Στις 14 Οκτωβρίου 1962, σαν σήμερα πριν από ακριβώς 50 χρόνια, αμερικανικά κατασκοπευτικά αεροπλάνα φωτογράφισαν κάτι τρομερό: υπό κατασκευή μυστικές βάσεις σοβιετικών πυρηνικών πυραύλων στην «κόκκινη» Κούβα του Φιντέλ Κάστρο. Δύο ημέρες μετά, στις 16 Οκτωβρίου, ξέσπασε η Κρίση των Πυραύλων. Ακολούθησαν, μέχρι τις 28 του μηνός, οι 13 ημέρες που τρόμαξαν τον κόσμο. Δύο «γίγαντες», οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ενωση, έβαλαν το δάχτυλο στην πυρηνική σκανδάλη, γύρω από ένα νησί-μπαρουταποθήκη στο απόγειο του Ψυχρού Πολέμου. Τώρα πια, το ενδεχόμενο διεθνούς πυρηνικής σύρραξης έχει απομακρυνθεί πολύ. Οπως τονίζει όμως μιλώντας αποκλειστικά στο «Βήμα» ο διακεκριμένος καθηγητής του Χάρβαρντ και πρώην υφυπουργός Αμυνας επί κυβερνήσεως Κλίντον Τζόζεφ Νάι, δεν ισχύει το ίδιο σε τοπική κλίμακα: ένας περιφερειακός πυρηνικός πόλεμος δεν μπορεί να αποκλειστεί στις αρχές του 21ου αιώνα.
«Κοιταζόμασταν στα μάτια με τους Σοβιετικούς, να δούμε ποιος θα δειλιάσει πρώτος…» είχε δηλώσει ο πρώην υπουργός Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών Ντιν Ρασκ για την ένταση που επικρατούσε κατά τις διαπραγματεύσεις για την επίλυση της Κρίσης των Πυραύλων της Κούβας. Πόσο κοντά έφτασαν οι δύο χώρες σε μια πυρηνική σύρραξη που υπολογίζεται ότι θα είχε περισσότερα από 100 εκατομμύρια νεκρούς σε κάθε πλευρά; «Ακόμη πιο κοντά απ’ ό,τι πίστευαν τότε. Οι πιθανότητες ήταν μία στις τρεις» μας λέει τηλεφωνικά από τη Βοστόνη ο καθηγητής Νάι.
Τελικά ουδέν κακόν αμιγές καλού, καθώς ο φόβος της υλοποίησης ενός τόσο ζοφερού σεναρίου οδήγησε την επαύριον της κρίσης στη δημιουργία «κόκκινης» γραμμής για άμεση τηλεφωνική επικοινωνία μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας, στη θέσπιση μονομερούς μορατόριουμ για τις πυρηνικές δοκιμές και δημιούργησε τη βάση για την υπογραφή της Συνθήκης Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Οπλων (ΝΡΤ) το 1968. Παράλληλα, εδραιώθηκε η κουβανέζικη επανάσταση και η Δύση κατάφερε να αποφύγει τυχόν σοβιετική επέμβαση στο Βερολίνο και να διατηρήσει υπό την επιρροή της τον Δυτικό Τομέα.
Νικητές σε αυτό το στρατιωτικο-διπλωματικό «μπρα ντε φερ» στέφθηκαν οι Αμερικανοί, «διότι το βασικό τους αίτημα, η απομάκρυνση πυρηνικών από την πίσω αυλή τους, ικανοποιήθηκε και διότι η απομάκρυνση των δικών τους πυραύλων από Τουρκία και Ιταλία παρέμεινε κρυφή. Στην πραγματικότητα όμως με τη δέσμευσή τους να μην εισβάλουν ποτέ στην Κούβα έκαναν μια σημαντική παραχώρηση, γεγονός που στα μάτια μου δημιουργεί ισοπαλία» εξηγεί ο Νάι.
Στις 14 Οκτωβρίου 1962 ο πρόεδρος Τζον Φ. Κένεντι ενημερώθηκε ότι στην Κούβα υπήρχαν υπό κατασκευή βάσεις πυραύλων. Ηδη από τα μέσα του καλοκαιριού του 1962, και έπειτα από δύο αποτυχημένες αμερικανικές προσπάθειες να ρίξουν το καθεστώς του Κάστρο, η ΕΣΣΔ εφοδίαζε την Κούβα με στρατό και πολεμικό υλικό –συμπεριλαμβανομένων συστημάτων μέσου βεληνεκούς (SS-4), που μπορούσαν να πλήξουν τις περισσότερες πόλεις των ΗΠΑ –κυρίως όμως με τακτικά πυρηνικά όπλα και πυρηνικές κεφαλές. Εκκρεμούσε μόνο η αποστολή διηπειρωτικών πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς (SS-5), βάσει ρωσοκουβανέζικης συμφωνίας.
Στις 16 Οκτωβρίου, ο Κένεντι κήρυξε τον ναυτικό αποκλεισμό της Κούβας. Ενώ η διπλωματική θερμοκρασία ανέβαινε, το ευρύ κοινό έμαθε για τη διένεξη και τον αποκλεισμό μόλις στις 22 Οκτωβρίου, όταν ο Κένεντι το ανακοίνωσε με τηλεοπτικό διάγγελμά του. Περισσότερα από 180 αμερικανικά πολεμικά πλοία ξεκίνησαν περιπολίες στην Καραϊβική, ενώ το αντίπαλον δέος, ο πρόεδρος της Σοβιετικής Ενωσης Νικίτα Χρουστσόφ «πλημμύρισε» την περιοχή με πυρηνικά υποβρύχια, εκτινάσσοντας στα ύψη την αγωνία εκατομμυρίων ανθρώπων.
