Πανδημία και κλιματική αλλαγή

Η πανδημία αποκάλυψε με τραγικό τρόπο σε όλο τον πλανήτη, πόσο ανόητο και υβριστικό είναι το ερώτημα στις προτεραιότητες των κυβερνήσεων «Υγεία, ή Οικονομία». Με τον ίδιο τραγικό τρόπο, έχει αρχίσει ήδη να αποκαλύπτεται η ανοησία και ύβρις του άλλου, υπαρξιακού για την επιβίωση των κοινωνιών ερωτήματος, «Περιβάλλον, ή Οικονομία», αναφορικά με την αναγκαιότητα άμεσης ανάληψης πρωτοβουλιών αποτροπής των καταστροφικών αποτελεσμάτων της Κλιματικής Κρίσης.

Α. ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΝΔΗΜΙΑ

1. Η τραγωδία της απώλειας εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπινων ζωών, λειτούργησε υποχρεωτικά και ταυτόχρονα και ως επιταχυντής στενότερης και αποτελεσματικότερης συνεργασίας ψηφιακών εφαρμογών, τεχνητής νοημοσύνης, big data, ερευνητικής κι εργαστηριακής ιατρικής, μικροβιολογίας,κα, με τα αποτελέσματα της συνεργασίας τους στο θέμα της ταχύτητας παραγωγής νέων εμβολίων, να είναι πρωτόγνωρα.

2. Ιδιαίτερα στα πρώτα στάδια της πανδημίας, εμφανίστηκαν παγκόσμια, έντονα φαινόμενα εθνικής εσωστρέφειας και απομονωτισμού, που έφθασαν μέχρι σημείου δημιουργίας διπλωματικών επεισοδειων για το ποιος θα πρωτοπρομηθευτεί μαάσκες απο την Κίνα. Ευχάριστη έκπληξη αποτέλεσε η γρήγορη αντίδραση της Ε.Ε. Εξαιρετικά γρήγορη, η απόφαση Ε.Ε. – Ε.Κ.Τ., για διάθεση €450δις για στήριξη οικονομιών και κοινωνιών, ανατρέποντας την πολιτικά συντηρητική, χρονικά καθυστερημένη και μεθοδολογικά συμβατική αντίδραση της Ε.Ε., στο ξέσπασμα της χρηματοοικονομικής κρίσης του 2009. Αναστολή του Συμφώνου Σταθερότητας, δημιουργία του Ταμείου Ανασυγκρότησης μέσω του (αδιανόητου πριν ένα χρόνο) κοινού δανεισμού Επιτροπής – κρατών μελών, απελευθέρωση των κρατικών ενισχύσεων, κολοσσιαίο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης, είναι οι τωρινές αποτελεσματικές ευρωπαικές απαντήσεις στη νέα κρίση.

3. Αποδείχθηκε πόσο αναντικάστατα είναι τα Εθνικά Συστήματα Υγείας και Πρόνοιας, στα οποία στράφηκαν για στήριξη όλες οι κοινωνίες και όλες οι κυβερνήσεις, ανεξάρτητα από τις ιδεολογικές τους καταβολές. Συστήματα τα οποία λειτούργησαν με συγκλονιστική αυταπάρνηση και αυτοθυσία νοσηλευτών και γιατρών. ‘Ομως, η έκφραση ευγνωμοσύνης προς τους ήρωες του Ε.Σ.Υ., δεν πρέπει να περιοριστεί στα λόγια. Εχω δημόσια προτείνει, άμεσα, από τα αναμενόμενα €72δις, εκτός των άλλων αναγκαίων χρηματοδοτήσεων προς το Ε.Σ.Υ., να διατεθούν €500εκατ, για να αναβαθμιστούν ενεργειακά, με ένα «Εξοικονομώ και Αυτονομώ Υγείας – Πρόνοιας», ώστε όλα τα δημόσια, δημοτικά και κοινωφελή νοσοκομεία, κέντρα υγείας, γηροκομεία, ορφανοτροφεία, αντί για €300εκατ που δαπανούν κάθε χρόνο για ενεργειακές δαπάνες (πετρέλαιο, αέριο, ηλεκτρισμός), να εξοικονομούν €50 εκατ κάθε χρόνο. Ασφαλώς, την εξοικονόμηση αυτή, δεν θα την αφαιρεί το κράτος από τους προυπολογισμούς τους, αλλά αντίθετα, θα αποτελεί διακριτό κωδικό «ηθικής αναγνώρισης της προσφοράς λόγω COVID-19».

Β. Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΑΡΧΗ «ONE HEALTH»

Τα Ηνωμένα Έθνη έχουν από ετών υιοθετήσει την αρχή «One Health», δηλ. την ανάγκη ενιαίας και αδιαίρετης αντιμετώπισης της υγείας ανθρώπων, ζώων (άγριων και όχι μόνο) και περιβάλλοντος. Προγράμματα, πολιτικές, νομοθεσία, έρευνα, ασφάλεια τροφίμων, έλεγχος ανθρωποζωονόσων (COVID-19), αντιμετώπιση της ανθεκτικότητας στα αντιβιοτικά.

