Το σύνθημα «Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια» δεν λέει τίποτε για τους νέους. Οι παλαιότεροι όμως το θυμούνται (και ανατριχιάζουν) αφού ήταν το βασικό ιδεολογικό σλόγκαν της χούντας των συνταγματαρχών. Ωστόσο οι πρώτες αναφορές του βρίσκονται στον 19ο αιώνα. Υπήρξε προϊόν μιας μεγάλης διαμάχης μεταξύ συντηρητικών και μεταρρυθμιστικών δυνάμεων που οξύνθηκε με την εμφάνιση των πρώτων σοσιαλιστικών και φεμινιστικών ιδεών. Η ιστορικός Εφη Γαζή εξιστορεί τη γέννηση και την πορεία του στον χρόνο.
Οπως αναφέρει στο βιβλίο της, ο ιδεολογικός πυρήνας του συνθήματος έχει τις καταβολές του στην Εκκλησία. Στο νεότευκτο ελληνικό κράτος υπήρχαν μια «κρατική» Εκκλησία και μια «κρατική» Ορθοδοξία, οι οποίες εξυπηρετούσαν την ενοποιητική ανάγκη του έθνους. Ο πρώτος σύλλογος που έθεσε έναν τέτοιο στόχο, το 1885, ήταν «Η Ανάπλασις». Τον σύλλογο δημιούργησαν οι εθναμύντορες Κ. Διαλησμάς και Μ. Γαλανός εμπνεόμενοι από τη διδασκαλία του Απόστολου Μακράκη.
Ο Μακράκης είχε αναπτύξει μια δική του θεωρία για το «τρισύνθετο του ανθρώπου»: σώμα, ψυχή και πνεύμα. Με φυλλάδια και ομιλίες προσέβλεπε στην αναμόρφωση της Ορθοδοξίας συνδέοντάς τη με τις τύχες του ελληνικού έθνους αλλά και με τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις του ελληνικού κράτους. Στόχος του η δημιουργία του «τελείου πολίτου και του τελείου ηθικού ανδρός».
Ο μακρακικός λόγος, επιθετικός ενάντια στη Δύση, στους Σλάβους, στους καθολικούς, στους Τούρκους, στους έλληνες πολιτικούς, ακόμη και στην ορθόδοξη Εκκλησία, που αποφάσισε τελικά να τον αποκηρύξει, ήταν η αφετηρία όλων των μετέπειτα χριστιανικών οργανώσεων. «Η Ανάπλασις» έθεσε δύο στόχους: την καταπολέμηση των υλιστικών ιδεών και του φεμινισμού που «διέλυε» την ελληνική οικογένεια, και από την άλλη την προβολή και διάδοση των χριστιανικών αξιών που «θα συνέβαλλαν στη θωράκιση και αναμόρφωση της κοινωνίας». Για να γίνει αυτό έπρεπε να δυναμωθεί η σχέση οικογένειας- θρησκείας.
Το γλωσσικό ζήτημα (Ευαγγελικά 1901 και Ορεστειακά 1903) αποτέλεσε την αφορμή να οργανωθούν οι εθναμύντορες γύρω από την εφημερίδα «Τα Πάτρια» που σκοπό είχε την «ενίσχυση της ελληνοπρεπούς ανατροφής και υποστήριξης της πατρίου θρησκείας και γλώσσης». Η εφημερίδα, με επικεφαλής τους Κ. Μητσόπουλο, Στ. Βουτυρά, Γ. Χατζιδάκι και κυρίως τον Ιωάννη Δαμβέργη, κατάφερε με την υποστήριξη του βασιλικού οίκου να διεισδύσει σε όλον τον κρατικό μηχανισμό. Προσέβλεπε στην επιβολή μιας «άνωθεν ισχυρής εξουσίας,η οποία θα διέθετε την πυγμήν να καθοδηγήσει τον λαόν». Κυνήγησε τις κοινωνιστικές (σοσιαλιστικές) ιδέες και ζητούσε «μια γυναίκα υποταγμένη στον σύζυγό της». Το 1908 ιδρύθηκε στον Βόλο το Ανώτερο Παρθεναγωγείο με διευθυντή τον Αλέξανδρο Δελμούζο. Επρόκειτο περί «σκανδάλου», ένας άνδρας να διευθύνει Παρθεναγωγείο και να διδάσκει φιλελεύθερες ιδέες. Ως αποτέλεσμα ξέσπασε μια λυσσώδης μάχη εναντίον των συντελεστών του Παρθεναγωγείου, ένας «ηθικός πανικός», όπως τον χαρακτηρίζει η ιστορικός Εφη Γαζή, που παρουσίαζε τους δασκάλους ως διαβόλους κατηγορώντας τους ότι στρέφονταν «κατά των πατρίων, της θρησκείας και της γλώσσης ημών». Η κατάληξη είναι γνωστή: το Παρθεναγωγείο έκλεισε και οι συντελεστές του προσήχθησαν σε δίκη όπου ακούστηκαν τα χίλια μύρια.
