Οι άνθρωποι των γρανιτένιων βουνών
Κυριακή πρωί, στο κάτω από χιόνι παγερό Παρίσι. Είμαι από τους λιγοστούς ανθρώπους που βρίσκονται στον δρόμο με κατεύθυνση το προάστιο Σεβρ, όπου παρουσιάζεται για τελευταία ημέρα ο κόσμος των Τουαρέγκ μέσα από μια ποικίλη έκθεση. Η περιέργειά μου είναι μεγάλη να μάθω κάτι για τους Τουαρέγκ κυρίως έχοντας κατά νου τα λόγια του Μπερτολούτσι μετά την ταινία του «Τσάι στη Σαχάρα»: «Οι Τουαρέγκ είναι σαν την έρημο. Οσο τους γνωρίζεις τόσο λιγότερο τους καταλαβαίνεις». Φθάνοντας στον χώρο της έκθεσης διαπιστώνω ότι είναι αφιερωμένη στον Μανό Νταγιάκ, μια προσωπικότητα των Τουαρέγκ, ο οποίος σκοτώθηκε το 1995 με άλλους τρεις συνεπιβάτες, όταν το αεροπλάνο που τον μετέφερε από το Αΐρ στη Νιαμέι, την πρωτεύουσα του Νίγηρα, συνετρίβη στην πόλη Αγκαντέζ. Ο Μανό Νταγιάκ πήγαινε να συνάψει μια συμφωνία με την κυβέρνηση του Νίγηρα σχετικά με το πρόβλημα των Τουαρέγκ. Την επομένη της έκθεσης βρίσκω σε βιβλιοπωλείο του Παρισιού τα βιβλία που έγραψε ο Μανό Νταγιά, Τουαρέγκ, μια τραγωδία και Γεννήθηκα με την άμμο στα μάτια.
Εναν χρόνο αργότερα, ύστερα από έναν μήνα περιήγησης στις κοιλάδες του ποταμού Νίγηρα, η τύχη με έφερε στο Αγκαντέζ και στη συνέχεια στο Αΐρ, ένα παράξενο μέρος στη Σαχάρα, όπου συνάντησα τους Τουαρέγκ και πέρασα μία εβδομάδα με την οικογένεια του Μανό Νταγιάκ. Εκεί, στα γρανιτένια βουνά, δεσπόζει ο τάφος του μαζί με αυτούς των φίλων του που χάθηκαν μαζί του.
Το Αΐρ είναι ένα από τα πιο θεαματικά τοπία της Δυτικής Αφρικής. Μέσα στην έρημο Σαχάρα δεσπόζει ένας ιδιόμορφος κόσμος από γρανιτένια ηφαιστειογενή βουνά και βράχια με παράξενες κορφές, από οάσεις με φοίνικες, με διάφορα πουλιά και ζώα, με αποξηραμένες κοίτες ποταμών, που γεμίζουν την περίοδο των βροχών. Βρίσκεται στο βόρειο μέρος του Νίγηρα προς τα σύνορα με την Αλγερία, καλύπτει μια έκταση όση είναι η Ελβετία.
Το Αΐρ είναι ο τόπος των Τουαρέγκ του Νίγηρα, οι οποίοι είναι γύρω στις 500.000 και με αυτούς του Μάλι (250.000), της Μπουρκίνα Φάσο (30.000) και της Αλγερίας (20.000), αποτελούν έναν περήφανο λαό με έντονη πολιτιστική ταυτότητα, έναν λαό που προέρχεται από τους Βερβέρους, που κατοίκησε στην Αφρική από την προϊστορική περίοδο, πολύ πιο νωρίς από τους Αραβες. Οι Αραβες εισέβαλαν στη Βόρεια Αφρική τον 7ο με 8ο αιώνα, αναγκάζοντας τους Βερβέρους να καταφύγουν σε διάφορα σημεία. Μερικοί από αυτούς άφησαν τις ακτές για να εγκατασταθούν στις ερημικές περιοχές της Σαχάρας.
