Μοιράζονταν το ίδιο επίθετο: Κολόν (έτσι λέγεται ο Κολόμβος στα ισπανικά). Ποθούσαν απεγνωσμένα και οι δύο να ανακαλύψουν καινούργιους τόπους προς αποίκηση και ηδονή: την Αμερική ο ένας, το γυναικείο κορμί ο άλλος. Αλλού νόμιζαν ότι πήγαιναν και αλλού βρέθηκαν. Οι ομοιότητες μεταξύ του Χριστόφορου και του Ματέο σταματούν εκεί, ήταν όμως αρκετές για να κινήσουν το ενδιαφέρον του νεαρού αργεντινού ψυχαναλυτή και συγγραφέα Φεντερίκο Ανταάσι (Μπουένος Αϊρες, 1963). Ο Ανταάσι, εγγονός ενός ξεπεσμένου ούγγρου αριστοκράτη που μετανάστευσε στην Αργεντινή, κληρονόμησε από τον πατέρα του, επίσης ψυχαναλυτή, την αγάπη για τη «χίμαιρα» της λογοτεχνίας.
«Συνάντησε» τον Ματέο Κολόν κατά τη διάρκεια μιας τυχαίας αναζήτησης στοιχείων για ένα άλλο μυθιστόρημα στο Internet. Χειρουργός τον 16ο αιώνα, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας και ο πρώτος στη Δύση που περιέγραψε θεωρητικά το κλειδί της γυναικείας ηδονής: την κλειτορίδα, τον Amor Veneris, όπως το ονόμασε ο ίδιος. Από τότε ο Ματέο Κολόν έγινε έμμονη ιδέα στον Φεντερίκο.
Ο ιταλός ανατόμος δεν γλίτωσε από τα δίχτυα της Ιεράς Εξέτασης. Ούτε όμως και ο συγγραφέας που 400 χρόνια αργότερα τον ανέσυρε από τη λήθη. Οπως στο μυθιστόρημα ο ανατόμος, ερωτευμένος με την πιο όμορφη πόρνη της Βενετίας, καταλήγει στο Ιερό Δικαστήριο, έτσι και ο συγγραφέας δέχτηκε τα πυρά της γυναίκας συμβόλου της εξουσίας του χρήματος στην Αργεντινή, της Αμάλια Λακρόσε ντε Φορταμπάτ, γνωστής και ως βασίλισσας του τσιμέντου.
Ο «Ανατόμος» κέρδισε το 1996 το βραβείο που απονέμει το ίδρυμα της κυρίας Φορταμπάτ. Στον συγγραφέα γνωστοποιήθηκε η απόφαση της κριτικής επιτροπής, η τελετή απονομής του βραβείου όμως ματαιώθηκε και η επιταγή των 5 εκατομμυρίων δραχμών ρίχτηκε κάτω από τη σχισμή της πόρτας του διαμερίσματός του στο Μπουένος Αϊρες.
Η κυρία Φορταμπάτ διένειμε στον Τύπο την εξής ανακοίνωση: «Το βιβλίο δεν προάγει τις ανώτερες αξίες του ανθρώπινου πνεύματος» και, παρεμπιπτόντως, τον χαρακτήρισε «πορνογράφο κομμουνιστή». Αποτέλεσμα; Ο «Ανατόμος» συγκέντρωσε πάνω από 200 εκατομμύρια δραχμές ως προκαταβολές δικαιωμάτων για την έκδοσή του σε 14 χώρες. Στην Αργεντινή έγινε best-seller με πάνω από 60.000 αντίτυπα και στις ΗΠΑ, όπου εκδόθηκε από τον οίκο Doubleday, η πρώτη του έκδοση ανήλθε στις 80.000 αντίτυπα. Πέρα όμως από την επιρροή ή μη της αρνητικής διαφήμισης, ο «Ανατόμος» είναι μια ευκολοδιάβαστη ιστορία, μια σάτιρα του μισογυνισμού μιας κοινωνίας που αγνοεί το σώμα της γυναίκας και μέσω θρησκευτικών ή ψευδοεπιστημονικών δογμάτων επιχειρεί να το καταστήσει αντικείμενο υπό την πλήρη εξουσία του αντρικού φύλου.