Τις επόμενες δύο ημέρες, έπειτα από μυστικές διαβουλεύσεις, Κένεντι και Χρουστσόφ συμφώνησαν αμοιβαίες υποχωρήσεις και το ενδεχόμενο του πυρηνικού ολέθρου αποφεύχθηκε.
Ρωτήσαμε τον καθηγητή Νάι αν είναι πιο ασφαλής ο κόσμος μας σήμερα, 50 χρόνια μετά την κρίση, και μας απάντησε:
«Σίγουρα. Ενώ υπάρχει ο κίνδυνος της διασποράς των πυρηνικών όπλων, υπάρχουν ελάχιστες πιθανότητες να εξαπολύσουν μαζική πυρηνική επίθεση οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσία ή κάποια άλλη μεγάλη χώρα. Δεν νομίζω ότι μπορεί κανείς να οραματιστεί ένα παρόμοιο σενάριο να εκτυλίσσεται στις μέρες μας σε παγκόσμιο επίπεδο» τονίζει. Και καταλήγει:
«Προφανώς όμως υπάρχουν εντάσεις μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ, της Βορείου και της Νοτίου Κορέας, του Πακιστάν και της Ινδίας. Πρόκειται για εντάσεις τοπικού βεληνεκούς. Υπάρχει πράγματι ο κίνδυνος να χρησιμοποιηθούν πυρηνικά όπλα σε τοπική κλίμακα, αλλά δεν νομίζω ότι μια τοπική διαμάχη θα μπορούσε να κλιμακωθεί σε κάτι πολύ μεγαλύτερο. Οσο περνάει ο χρόνος τόσο ενισχύεται το πυρηνικό ταμπού που προέκυψε από το 1945 με τους βομβαρδισμούς της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι».
Δύο κρίσιμα επεισόδια την ίδια, μεγάλη, ημέρα (26 Οκτωβρίου 1962)
«ΟΚ» η «Μαρούκλα» από την Κάσο
«Μαρούκλα» στην Κάσο ονομάζουν τις μεγαλόσωμες γυναίκες με το όνομα Μαρία. Ο κασιώτης εφοπλιστής Βιντιάδης είχε δώσει αυτό το όνομα στο λιβανέζικης σημαίας φορτηγό πλοίο του, που έμελλε να γίνει το πρώτο πλοίο που θα σταματούσαν οι Αμερικανοί για να δείξουν την αποφασιστικότητά τους να τηρήσουν τον ναυτικό αποκλεισμό της Κούβας. Η πορεία της «Μαρούκλας» παρακολουθούνταν από τα αντιτορπιλικά «Κένεντι» και «Πιρς» που έπλεαν στην περιοχή επί δύο ημέρες, από φόβο μήπως το ναυλωμένο από τη Σοβιετική Ενωση φορτηγό πλοίο μετέφερε ανάμεσα στο φορτίο του για την Κούβα και πυρηνικούς πυραύλους μεγάλου βεληνεκούς. Τελικά, στις 06.50 της 26ης Οκτωβρίου το «Κένεντι» ανέκοψε την πορεία της «Μαρούκλας» και αμερικανοί αξιωματικοί επιβιβάστηκαν χωρίς αντιρρήσεις από τον ρώσο καπετάνιο Νικόλαο Μιχαλέφσκι. Επειτα από ενδελεχείς ελέγχους, τίποτε ύποπτο δεν βρέθηκε και η «Μαρούκλα» συνέχισε για την Κούβα μεταφέροντας θείο, οχήματα και ανταλλακτικά.
«Κάποιος Αρχίποφ έσωσε την υφήλιο»
ΟΒασίλι Αρχίποφ, διοικητής του στόλου των σοβιετικών υποβρυχίων που περιπολούσαν στα ανοιχτά της Κούβας, πέθανε άγνωστος το 1998, κι όμως είχε αποτρέψει σχεδόν… μόνος του τον Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο! Το υποβρύχιο Β-59 στο οποίο επέβαινε παρέμενε ήδη μία εβδομάδα κάτω από την επιφάνεια, χωρίς πόσιμο νερό, σε αφόρητες θερμοκρασίες ως 60 βαθμούς Κελσίου, όταν οι Αμερικανοί άρχισαν να του ρίχνουν προειδοποιητικές βόμβες βυθού. Ο κυβερνήτης Βαλεντίν Σαβίτσκι νόμισε, λανθασμένα, ότι ο πυρηνικός πόλεμος είχε ξεκινήσει. Μαζί με τον πολιτικό επίτροπο του ΚΚΣΕ στο υποβρύχιο Ιβάν Σεμόνοβιτς Μασλένικοφ διέταξαν να οπλιστούν τορπίλες με πυρηνικά. Ακολούθησε ένας φοβερός καβγάς και ο Αρχίποφ επέμεινε να αναδυθούν και να «περιμένουν εντολές από τη Μόσχα». Ετσι και έγινε. Η ΕΣΣΔ ταπεινώθηκε, αλλά ο Αρχίποφ απέτρεψε τον πυρηνικό Αρμαγεδδώνα. Επιστρέφοντας παρασημοφορήθηκε, αν και χωρίς πολλές φανφάρες. «Κάποιος Βασίλι Αρχίποφ έσωσε την υφήλιο» είπε αργότερα ένας αμερικανός σχολιαστής.
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