Η μυθική Αγκαντέζ
Το Αγκαντέζ αποτελεί το προπύργιο για την εξόρμηση στο Αΐρ. Η πρόσβαση στο Αγκαντέζ γίνεται από τη Νιαμέι (απόσταση 1.000 χιλιομέτρων), με το λεωφορείο της εθνικής εταιρείας των νιγήριων μεταφορών. Πλησιάζοντας προς το Αγκαντέζ το τοπίο γίνεται όλο και πιο στεπικό, με την άμμο σιγά σιγά να κυριαρχεί. Στις στάσεις του λεωφορείου παιδιά και γυναίκες της φυλής Πελ πλησιάζουν για να πουλήσουν είτε μπανάνες είτε γαλέτες φτιαγμένες από μιλ. Χαρακτηριστική η κόμμωση των γυναικών Πελ με τις τεράστιες πλεξούδες και με τους μεγάλους κρίκους στα αφτιά.
Το λεωφορείο έφθασε γύρω στις τρεις το μεσημέρι στο Αγκαντέζ, έπειτα από διανυκτέρευση στην πόλη Τάουα. Ξεκίνησα για την πανσιόν «Tellit», που την έχει ο Ιταλός Βιτόριο, φίλος του Μπερτολούτσι, αλλά ήταν γεμάτη. Κατέληξα στο ξενοδοχείο «Αΐρ», ένα από τα πιο παλιά ξενοδοχεία της πόλης, απέναντι από το μεγάλο τζαμί. Εχει το στυλ των σπιτιών του Αγκαντέζ, φτιαγμένο με banco, από χώμα της γης, με παραθυράκια βαμμένα στο έντονο γαλάζιο του ουρανού. Δωμάτια μικρά, το ένα δίπλα στο άλλο, με εσωτερική ανοιχτή αυλή, όπου παίρνεις πρωινό βλέποντας τον μιναρέ του τζαμιού. Στο διπλανό δωμάτιο έμενε ο γενικός γραμματέας του υπουργείου Τουρισμού, που συνόδευε τον υπουργό Τουρισμού. Ο γενικός γραμματέας, μια συμπαθέστατη φυσιογνωμία, μου πρότεινε να συναντήσω τον τουαρέγκ υπουργό, φίλο του Μανό Νταγιάκ.
Περιήγηση στην πόλη
Την επόμενη ημέρα, στις επτά το πρωί, ξεκίνησα για μια περιήγηση στην πόλη. Είναι η πιο όμορφη ώρα για να επισκεφθείς το Αγκαντέζ. Τα χρώματα διαγράφονται έντονα μέσα σε μια ξάστερη ατμόσφαιρα. Χρώματα γήινα, χρώματα ουράνια. Το χρώμα της γης και αυτό του ουρανού μέσα στην ουσία τους, μέσα στην πιο αγνή φυσικότητά τους. Το banco, το γήινο χρώμα, ανάμεσα στο γαλάζιο του ουρανού και στο μπλε που έχουν τα παράθυρα και οι πόρτες. Τα χρώματα, μέσα από τη μαγική δύναμη που τους χαρίζει ο ανατέλλων ήλιος, διαγράφουν ακόμη και τις γραμμές των σχημάτων. Κόσμος δεν υπάρχει. Μιλούν οι προσόψεις των κτισμάτων, μέσα από τη μοναδικότητα που τους χαρίζει η σπάνια αρχιτεκτονική τους. Εχει τόσο μυστήριο το Αγκαντέζ στην ανατολή του ήλιου. Σαστισμένη προσπαθώ να κάνω αιώνια τη μαγική αυτή εικόνα χρωμάτων και κτισμάτων, μέσα από τη φωτογραφική μηχανή.
Δαιδαλώδη δρομάκια, σπίτια με τοιχογραφίες, με ανάγλυφες παραστάσεις, με δαντελωτές πήλινες μπορντούρες στη στέγη, μεταξύ αυτών και το σπίτι του φούρναρη (la maison du boulanger), όπου ο Μπερτολούτσι γύρισε το «Τσάι στη Σαχάρα», βασισμένο στο βιβλίο του Μπόουλς. Σε μια γωνιά του δρόμου ένα παιδάκι που ίσως μια ημέρα γίνει ένας μεγάλος Μαραμπού μελετά το Κοράνι γραμμένο σε ξύλινη πλάκα.