Ο συγγραφέας του «Ανατόμου» μίλησε μαζί μας για όλα αυτά, σε ένα πρόσφατο πέρασμά του από τη Μαδρίτη.
Πείτε μου, τι ποσοστά υποσχεθήκατε στην κυρία Φορταμπάτ έτσι ώστε να βγει και να σας καταγγείλει δημοσίως ως «κομμουνιστή και πορνογράφο», προκαλώντας ταυτόχρονα την εμπορική εκτίναξη του «Ανατόμου» εντός και εκτός Αργεντινής;
«Κατ’ αρχήν πρέπει να πω ότι το σκάνδαλο που προκλήθηκε στην Αργεντινή γύρω από αυτό το βιβλίο με ενόχλησε πολύ, για περισσότερους από έναν λόγους. Αυτή η κυρία, που είναι η πιο ισχυρή γυναίκα της Αργεντινής, πρωταγωνίστησε στο πρώτο επεισόδιο λογοκρισίας στην Αργεντινή μετά τη δικτατορία, κάτι που δεν με χαροποίησε καθόλου. Από την άλλη μεριά ο εξευτελισμός της κριτικής επιτροπής του βραβείου, αποτελούμενη από διαλεχτούς συγγραφείς, δεν την τιμάει καθόλου. Θα έλεγα ότι το επεισόδιο αυτό είναι απλώς μια γραφικότητα, αν λησμονούσα ότι στην Αργεντινή υπάρχει μια ολόκληρη γενιά συγγραφέων που «εξαφανίστηκαν», που δολοφονήθηκαν. Αν αυτή η «γραφικότητα» είχε συμβεί πριν από 15 χρόνια, δεν θα συζητούσαμε τώρα σε αυτό το καφέ. Με χρέωσε όμως με το βάρος ενός σκανδάλου, τουλάχιστον εντός της Αργεντινής, αφού παραέξω η κυρία αυτή είναι άγνωστη. Το βιβλίο λειτουργεί καλά σε χώρες όπου το επεισόδιο αυτό δεν είναι καν γνωστό».
Σας προσβάλλει ο χαρακτηρισμός ως πορνογράφου και, σε κάθε περίπτωση, θέτετε όρια μεταξύ ερωτισμού και πορνογραφίας;
«Οχι, δεν πιστεύω ότι υπάρχουν όρια. Σε ένα πρόσφατο φόρουμ συμμετείχα σε ένα στρογγυλό τραπέζι με θέμα ακριβώς τον ερωτισμό…».
Δεν σας επέλεξαν τυχαία, φαντάζομαι…
«Υποθέτω πως όχι! Δεν πιστεύω ότι υπάρχουν τέτοιου είδους όρια, και όχι μόνο αυτό: Δεν πιστεύω στα λεγόμενα «υποείδη» της λογοτεχνίας. Δεν πιστεύω ότι υπάρχει μια λογοτεχνία ερωτική, μια πορνογραφική, μια άλλη αστυνομική ή ιστορική. Πιστεύω ότι η λογοτεχνία είναι μία και μόνη. Αν αποδεχθούμε την κατηγοριοποίηση, πάντως, πιστεύω ότι η πορνογραφία είναι ένα ευγενές είδος: μπορεί να υπάρξει πολύ καλή πορνογραφία και πολύ κακή πορνογραφία. Το ίδιο και με τον ερωτισμό. Οποιος γράφει, γράφει για να συγκινήσει. Οποιοδήποτε έργο καταφέρνει να προκαλέσει μια φυσική αντίδραση εκ μέρους του αναγνώστη, είτε κλάμα είναι αυτή είτε γέλιο είτε στύση, θεωρώ ότι έχει αξία. Από την άλλη πλευρά, απέναντι σε κάποιες κατηγορίες, υπάρχουν συγγραφείς που λένε «… εγώ, όχι, δεν κάνω πορνογραφία, είμαι συγγραφέας ερωτικός». Στην περίπτωση αυτή ο ερωτισμός είναι το πολιτικά ορθό πρόσωπο της πορνογραφίας, η κοινωνικά αποδεκτή και ξεπλυμένη εκδοχή της. Εγώ υπερασπίζω τον Σαντ ως τον μόνο φιλόσοφο που εισαγάγει το σεξ στη φιλοσοφία, που θέτει το σεξ στο κέντρο αυτής της σύνθεσης που είναι η φιλοσοφία».
