Κείμενο – φωτογραφίες:
Καθώς πλησιάζει το Δεκαπενταύγουστο, «το Πάσχα του καλοκαιριού», όπως το αποκαλούσε ο Φώτης Κόντογλου, ας χαρούμε νοερά μια περιήγηση σε κάποια από τα νησιά αδύνατον να τα επισκεφθούμε όλα όπου οι Νεοέλληνες γιορτάζουν την Κοίμηση της Θεοτόκου με σεμνές πανηγύρεις
ΤΗΝΟΣ: Μεγαλόχαρη
30 Ιανουαρίου 1823. «Εκ σπλάχνων γης Αγία Εικών ανέθορε, Ευαγγελίσασα Ελλάδος Ελευθερίαν». Η εύρεση της θαυματουργής εικόνας της Μεγαλόχαρης (παρουσιάζει τον Ευαγγελισμό), μετά από θείο όραμα της τότε μοναχής και τώρα Αγίας Πελαγίας, έχει καταστήσει την Τήνο το μεγαλύτερο προσκύνημα της πατρίδας μας. Ο μαρμάρινος μεγαλόπρεπος ναός της, η θαυματουργή εικόνα, τα πολύτιμα αφιερώματα, τα ασημοκάντηλα, η «Εύρεση», το πανύψηλο καμπαναριό, το βοτσαλωτό προαύλιο, το μαυσωλείο των ηρώων της «Ελλης», όλοι οι θησαυροί του Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου, εκεί παραμονές της 15ης Αυγούστου, συγκεντρώνουν στους κόλπους τους χιλιάδες ανθρώπους που προσμένουν το θαύμα στην Τήνο. Ενας άλλος χώρος υποβλητικός, αφιερωμένος στην Παναγία, είναι το παμπάλαιο μοναστήρι της Κυρίας των Αγγέλων στο Κεχροβούνι. Φαντάζει λευκό περιστέρι από μακριά το μοναστήρι όπου το 1822 η Αγία Πελαγία οραματίστηκε την Παναγία.
ΠΑΡΟΣ: Εκατονταπυλιανή
Η αρχαιότερη βυζαντινή εκκλησία στο Αιγαίο, η Καταπολιανή ή Εκατονταπυλιανή, γιορτάζει φέτος, υπό την αιγίδα του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως κ. Βαρθολομαίου, 17 αιώνες από την ίδρυσή της, το 326 μ.Χ., από την Αγία Ελένη.
Σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση, η Αγία Ελένη, Αυγούστα, πλέοντας προς τους Αγίους Τόπους για την ανεύρεση του Τιμίου Σταυρού, αναγκάστηκε εξαιτίας φοβερής θαλασσοταραχής στο Αιγαίο να προσορμιστεί στο λιμάνι της Πάρου, την Παροικιά. Στον χώρο της Καταπολιανής, που ήταν τότε έρημος και ακατοίκητος, βγαίνοντας να αναπαυθεί λίγο από τον κλυδωνισμό του πλοίου, παρατήρησε ένα ναΐδριο, χαμένο ανάμεσα σε πυκνούς θάμνους και άγρια δένδρα. Εκεί στο εκκλησάκι αυτό προσευχήθηκε και έταξε να χτίσει μεγαλόπρεπο ναό στην Παναγία, αν και εκείνη γινόταν αρωγός της στην προσπάθειά της να βρει τον Τίμιο Σταυρό.
Οταν επέστρεψε από τα Ιεροσόλυμα στην Κωνσταντινούπολη και πριν από τον θάνατό της, η ογδοηκοντούτις γηραιά Αυγούστα πραγματοποίησε την υπόσχεσή της. Στα ερείπια αυτού του ναού ο Ιουστινιανός έχτισε τον 6ο αιώνα μ.Χ. μια μεγαλόπρεπη εκκλησία, αυτή που, παρ’ όλες τις καταστροφές και επεμβάσεις, σώζεται ως σήμερα. Η εικόνα της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής στο τέμπλο που ζωγραφίστηκε τον 17ο αιώνα θεωρείται θαυματουργή και είναι δωρεά της οικογένειας του ηγεμόνα Μαυρογένη, προγόνου της παριανής αρχόντισσας και αγαπημένης ηρωίδας του 1821 Μαντώς Μαυρογένους.