Τα σπίτια του Αγκαντέζ είναι πανέμορφα. Η αρχιτεκτονική τους θυμίζει πολύ τα σπίτια των πόλεων Τζενέ και Τιμπουκτού του Μάλι. Οι πρώτοι παρατηρητές του στυλ των σπιτιών αυτής της περιοχής είχαν εκπλαγεί από την ομοιότητα με τα μνημεία της αρχαίας Αιγύπτου. Οι πιο αξιοσημείωτες αναλογίες είναι η αναζήτηση της πυραμιδικής μορφής με την κλίση των τοίχων προς τα μέσα, με τις ίσες σκεπές και με τα άκρα των κατοικιών διακοσμημένα με τριγωνικές επάλξεις. Πολλοί αναλυτές είδαν σε αυτό το είδος μια επίδραση ανατολίτικη και αιγυπτιακή. Αλλοι δέχονται περισσότερο μια βόρεια αφρικανική επίδραση. Τελικά υπάρχει στο στυλ των σπιτιών του Αγκαντέζ, όπως και στις περισσότερες πόλεις της ζώνης του Σαχέλ, μια συνύπαρξη διάφορων πολιτιστικών στοιχείων που διασταυρώνονται σε αυτή την περιοχή. Ο επισκέπτης περπατώντας στους δρόμους του Αγκαντέζ νομίζει ότι βρίσκεται σε άλλες εποχές.
Υπάρχουν διάφορες υποθέσεις για το πότε κτίστηκε το Αγκαντέζ. Μερικοί ιστορικοί θεωρούν το 920 ημερομηνία της δημιουργίας της πόλης από τους Goberawa. Αλλοι την τοποθετούν περισσότερο γύρω στον 11ο αιώνα. Η πιο σίγουρη ημερομηνία μπορεί να θεωρηθεί γύρω στα 1460 από φυλές Βερβέρων. Τον 15ο αιώνα οι Τουαρέγκ τοποθετούν σουλτάνο στο Αγκαντέζ και η πόλη γίνεται η πολιτική πρωτεύουσα του Αΐρ, καθώς και οικονομικό κέντρο εξαιτίας της θέσης του και κυρίως μεγάλο κέντρο για τα καραβάνια στο νότιο μέρος της Σαχάρας. Από αυτή τη στιγμή το Αγκαντέζ εμφανίζεται στην ιστορία. Από τους μεσαιωνικούς συγγραφείς πρώτος ο άραβας γεωγράφος Λέων ο Αφρικανός αναφέρεται το 1527 σε αυτή την πόλη την εποχή της δόξας της: «Το Αγκαντέζ είναι μια πόλη με τείχη που χτίστηκε από μοντέρνους βασιλείς στα σύνορα με τη Λιβύη. Είναι μια πόλη των μαύρων. Τα σπίτια του είναι πολύ ωραία κτισμένα, όπως τα σπίτια των Βερβέρων, γιατί οι κάτοικοί του είναι όλοι ξένοι έμποροι που έχουν σκλάβους που τους χρησιμοποιούν ως φρουρά στις διαδρομές των καραβανιών. Ο βασιλιάς του Αγκαντέζ έχει μια πολύ σημαντική φρουρά και το παλάτι του βρίσκεται στο κέντρο της πόλης. Ο στρατός του αποτελείται από ανθρώπους της ερήμου».
Ο δρόμος των καραβανιών
Η θέση του Αγκαντέζ ήταν στρατηγικής σημασίας για τον δρόμο των καραβανιών ανάμεσα στη Βόρεια Αφρική και στις περιοχές που βρίσκονται στα νότια της Σαχάρας. Τα καραβάνια, που ένωναν την Αίγυπτο με την καμπή του ποταμού Νίγηρα, είχαν ενδιάμεσο σταθμό το Αγκαντέζ. Σύντομα έγινε το επίκεντρο για το εμπόριο της Αυτοκρατορίας του Μάλι προς τη Φεζάν και την Αίγυπτο, και των κρατών Χάουσα προς τις οάσεις Φεζάν, Τουάτ και την Τρίπολη. Ετσι τον 16ο αιώνα αποτελούσε ένα μεγάλο κέντρο ευημερίας, γιατί παρείχε ασφάλεια στα διερχόμενα καραβάνια. Τόσο η προφορική παράδοση όσο και οι γραπτές διηγήσεις του Λέοντος του Αφρικανού φέρουν τον 16ο αιώνα για το Αγκαντέζ αιώνα ευημερίας και μεγαλειότητας, καθώς και αιώνα φωτός που χαρακτηρίστηκε από την άφιξη θρησκευτικών προσωπικοτήτων στο Αΐρ. Το Αγκαντέζ έγινε σημείο συνάντησης των εμπόρων αλλά και των λόγιων μουσουλμάνων που ήρθαν από το βόρειο και το νότιο μέρος της Σαχάρας. Η πόλη εθεωρείτο κοσμοπολίτικη και οι γλώσσες Tamasheq, Haoussa, Songhay χρησιμοποιούνταν για να δώσουν τη διάλεκτο του Αγκαντέζ.