Γιατί θέλετε να μας κάνετε να πιστέψουμε ότι οι γυναίκες ανακάλυψαν τη λειτουργία της κλειτορίδας τον 16ο αιώνα;
«Δεν έχω τέτοια πρόθεση! Είναι απλώς μια ειρωνεία, σε τελευταία ανάλυση, γι’ αυτόν τον ζήλο του Ματέο Κολόν να περάσει ως αυτός που ανακάλυψε την κλειτορίδα. Φαντάζομαι ότι οι γυναίκες ανέκαθεν υποψιάζονταν ότι υπήρχε κάτι εκεί που τους προκαλούσε ερεθισμό, πιστεύω όμως ότι ο Ματέο Κολόν, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τη Δύση, είναι αυτός που αποδίδει όνομα, Amor Veneris, και συγκεκριμένες λειτουργίες σε αυτό το όργανο, κάτι που δεν σημαίνει βέβαια ότι το ανακάλυψε αυτός. Μου φαίνεται όμως ότι υπάρχουν πολλές ομοιότητες με την ανακάλυψη της Αμερικής, πέρα από τη σύμπτωση των επιθέτων. Υπάρχουν πολλές θεωρίες σχετικά με το ποιος την ανακάλυψε πρώτος, το βέβαιο είναι όμως ότι ο Κολόμβος την ανακάλυψε εντός του πλαισίου μιας επιχείρησης ιδιοποίησης. Αυτό πιστεύω ότι είναι και το νόημα του μυθιστορήματος: αυτό που ενδιαφέρει τον Ματέο Κολόν να ανακαλύψει είναι το πώς να ιδιοποιηθεί τον έρωτα, το λέει ο ίδιος άλλωστε: «Πιστεύω ότι ανακάλυψα το όργανο που κυβερνά την ηδονή και τον έρωτα των γυναικών». Περνάει λοιπόν από την ηδονή στον έρωτα, αφού αυτό είναι που τον απασχολεί. Αν υποθέσουμε ότι υπάρχει ένα γυναικείο όργανο που ελέγχει τον έρωτα, αυτόματα τότε αυτός που κατακτά το όργανο αυτό γίνεται κύριος των γυναικών. Φανταστείτε τι θα μπορούσε να συμβεί σε μια τέτοια περίπτωση! Θα έπεφταν βασίλεια! Είναι μια ειρωνεία και τίποτε παραπάνω και πιστεύω ότι οι γυναίκες το αντιλαμβάνονται αυτό».