ΨΑΡΑ: Μοναστήρι της Κοιμήσεως
Το μοναστήρι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου βρίσκεται στο βορινό τμήμα του νησιού. Απρόσιτο, ακόμη και σήμερα, είναι ένα από τα πιο ονομαστά μεταβυζαντινά μοναστήρια στο Αιγαίο. Είναι χτισμένο στον αυχένα του βουνού Προφήτης Ηλίας (546 μ.). Για να το φτάσεις, διασχίζεις όλη την ενδοχώρα του νησιού των Ψαρών. Τα βουνά ολόγυρα είναι άδενδρα. Οι ελάχιστες ρεματιές με συκιές, μυγδαλιές, ελιές και αμπέλια είναι σχεδόν κρυμμένες από το μάτι του επισκέπτη. Η αρχή της ίδρυσής του είναι άγνωστη. Πριν από το 1780 υπήρχε ένα ναΐδριον. Ο ναός είναι χτισμένος στα μέσα ενός περιβόλου και θυμίζει πολύ μονές του Αγίου Ορους. Το μοναστήρι ερημώθηκε και μόνο τα τελευταία χρόνια έχει επισκευαστεί σε σημαντικό βαθμό.
ΚΕΑ: Παναγία Καστριανή
Η ιστορία της Παναγίας της Καστριανής, ιερό προσκύνημα των απανταχού Κείων, αρχίζει γύρω στα 1700 μ.Χ., όταν με θαύμα βρέθηκε η ιερή εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην απόκρημνη και ερημική τοποθεσία «Καστρί». Το μικρό εκκλησάκι που χτίστηκε στον τόπο της εύρεσής της διατηρείται ως σήμερα. Με το πέρασμα των αιώνων και με δωρεές των κατοίκων χτίστηκαν ξενώνες, ευπρεπίστηκε ο χώρος και το 1910 μια νέα μεγαλόπρεπη εκκλησία χτίστηκε πάνω από την παλιά. Ο χώρος και το τοπίο αποπνέουν μια άρρητη ομορφιά και η επίσκεψη στην Παναγία την Καστριανή στην Κέα γίνεται ακριβή ανάμνηση όσων επισκεφθούν το νησί.
ΜΥΚΟΝΟΣ: Παραπορτιανή
Το νησί με τις 440 εκκλησιές έχει πολλές αφιερωμένες στην Παναγία. Η Παναγιά η Τουρλιανή (μοναστήρι) γιορτάζει (με πανηγύρι) στα εννιάμερα της Παναγίας στις 23 Αυγούστου. Εξαίσιο θαύμα νησιωτικής αρχιτεκτονικής, μια άλλη Παναγιά, η Πανάχρα (Πανάχραντος), η περίφημη Παραπορτιανή, στο παλιό βενετσιάνικο κάστρο της πόλης, συναρπάζει τον επισκέπτη με την αρμονία των όγκων της. Δίπλα στη «Μικρή Βενετία» τα βραχάκια της Παραπορτιανής προσφέρουν στον επισκέπτη μια άλλη μοναδική απόλαυση: μια από τις πιο χιλιοτραγουδισμένες δύσεις στο Αιγαίο.
ΣΙΦΝΟΣ: Χρυσοπηγή
Σε μια από τις πιο όμορφες τοποθεσίες του νησιού, στον όρμο του Φάρου, υψώνεται το γραφικό ξωκλήσι της πολιούχου του νησιού, της Παναγιάς της Χρυσοπηγής. Ο ναός της χτίστηκε, σύμφωνα με την παράδοση, το 1650 πάνω σε παλαιότερο ναό. Στην Παναγιά τη Χρυσοπηγή και στα θαύματά της οι Σίφνιοι πιστεύουν ότι χρεωστούν τη διάσωσή τους από επιδημία χολέρας και επιδρομή ακρίδων. Η Χρυσοπηγή, κάτασπρη πάνω στον κάβο της, δέχεται τις αύρες του πελάγους. Υπήρξε ο αγαπημένος χώρος περισυλλογής του σίφνιου ποιητή Αριστομένη Προβελέγγιου. Επειδή η λιτανεία της εικόνας της έσωσε τους Σιφνίους από τη χολέρα την ημέρα της Αναλήψεως, το μεγάλο της πανηγύρι εορτάζεται εκείνη την ημέρα.
ΙΟΣ: Παναγιά Γκρεμιώτισσα
Ιερό προσκύνημα των απανταχού Ιητών είναι η Παναγιά η Γκρεμιώτισσα. Χτισμένη πάνω σε απρόσιτο γκρεμό, είναι ένας «σεμνός, γραφικός, χαριτωμένος νησιωτικός ναός», κατοικητήριο της θαυματουργής εικόνας της Κοιμήσεως που ταξίδεψε πάνω σε μικρή σχεδία με την κανδήλα αναμμένη από την τουρκοκρατούμενη Κρήτη και έφθασε στα φιλόξενα ακρογιάλια της Ιου. Στο πιο περίβλεπτο μέρος της Χώρας, δίπλα σε έναν γέρο φοίνικα που θυμίζει την παλαιά ονομασία του νησιού «Φοινίκη» η Γκρεμιώτισσα «εποπτεύει και φυλάει το νησί της από κάθε κακό».
