Στη συλλογή διηγημάτων Μητέρα και κόρη της Κατερίνας Ζαρόκωστα κυριαρχεί η σχέση μητέρας – κόρης, αλλά είναι η αγάπη – μητρική, μητριαρχική, θυγατρική, εξουσιαστική, ένοχη, στοργική, προδοτική, παραμορφωτική, υποκείμενη στα πάντα, υποκύπτοντας στα πάντα, καμιά φορά ακόμη και εκβιάζοντας – που μονομαχεί με έρωτες, γάμους, θανάτους, γεννητούρια, παρέες, σχέσεις και ξενιτεμούς, ξεριζωμούς ή συμφιλιώνεται με την έχθρα, αν ηττηθεί. Είναι μια αγάπη που περιστοιχίζεται από τα διάφορα δαιμόνια από τα οποία είναι φτιαγμένες οι ανθρώπινες σχέσεις – δαιμόνια που υπονομεύουν την αποστολή της. Και αυτές οι συχνά δαιδαλώδεις ανθρώπινες σχέσεις είναι πασπαλισμένες από ερείπια και συντρίμμια, από αυταπάτες και μνήμες εντοιχισμένες σε μια επιβίωση που υπαγορεύει πότε μια μεταφυσική ανάγκη και πότε μια εξιλέωση.


Στο Χρέος η Δέσποινα, μια υιοθετημένη κόρη, στο σχολείο ανακαλύπτει ότι οι γονείς της δεν είναι οι πραγματικοί γεννήτορές της και από τότε «τις νύχτες πέφτει πάνω στον ίδιο τοίχο, στο ίδιο όνειρο, κλεισμένη στο δωμάτιο ενός ορφανοτροφείου». Στον ξύπνιο της πέφτει σε μιαν άλλη πραγματικότητα με έναν αδελφό να την αναζητά, με μια «μάνα» που δεν ξέρει αν ζει ή αν πέθανε ή αν θέλει να τη γνωρίσει και με τη θετή μητέρα της που δεν θέλει να τη στεναχωρήσει. Θα γνωρίσει κάποιον Πάνο, θα κάνει παιδί μαζί του ενώ εκείνος σπεύδει να εξαφανιστεί. Το χρέος τής υπαγορεύει να βάλει ενέχυρο τον εαυτό της στην ανεπίληπτη οικογένεια. Ωστόσο παντού εκείνος ο τοίχος και η μοναξιά που δεν της αφήνουν περιθώριο ούτε κακιά να είναι. Στον Μοτοσυκλετιστή μητέρα και κόρη, η Ιρις και η Χριστίνα, πάνε ταξίδι στη Μαδρίτη. Τη μητέρα διακατέχει μια προκλητική αυτάρκεια, την κόρη η δροσιά της ηλικίας. Μια θαμπή αντανάκλαση η σχέση τους που ξεσπάει με σιωπές. Στη γνωριμία που θα γίνει σε ένα μπαρ με έναν Ισπανό, η μητέρα το παίζει νέα, αναζητώντας το άλλοθι που θα τη βγάλει έξω από τον εαυτό της. Ο ανταγωνισμός μεταξύ μητέρας και κόρης είναι υπόκωφος και γι’ αυτό άτσαλος, καθώς η μάνα επαναλαμβάνει συνεχώς στην κόρη να μη φοβάται τίποτα όσο εκείνη είναι κοντά της…