Την ίδια αρχή «One Health» έχει επίσης υιοθετήσει το αμερικανικό ομοσπονδιακό C.D.C. (Κέντρο Ελέγχου Νόσων των ΗΠΑ), που αναγνωρίζει τη στενή σχέση υγείας ανθρώπων, ζώων κ περιβάλλοντος, τις δραματικές επιπτώσεις της αποψίλωσης δασών και των εντατικών αγροτικών καλλιεργειών (που προκαλούν το 10% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου), το πέρασμα ασθενειών από τα ζώα στον άνθρωπο και την πρόκληση πανδημιών. Πανδημίες που η σύγχρονη ταχύτητα μετακινήσεων ανθρώπων διευκολύνει την ταχεία εξάπλωσή τους εκτός συνόρων.

Ελπίζω η παγκόσμια τραγική εμπειρία από τη σημερινή πανδημία, να είναι αρκετά αποκαλυπτική για την αναγκαιότητα εφαρμογής από όλες τις χώρες του κόσμου, της αρχής «one health».

Γ. Η ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

Την επόμενη περίοδο, οι χώρες θα επενδύσουν πάνω από 20 τρισεκ. δολάρια για να ανακάμψουν οι οικονομίες και να στηριχτούν οι πολίτες, από τις επιπτώσεις της COVID-19. Δηλαδή, 20τρισεκ. δολάρια, για να επανέλθει η ανθρωπότητα εκεί που βρισκόταν 1,5 χρόνο πριν, όχι για να αναπτυχθούν οι οικονομίες έστω και ελάχιστα. Μόνο, για να επουλωθεί ένα μέρος από τις υλικές ζημιές (χωρίς υπολογισμό των απωλειών ανθρώπινων ζωών), από τη μετάβαση ενός ιού από ένα άγριο ζώο, σε έναν άνθρωπο.

Αντίστοιχα, οι επενδύσεις που χρειάζονται για την ενίσχυση της παγκόσμιας Ανθεκτικότητας έναντι της Κλιματικής Κρίσης, φτάνουν τα 1,8 τρισεκ. δολάρια, που στην επόμενη 10ετία θα συμβάλουν σε 7,1 τρισεκ. δολάρια «τριπλού οφέλους» (οικονομικό, αποφυγή ζημιών, συνολικό περιβαλλοντικό και κοινωνικό). Με άλλα λόγια, η ενίσχυση της παγκόσμιας ανθεκτικότητας έναντι της Κλιματικής Κρίσης, είναι μόλις το 1/10 του κόστους της πανδημίας.

Για την συνολικότερη καταστροφική επίπτωση στον πλανήτη, αρκεί να αναφέρουμε ότι μόνο για τη χώρα μας, στο σενάριο business as usual (μη δράση), το ΑΕΠ της Ελλάδας μειώνεται κατα 2% σε ετήσια βάση έως το 2050 και το συνολικο κόστος για την ελληνική οικονομία θα φθάσει τα 701 δισεκ. ευρώ.

Δ. Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΑ

Η παγκόσμια μείωση εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, μετά από όλα τα lockdowns σε όλες τις χώρες και τις τεράστιες μειώσεις σε μετακινήσεις και βιομηχανία, θα είναι της τάξης του -8% και ισοδυναμεί με εκπομπές 2,5 ετών του σημερινού τομέα της ενέργειας. Για να κρατηθεί κάτω από 2οC η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, η μείωση εκπομπών πρέπει να είναι -6% κάθε έτος και για κάτω απο 1,5oC, η μείωση εκπομπών πρέπει να είναι -10%/έτος. Προς το παρόν πάντως, ο πλανήτης πηγαίνει προς αύξηση +3.3οC, αντί της αποδεκτής αύξησης +1.5οC.

Σημειώνω ότι το διοξείδιο του άνθρακα, που αποτελεί τα ¾ των παγκόσμιων εκπομπών, παραμένει στην ατμόσφαιρα για αιώνες, πριν απορροφηθεί από τη βλάστηση, ή τους ωκεανούς. Επιπλέον, το μεθάνιο, που είναι το 1/6 των εκπομπών, παραμένει στην ατμόσφαιρα για δεκαετίες, αλλά συμβάλλει στην αύξηση της θερμοκρασίας κατά 85 φορές περισσότερο από το διοξείδιο του άνθρακα.

Σύμφωνα με το Bloomberg Energy Outlook 2020, για να κατακτήσουμε το επιθυμητό επίπεδο ενέργειας χαμηλού άνθρακα, πρέπει μέχρι το 2050 να πενταπλασιάσουμε τη σημερινή παραγωγή ηλεκτρισμού και οι επενδύσεις σε καθαρό ηλεκτρισμό, πρέπει από τα σημερινά $380δισ δολάρια, να τετραπλασιαστουν στα $1.6τρις δολάρια (2050).

