίες και συμπεριφορές με συνέπεια τον μακροχρόνιο εθισμός στο αλκοόλ, τα ναρκωτικά, τον τζόγο και τις εκρήξεις βίας. Η αυξημένη συχνότητα ψυχικών διαταραχών που εμφανίζονται κατά τη διάρκεια ή/και μετά από πολεμικές συγκρούσεις προσδιορίζει μια αναντίρρητη αναγκαιότητα σωστής ανίχνευσης των ευάλωτων πληθυσμιακών ομάδων που έχουν υψηλή ανάγκη αλλά και δικαίωμα θεραπείας. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο πως για την εφετινή Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας επιλέχθηκε, μετά από ψηφοφορία της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας για την Ψυχική Υγεία (WFMH) ως θέμα: «Η ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΩΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ».
Για τους επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας είναι κρίσιμος ο προσδιορισμός των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού οι οποίες είναι επιρρεπείς στην ανάπτυξη νευροψυχιατρικής νοσηρότητας, καθώς και ο εντοπισμός των σχετικών παραγόντων κινδύνου. Είναι εξέχουσας σημασίας η ανάπτυξη και εφαρμογή αποτελεσματικών και προσιτών πολύτομεακών, συνεργατικών μοντέλων φροντίδας και θεραπείας τα οποία θα βασίζονται στην οικογένεια και στις δομές Πρωτοβάθμιας Ιατρικής Φροντίδας στις εμπόλεμες ζώνες. Την ίδια στιγμή θα πρέπει να ενισχυθούν οι προσπάθειες για την οικοδόμηση νέων κοινωνικών στάσεων ανοχής της ετερότητας και συμπερίληψης του «διαφορετικού» οι οποίες δεν θα αφήνουν περιθώρια ανάπτυξης και εκδήλωσης θρησκευτικών, εθνικών, δια-φυλετικών ή διεμφυλικών παθών και συγκρούσεων, έμφυλων βιαιοτήτων και κάθε είδους κοινωνικών στιγματισμών των ψυχικώς ασθενών ή οποιασδήποτε άλλης, ευαίσθητης κοινωνικής ομάδας ή μειονότητας.
Ο Χρίστος Χ. Λιάπης MD, MSc, PhD είναι Ψυχίατρος , Διδάκτωρ του Παν/μιου Αθηνών, Πρόεδρος του ΔΣ του ΚΕΘΕΑ και Μέλος της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων Δημόσιας Υγείας
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
GBD 2015 Mortality and Causes of Death Collaborators. Global, regional, and national life expectancy, all-cause mortality, and cause-specific mortality for 249 causes of death, 1980-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015. Lancet. 2016 Oct 8;388(10053):1459-1544. doi: 10.1016/S0140-6736(16)31012-1. Erratum in: Lancet. 2017 Jan 7;389(10064):e1. PMID: 27733281; PMCID: PMC5388903.
Jain N, Prasad S, Czárth ZC, Chodnekar SY, Mohan S, Savchenko E, Panag DS, Tanasov A, Betka MM, Platos E, Świątek D, Krygowska AM, Rozani S, Srivastava M, Evangelou K, Gristina KL, Bordeniuc A, Akbari AR, Jain S, Kostiks A, Reinis A. War Psychiatry: Identifying and Managing the Neuropsychiatric Consequences of Armed Conflicts. J Prim Care Community Health. 2022 Jan-Dec;13:21501319221106625. doi: 10.1177/21501319221106625. PMID: 35726205; PMCID: PMC9218442.