Στα δυο επόμενα διηγήματα, Παρίσι – Νέα Ορλεάνη και Νέα Ορλεάνη – Παρίσι, που κατά τη γνώμη μου αποτελούν δύο άρτιες νουβέλες καταλαμβάνοντας πάνω από το μισό του βιβλίου, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τις δύο πλευρές μιας οικογένειας με μαροκινό πατέρα, τον Αμίρ, βελγίδα μητέρα, την Μπέρτα και τον γιο τους, τον Πατρίκ, που είναι ο αφηγητής της ιστορίας στην πτήση από Παρίσι προς Νέα Ορλεάνη και αντίστροφα. Τον βίο και την πολιτεία του καθώς και των γονέων του – κυρίως της μάνας – αφηγείται ο Πατρίκ Αμπουγιού σε συνεπιβάτιδά του ενώ πετά από Παρίσι προς Νέα Ορλεάνη για να βρεθεί δίπλα στη μητέρα του που επιχείρησε να αυτοκτονήσει. Αυτό είναι το θέμα: η σχέση της Μπέρτας με τη μητέρα της και τι κρύβεται μέσα της. Ο Πατρίκ, μέσω της αφήγησης, λύνει το κουβάρι της ακατανόητης σχέσης της μητέρας του με τη δική της και μας αφήνει να δούμε το πόσο λίγο χώρο καταλαμβάνει η αγάπη και πόσο πολύ ο φόβος, η οδύνη, ο σπαραγμός στην επώδυνη σχέση μητέρας – κόρης. Στην οικογενειακή αυτή σάγκα υπάρχουν οι πολιτισμικές συγκρούεις δύο κόσμων, του ευρωπαϊκού και του αραβικού, κυριαρχεί άφθονος πόνος και εγκατάλειψη, υπάρχει προδοσία εκ μέρους της γιαγιάς, έλλειψη τρυφερότητας, οι κακές συνέπειες της απουσίας του πατέρα. Και μέσα από όλα αυτά, ο Πατρίκ με μια ζωή γκρεμισμένη και σφραγισμένη ανεξίτηλα από τη σχέση του με τη μητέρα.


Το επόμενο διήγημα, Τα άψυχα, αναφέρεται στη σχέση μιας νέας γυναίκας από την Αθήνα με τη Διαλεχτή, ένα δεκατριάχρονο κορίτσι που δουλεύει σ’ ένα βενζινάδικο σε χωριό της Πελοποννήσου. Μια περίεργη αλλά δυνατή σχέση αναπτύσσεται μεταξύ αυτών των δύο ανόμοιων θηλυκών, μια σχέση που οδηγεί στην αυτογνωσία και αποβαίνει μοιραία. Τα διηγήματα της Ζαρόκωστα («ιστορίες» τα αποκαλεί η ίδια στον υπότιτλο του βιβλίου) φωτίζουν τα σκοτεινά σημεία της ανθρώπινης ψυχής, υπογραμμίζοντας την πολύπλοκη φύση της. Είναι σφιχτά και καλογραμμένα με πολλές αποχρώσεις, ρεαλιστικά, αναδύοντας ένα άρωμα βαθύτατα ανθρώπινο αλλά και κοσμοπολίτικο, καθώς διαδραματίζονται πότε εδώ και πότε ‘κεί, στην Αθήνα, στην ελληνική επαρχία, στη Μαδρίτη, στο Παρίσι, στο Μαρόκο, στο Βέλγιο ή πάνω απ’ τον Ατλαντικό. Πότε έχουμε μια μητέρα με άδειο βλέμμα και σκαλωμένη στο χείλος του γκρεμού, πότε μια κόρη ανταγωνιστική, πότε διάφορους άντρες που είναι σύζυγοι ή εραστές. Ομως πάντοτε συναντούμε την αγάπη που αν και αόρατη έχει τη δυνατότητα να περικλείνει αλλά και να γκρεμίζει τα πάντα. Παντού, βέβαια, διάχυτο το μητρικό αίσθημα, διότι «τι ωραιότερο από τη σχέση μάνας κόρης και πατέρα γιου;». Ο κόσμος της Κατερίνας Ζαρόκωστα, ένας κόσμος έντονων συγκινήσεων, κινείται σε ένα νήμα ανθρώπινων σχέσεων, ένα νήμα που δεν είναι ποτέ χαλαρό, αλλά πάντοτε τεντωμένο πάνω από την ανθρώπινη συνθήκη και τα αισθήματα, τα οποία πότε σκληρά και εχθρικά και πότε τρυφερά και στοργικά, έρχονται να μας θυμίσουν πως τίποτε δεν κατανικά τη δύναμη της αγάπης. Το Μητέρα και κόρη είναι ένα βιβλίο που σε κερδίζει αμέσως και δύσκολα το αφήνεις από τα χέρια σου.


Ο κ. Ντίνος Σιώτης είναι συνεκδότης του περιοδικού «Δέκατα».