Η κύρια ασχολία των κατοίκων ήταν και είναι οι βιοτεχνικές εργασίες, κυρίως πάνω στο δέρμα και στο ασήμι. Είναι πολύ γνωστός ακόμη και σήμερα ο ασημένιος σταυρός του Αγκαντέζ (lα croix d’ Agadez). Κάθε πόλη στον Νίγηρα έχει και το δικό της έμβλημα, που παρουσιάζεται μέσα από έναν σταυρό. Ο επισκέπτης συναντά ακόμη και σήμερα τις πιο παλαιές παραδοσιακές οικογένειες, που επεξεργάζονται το ασήμι από γενιά σε γενιά. Ενα πρωί κατευθυνόμουν προς την αγορά των καμηλών στα βορειοδυτικά της πόλης και καθ’ οδόν πέρασα από το εργαστήρι ασημικών της οικογένειας Koumama, της πιο παλαιάς οικογένειας τεχνιτών του ασημιού στο Αγκαντέζ. Ο πατέρας 80 χρόνων, έχοντας δίπλα του την τέταρτη σύζυγο, ηλικίας 20 χρόνων, έχει δώσει την τέχνη που κληρονόμησε στα οκτώ παιδιά του.
Σε λίγο βρίσκομαι στο γεμάτο από Τουαρέγκ και αρκετούς Πελ παζάρι. Οι Τουαρέγκ όρθιοι στον χώρο του ζωοπάζαρου, δίπλα στις καμήλες και στα γαϊδουράκια τους. Τι γοητεία που τους χαρίζει το τουρμπάνι στο κεφάλι το φημισμένο alesho και γενικά η όλη φορεσιά τους. Αυτό το τουρμπάνι ίντιγκο και ο τρόπος που το δένουν αναδεικνύει τη δύναμή τους να εξουσιάζουν την έρημο, κρύβει την ικανότητά τους να προσανατολίζονται όπου κι αν βρίσκονται, την επιθυμία τους να είναι ελεύθεροι μέσα στον χώρο και στον οποιοδήποτε τόπο. Επίσης με το να αποκαλύπτει τα μάτια μόνο, τους κάνει όλους όμορφους. Ενα άλλο απαραίτητο στοιχείο στην ενδυμασία τους είναι το ξίφος σε μορφή σταυρού το takuba που σήμερα έχει διακοσμητική χροιά. Αλλοι Τουαρέγκ πουλάνε αλάτι, αυτό της Βίλμας σε σχήμα κώνου, ενώ το αλάτι στη γειτονική χώρα Μάλι είναι σε πλάκες. Αλλοι πάλι εκθέτουν διάφορα ξερά χόρτα, φυτοφάρμακα, που έχουν πολύ ζήτηση στην περιοχή εξαιτίας των θεραπευτικών ιδιοτήτων τους. Οι Τουαρέγκ επίσης έχουν μια ειδική σχέση με το ασήμι.
Στα ίχνη του Νταγιάκ
Περνώ μερικές ημέρες στο Αγκαντέζ, που έχει πια βρει τους ρυθμούς του, ύστερα από αρκετά χρόνια πολιτικής αστάθειας εξαιτίας της εξέγερσης των Τουαρέγκ. Ψάχνω σε διάφορα ταξιδιωτικά πρακτορεία να βρω τον καλύτερο τρόπο για να πάω στο Αΐρ και στην έρημο Τενερέ. Τελικά αποφασίζω να πάω με τον Μουσταφά που έχει το ταξιδιωτικό πρακτορείο Abal. Επειτα από συζήτηση αποφασίσαμε να αρχίσουμε το ταξίδι από τη δυτική πλευρά του Αΐρ, στην περιοχή όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε ο Μανό Νταγιάκ, εκεί όπου ζει ακόμη η οικογένειά του. Ο Μουσταφά είναι ανιψιός του Μανό Νταγιάκ.