Είναι πιο εύκολο να αναδιφεί κανείς στην ανθρώπινη φύση ως ψυχαναλυτής ή ως συγγραφέας;
«Η ψυχανάλυση και η λογοτεχνία είναι επιστήμες πολύ διαφορετικές μεταξύ τους. Οπως στην ψυχανάλυση της πάει πολύ καλά η λογοτεχνία, διαβάζει κανείς Φρόιντ και οι αναφορές στην ελληνική μυθολογία αφθονούν σε όλο του το έργο. Ο Φρόιντ βέβαια επινοούσε μια επιστήμη που δεν υπήρχε και χρειαζόταν αναφορές ή προηγούμενα που του τα προσφέρει απλόχερα η λογοτεχνία. Η αντίστροφη περίπτωση τώρα νομίζω ότι είναι λιγότερο ευτυχής. Οταν η λογοτεχνία γίνεται ψυχαναλυτική, τότε χάνει… Στο Μπουένος Αϊρες βέβαια η ψυχανάλυση είναι θεσμός, υπάρχουν περισσότεροι ψυχαναλυτές και από κατοίκους! Εγώ προσπαθώ να τα διαχωρίσω, αφού σε κάποια στιγμή νιώθω ότι η ψυχανάλυση μετατρέπεται σε εμπόδιο όταν αρχίζω να γράφω μια ιστορία. Είναι ένα βάρος που κοστίζει προσπάθεια να καταφέρω να το αποφύγω».
Εχει φύλο η ψυχή;
«Είναι περίεργο πράγμα… Βάζω στο στόμα του Ματέο Κολόν, όταν απολογείται ενώπιον της Ιεράς Εξέτασης, τη θεωρία περί του ότι οι γυναίκες δεν έχουν ψυχή, αριστοτελική παρεμπιπτόντως, και υπήρξαν κάποιες φεμινίστριες στο Μπουένος Αϊρες που παρερμήνευσαν την ειρωνεία αυτή. Σε κάθε περίπτωση πάντως θα τολμούσα να θέσω υπό αμφισβήτηση ολόκληρη τη θεωρία της ψυχής. Θα την αμφισβητούσα όχι μόνο για τις γυναίκες αλλά και για τους άντρες. Αν χρησιμοποιήσουμε όμως αυτή την έννοια της ψυχής ως μεταφορά, θα έλεγα ότι η ψυχή έχει φύλο. Ο Φρόιντ έλεγε ότι οι γυναίκες έχουν μια ηθική πιο αδύνατη από τους άντρες και αυτό παρεξηγήθηκε από τις φεμινίστριες. Ο Φρόιντ όμως το εννοούσε αυτό ως αρετή των γυναικών και όχι ως μειονέκτημα. Σε τελευταία ανάλυση η ηθική δεν είναι κάτι για το οποίο θα πρέπει να είναι κανείς περήφανος. Σε αυτή την περίπτωση είμαι νιτσεϊκός. Πιστεύω ότι η ηθική έχει μια γενεαλογία, η ηθική επινοήθηκε με σκοπούς κατασταλτικούς. Υπ’ αυτή την έννοια πιστεύω ότι η γυναίκα πλεονεκτεί απέναντι του άντρα, διαθέτοντας μια ηθική πιο αδύνατη».
Ο Αριστοτέλης, σύμφωνα με τις παραπομπές του «Ανατόμου», θα βρισκόταν σήμερα στη μαύρη λίστα όλων των φεμινιστριών…
«Σας διαβεβαιώ ότι ο Αριστοτέλης είναι πρόσωπο υπαρκτό και ότι δεν τον επινόησα για τις ανάγκες του μυθιστορήματος! Οι παραπομπές είναι από το έργο του «Μετά τα Φυσικά», όπου ισχυρίζεται ότι ο άντρας είναι η ψυχή και η γυναίκα η ύλη. Για να πω την αλήθεια, δεν τρέφω ιδιαίτερη συμπάθεια για τη μεταφυσική. Ως τον Νίτσε και τον Μαρξ η φιλοσοφία και η μεταφυσική ήταν συνώνυμα και ακόμη και σήμερα εξακολουθεί να υπάρχει αυτή η σύγχυση μεταξύ μεταφυσικής και φιλοσοφίας. Εγώ πιστεύω ότι ο μόνος τρόπος για να οικοδομήσεις μια φιλοσοφία είναι να αποδομήσεις τη μεταφυσική. Η μεταφυσική είναι μια απέραντη μπουρδολογία».