Το Κόμμα των Φιλελευθέρων θα βρεθεί στην εξουσία το 1923 και ο Δελμούζος θα αναλάβει διευθυντής στο Μαράσλειο. Στα τέλη Μαΐου 1925 η εφημερίδα «Ερμής» του Α. Καραγιάννη θα καταγγείλει τη δασκάλα του Μαρασλείου Ρόζα Ιμβριώτη ότι διδάσκει την Ελληνική Επανάσταση με όχι σωστό τρόπο. Θα ακολουθήσουν επιφυλλίδες της εφημερίδας με τίτλο «Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια» που θα πυροδοτήσουν μια νέα μεγάλη κόντρα μεταξύ των συντηρητικών και των μεταρρυθμιστικών δυνάμεων. Κεντρικό ζήτημα σε αυτές τις διαμάχες υπήρξε η θέση της γυναίκας, που θεωρούνταν ακρογωνιαίος λίθος για την οικογένεια, τη θρησκεία και κατ΄ επέκταση την πατρίδα.
Από τη «Ζωή» στο Λαϊκό Κόμμα
Το 1907 ιδρύεται από τον μαθητή του Μακράκη, Ευσέβιο Ματθόπουλο, η Αδελφότης Θεολόγων «Ζωή» και το 1911 εκδίδεται το ομότιτλο εβδομαδιαίο περιοδικό. Με τα κείμενά του ο Ματθόπουλος επεξέτεινε το τρίπτυχο «Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια» συμπεριλαμβάνοντας σε αυτό την τήρηση της ιεραρχίας μεταξύ «αρχόντων» και «αρχομένων» και την ιδιοκτησία.
Η επίσημη Εκκλησία υπό την ηγεσία του Αρχιεπίσκοπου Χρυσόστομου με απόφαση της Ιεράς Συνόδου μετά το 1923 υιοθέτησε τον λόγο της «Ζωής» περί «Πατρίδος, θρησκείας και οικογένειας». Προχώρησε μάλιστα στη δημιουργία των κατηχητικών σχολείων και πυροδότησε τη δημιουργία δεκάδων χριστιανικών οργανώσεων, ενώ στελέχη της προσπάθησαν ανεπιτυχώς να πολιτευτούν. Οι ιδέες της «Ζωής» πέρασαν στη συνέχεια στα πολιτικά συντηρητικά κόμματα.
Ο Παναγής Τσαλδάρης λίγο προτού πεθάνει γράφει το τελευταίο του άρθρο με υποθήκες για το Λαϊκό Κόμμα:
«Υπάρχει από την μίαν πλευράν η μεγάλη πλειονότης του ελληνικού λαού (που) πιστεύουσα εις τα σύμβολα της πατρίδος, της θρησκείας, της οικογενείας και της ηθικής… αντιμάχεται την μειονότητα που έχει σημαία την κοινωνική ανατροπή».Ο Ιωάννης Μεταξάς συνέχισε με ανάλογες διακηρύξεις, ενώ ο περίφημος αντικομμουνιστικός Ν. 509 θα πολιτικοποιούσε και θα ποινικοποιούσε τους«μη εθνικόφρονες» θεωρώντας τους«αρνητές της πατρίδος, της οικογενείας και της θρησκείας».Ως σήμερα το σύνθημα αυτό παραμένει εμβληματικό και ζωτικό για τις διάφορες συντηρητικές παρατάξεις και ομάδες.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