ΦΟΛΕΓΑΝΔΡΟΣ: Κοίμηση
Στην πλαγιά του Παλαιόκαστρου, λίγο έξω από την ποιητική «Χώρα» Φολεγάνδρου, υψώνεται ολόλευκη η εκκλησία της Παναγίας που είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Ας την επισκεφθούμε νοερά και ας την αποχαιρετήσουμε με μια γοητευτική ντόπια παράδοση. «Οτε ποτέ 18 πλοία ανήκοντα εις Αλγερινούς κατηυθύνοντο προς την νήσον Φολέγανδρον, οι κάτοικοι αυτής, καταφυγόντες περιδεείς εις τον ναόν της Θεοτόκου, μετήγαγον εξ’ αυτού την εικόνα της εις το άκρον βράχου, υπερκειμένου της θαλάσσης και επεκαλούντο την βοήθειάν της. Επελθούσης τρομεράς λαίλαπος, κατεποντίσθησαν άπαντα, διασωθέντος ενός μόνο χριστιανού αιχμαλώτου, όστις εξήλθε κολυμβών και διηγήθη εις τους Φολεγάνδριους πώς νηνεμίας επικρατούσης διηγέρθη καταιγίς.
Διά θαύματος ομοίως της Παναγίας εναυάγησεν εις τα παράλια της αυτής νήσου τω 1794 το πλοίον του ληστοπειρατού Ζαχαριά».
ΑΝΔΡΟΣ: Το μοναστήρι της Παναχράντου
Το Μοναστήρι της Παναχράντου στην Ανδρο είναι μια άλλη ανεπανάληπτη εμπειρία από τις πολυάριθμες «μυστικές ομορφιές» του νησιού, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου.
Βρίσκεται τρία χιλιόμετρα απόσταση από το χωριό Φάλικο και προσφέρει μια εξαίσια πανοραμική θέα της Χώρας Ανδρου από μακριά. Το Μοναστήρι είχε 3 μοναχούς παλαιότερα, τώρα ζει μονάχα ένας εκεί, ο αδελφός Ευδόκιμος. Τηλ. Μονής 0282-51090. Ας προηγηθεί τηλεφώνημα πριν.
Η ιστορία της Μονής επαναλαμβάνει την τρυφερή συγκινητική παράδοση της «Εύρεσης» της θαυματουργής εικόνας που βρίσκεις σε παραλλαγές σε όλες τις Κυκλάδες.
Ενα φως υπερκόσμιο μες το πυκνό δάσος τη νύχτα οδήγησε δύο ευσεβείς μοναχούς να ανακαλύψουν την εικόνα. Στον τόπο όπου βρέθηκε χτίζεται ναΐδριο και αρχίζει να αναπτύσσεται μια σκήτη.
Για την Ανδρο μαθαίνουμε πως, θαλασσοδαρμένος, ο στρατηγός του Βυζαντίου Νικηφόρος Φωκάς σταματά εδώ, εν πλω προς Κρήτη (αραβοκρατούμενη τότε). Σε όραμα η Παναγία φανερώνει πως η Κρήτη θα ξαναγίνει ελληνική. Μετά την επιτυχή έκβαση της εκστρατείας του και μετά από μια δεύτερη προφητεία, που πιστοποιεί πως ο Νικ. Φωκάς θα ανεβεί στον θρόνο του Βυζαντίου, ο ευγνωμονών αυτοκράτωρ στέλνει τα αναγκαία χρηματικά ποσά για την ίδρυση του Μοναστηριού.
ΜΗΛΟΣ: Παναγιά η Θαλασσίτρα
Χτισμένη στα τείχη του κάστρου, που υψώνεται πάνω από την πρωτεύουσα της Μήλου, την Πλάκα, η Παναγιά η Θαλασσίτρα προσφέρει μια θέα βαθιού φυσικού κόλπου της νήσου.
Είναι προστάτισσα του νησιού και των ναυτικών της Μήλου. Είναι αφιερωμένη στην Υπαπαντή, όμως, σε αυτή προστρέχουν και τη γιορτάζουν σε όλες τις θεομητορικές εορτές και ιδιαίτερα τον Δεκαπενταύγουστο.
Ασημοκέντητο το εικόνισμά της. Μαρμάρινες οι κρήνες της. Βοτσαλωτό το προαύλιό της.
Σε αυτή ανάβουν τις λαμπάδες τους οι γυναίκες της Μήλου για το καλό κατευόδιο και τον γυρισμό των ναυτικών τους.
Ο,τι είναι η Παναγιά – Γοργόνα στη Λέσβο, η Παναγιά η Θαλασσινή στην Ανδρο, η Παναγιά η Κατευοδότρα στη Σκιάθο είναι για τους Μηλιούς η Παναγιά η Θαλασσίτρα.