Υπάρχει τρόπος συμβιβασμού μεταξύ της πίστης και της επιστήμης;
«Πιστεύω ότι τόσο η φιλοσοφία όσο και η επιστήμη καταλήγουν, κάποτε χωρίς να το θέλουν, να γίνονται το πνευματικό στήριγμα της εξουσίας. Η εξουσία πάντα τα κατάφερνε και τα καταφέρνει να τραβήξει τη φιλοσοφία και την επιστήμη προς το μέρος της. Και αυτό προκειμένου να στηρίξουν το δόγμα της: Τα πράγματα είναι έτσι επειδή έτσι πρέπει να είναι. Το πιο χτυπητό παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του Καρτέσιου, που είναι ίσως και ο πιο έντιμος με αυτή την έννοια. Στον πρόλογο των «Μεταφυσικών Συλλογισμών» του λέει στους δόκτορες της Εκκλησίας: Θα εξηγήσω διά της λογικής αυτό που εσείς δεν μπορείτε να εξηγήσετε διά της πίστης. Πρόκειται για μια απόπειρα ορθολογικοποίησης αυτού που δεν διέπεται από καμία λογική: της ύπαρξης του Θεού. Αυτός ο μηχανισμός λειτουργεί ως σήμερα. Η εξουσία στηρίζεται σε τρία πόδια: Στη θρησκεία όπου οι άνθρωποι συνετίζονται με την καλή, στην επιστήμη όπου ο άνθρωπος έχει την ανάγκη της, και στον στρατό που αποτελεί το τελευταίο «επιχείρημα». Αν το δόγμα δεν εισάγεται με τη θρησκεία ούτε με την επιστήμη, εκεί βρίσκεται η ράβδος του στρατού που πείθει τους πάντες».
Γιατί η εξουσία δεν έχει ανάγκη από το στήριγμα της ηδονής;
«Γιατί ακριβώς η ηδονή τραβάει το χαλί κάτω από τα πόδια της εξουσίας. Προσέξτε ότι κάθε δόγμα που σέβεται τον εαυτό του αποκλείει την ηδονή. Αυτό που προσπαθεί να πετύχει ο Ματέο Κολόν είναι να προσεταιριστεί την ηδονή προκειμένου να την ελέγξει, πράγμα που αποτελεί το όνειρο της κάθε εξουσίας. Η μεγάλη μεταφορά αυτού του μυθιστορήματος είναι η αδυναμία της κτήσης μιας γυναίκας, ότι κανείς δεν μπορεί να μετατρέψει σε αποικία του σεξουαλικά το σώμα μιας γυναίκας».
Ποιος θα ήταν σήμερα ο Ματέο Κολόν;
«Είναι δύσκολο να δοθεί απάντηση σε μια τέτοια ερώτηση… Νομίζω όμως ότι θα μπορούσε κάλλιστα να είναι κάποιος από όλους αυτούς τους επιστήμονες της γενετικής μηχανικής που προσπαθούν να ανακαλύψουν το μυστικό των πάντων σε κάποιο γονίδιο. Δεν θα λείπει σίγουρα αυτός που θα ανακαλύψει το γονίδιο του έρωτα! Μπορώ αυτή τη στιγμή να σας διαβεβαιώσω ότι σε λίγα χρόνια θα εμφανιστεί κάποιος που θα αναφωνήσει «Εύρηκα! » για το γονίδιο του έρωτα!».
Και τι θα συμβεί τότε;
«Δεν θα συμβεί απολύτως τίποτε! Είναι μια αφαίρεση βλακώδης να πιστεύεις ότι ο έρωτας είναι απλώς μια φυσιολογική λειτουργία. Οπως εξίσου βλακώδες είναι να πιστεύεις ότι ο έρωτας είναι μεταφυσική».