Επιπλέον, αν θέλουμε το 2050 το 25% της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας να προέρχεται από πράσινο υδρογόνο, θα χρειαστούμε για αιολικά και φωτοβολταικά πάρκα, έκταση ίση με το μέγεθος της Ινδίας.
Αντίστοιχα, ο αγροκτηνοτροφικός τομέας προκαλεί το 25% των παγκόσμιων ρύπων, με ιδιαίτερα επιβαρυντικές επιπτώσεις της αγελαδοτροφίας και της αποψίλωσης δασών και των αλλαγών χρήσεων γης.

Με δεδομένη την αναμενόμενη αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού έως το 2040 στους 10 δις ανθρώπους, με 2,2 δις κατοίκους στην Αφρική (πρώτη πληθυσμιακά περιοχή του κόσμου), 1,6 δις κατοίκους στην Ινδία (που θα περάσει μπροστά από την Κίνα) και 1,4 δις κατοίκους στην (τρίτη πληθυσμιακά) Κίνα, εμφανίζεται η ανάγκη αύξησης κατά 70% της παραγωγής τροφίμων, τόσο λόγω της αύξησης του παγκόσμιου πληθυσμού, όσο και λόγω της αύξησης των εισοδημάτων και της μετάβασης εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων, από τις τάξεις των φτωχών, στις μεσαίες τάξεις.
Το ζητούμενο λοιπόν είναι «να παραχθούν περισσότερα, με λιγότερα».

Ο ευρωπαϊκός προϋπολογισμός για την περίοδο 2021-27 προβλέπει ότι το 40% των πόρων της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής -ΚΑΠ, θα πρέπει να συμβάλει στην αποτροπή της Κλιματικής Κρίσης.

Όμως, κορυφαίο θέμα στα ζητήματα της επισιτιστικής πολιτικής, αποτελεί η σπατάλη τροφίμων, το μεγάλο μέγεθος της οποίας αποτελεί ουσιαστικά ύβρι σε βάρος της ανθρωπότητας και του περιβάλλοντος. Διεθνώς, λόγω κακών συνθηκών συντήρησης ή μεταφοράς, είτε λόγω μη πώλησης, εμφανίζεται καταστροφή αγροτικών προϊόντων σε ποσοστό 30% της παραγωγής και στο ύψος του $1τρισ. κάθε χρόνο. Στην Ε.Ε., 88 εκατ. τόνοι τροφίμων πηγαίνουν κάθε χρόνο στους κάδους απορριμμάτων, με ετήσιο κόστος €143 δισ., ενώ πάνω από 110 εκατ Ευρωπαίοι κινδυνεύουν από φτώχεια και κοινωνικό αποκλεισμό. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 4η θέση στη σπατάλη τροφίμων, απορρίπτοντας κάθε χρόνο ανά κάτοικο 196 kgr τροφίμων.

Η απάντηση βρίσκεται στην εφαρμογή των αρχών της «Ευφυούς Γεωργίας» (smart agriculture), που με μεγάλη επιτυχία έχουν εφαρμόσει χώρες όπως Ισραήλ, Ολλανδία, ΗΠΑ, κ.ά., όπου εφαρμόζεται μείωση κατά έως 80% της κατανάλωσης νερού άρδευσης (το οποίο αποτελεί το 85% του συνολικά καταναλισκόμενου νερού στη χώρα μας), μείωση κατά 40-60% των ποσοτήτων ενέργειας, φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων.
Ετσι, ενώ το μέσο αγροτικό εισόδημα στην Ελλάδα είναι €190/στρέμμα, στην Ολλανδία είναι €1.700/στρέμμα και στο Ισραήλ €1.290/στρέμμα.

Ιδιαίτερα για τη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας στον αγροτικό τομέα, έχουμε νομοθετήσει από το 2014, οι έλληνες αγρότες, μέσα από τους 400 Τοπικούς Οργανισμούς Εγγείων Βελτιώσεων (Τ.Ο.Ε.Β.) και τα 300.000 μέλη τους, να προτιμούνται στην εγκατάσταση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (κυρίως φωτοβολταικά). Σήμερα, επιβάλλεται οι μονάδες αυτές να ενισχύονται από το νέο ΕΣΠΑ, δεδομένου ότι αποτελούν πράσινη μορφή ενέργειας, ενώ ταυτόχρονα είναι εξίσου σημαντικές με τα εγγειοβελτιωτικά έργα.

Ε. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η εφιαλτική εμπειρία που βιώνει η ανθρωπότητα λόγω COVID-19, είναι ένα δείγμα αντίστοιχων τραγικών επιπτώσεων, αν δεν αντιστραφεί η καταστροφική πορεία του πλανήτη προς αύξηση θερμοκρασίας πάνω από 1,5οC. Δεν υπάρχει πλέον καμία δικαιολογία για αναβολή των μέτρων που όλοι γνωρίζουμε ότι πρέπει να πάρουμε.

Καθ. Γιάννης Μανιάτης, πρ. Υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής

(το άρθρο στηρίζεται στην τοποθέτηση στην εκδήλωση της Παρέμβασης για το Περιβάλλον)