Η πρόσβαση γίνεται από τα βόρεια του Αγκαντέζ. Το πρώτο χωριουδάκι που συναντάμε πηγαίνοντας για Αΐρ είναι το Αζέλ, όπου πήγαινε σχολείο ο Μουσταφά μαζί με τον Μανό Νταγιάκ. Τα παιδιά των Τουαρέγκ πρέπει να μάθουν γράμματα, γι’ αυτό και μέσα στην έρημο συναντάς παιδάκια να διαβάζουν ακόμη και σε ένα υπαίθριο σχολείο, χωρίς θρανία, χωρίς αίθουσα. Το Αΐρ παρουσιάζει ένα ιδιόμορφο τοπίο. Γκρίζες μάζες από ποικιλόμορφες πέτρες, ακόμη και βουνά καμωμένα από γρανίτη, κάπου κάπου οάσεις με φοίνικες. Ο ουρανός αποκτά έντονα χρώματα μέσα σε αυτό το ιδιόμορφο τοπίο, γίνεται τόσο όμορφος, τόσο διαφορετικός απ’ ό,τι είναι μέσα στις πόλεις.
Συνεχίζουμε για το χωριό Νταμπάγια. Εδώ τα σπίτια είναι φτιαγμένα με πηλό από το χώμα της ερήμου. Περνάμε μέσα από αποξηραμένα ποτάμια με το 4Χ4. Η περίοδος των βροχών, γύρω στον Ιούνιο, φέρνει νερό και γεμίζει τις κοίτες των ποταμών. Συνήθως εκεί όπου είναι αποξηραμένες οι κοίτες των ποταμών κατασκηνώνουν οι Τουαρέγκ ως την επόμενη περίοδο των βροχών. Παράξενα δένδρα, αγριοσταφυλιές, αγριοκαρπουζιές, ένα είδος ιδιόμορφου πεύκου περιστοιχίζουν τα αποξηραμένα ποτάμια. Κάπου κάπου ξεπροβάλλει μια βοσκοπούλα με τις κατσίκες της ή κάποιος με γαϊδουράκι φορτωμένο με ξύλα ή κάποιος περιπατητής.
Το τοπίο γίνεται στεπικό και μετά βουνοκορφές μαύρες, σαν να υπήρξε κάποτε εκεί ένα ηφαίστειο, το οποίο άφησε έναν χώρο που δεν θυμίζει καθόλου έρημο και παρ’ όλα αυτά βρίσκεται μέσα στην έρημο. Γρανιτένιες πέτρες σε ακανόνιστα σχήματα κάνουν το τοπίο ακόμη πιο ιδιόμορφο και νιώθεις παράξενα. Ο τόπος αυτός έχει ακονίσει τον χαρακτήρα και το ταμπεραμέντο των Τουαρέγκ. Τους έχει κάνει δυνατούς, γεμάτους αξιοπρέπεια και υπερηφάνεια για τις πολιτιστικές και τις φυσικές διαφορές τους σε σχέση με τις άλλες φυλές. Ισως μόνο αυτός ο λαός θα μπορούσε να δαμάσει αυτό το τόσο σκληρό κομμάτι της γης. Και σε ανταπόδοση αυτός ο τόσο παράξενος χώρος, που προκαλεί φόβο και γεμίζει ανατριχίλα το σώμα του επισκέπτη, έχει δώσει στους Τουαρέγκ την τέχνη του ζην μέσα στην έρημο, τους έχει μετατρέψει σε ναυτικούς της ερήμου, να μαντεύουν και να ψηλαφούν την έρημο σε κάθε αμμοθύελλα και να βρίσκουν τον δρόμο τους. Τους έχει κάνει ποιμένες της ερήμου (ζουν νομαδική ζωή με καμήλες, κατσίκες, γαϊδουράκια), που μόνο αυτοί έχουν την ικανότητα να τη δαμάσουν, να την καταλάβουν. Τους έχει δώσει τη δύναμη και τον τρόπο να κρατούν τον πολιτισμό τους, τη γραφή τους, χωρίς σχολείο και χωρίς βιβλία. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που αυτός ο λαός γοητεύει τους επισκέπτες.
Και ενώ πλησιάζουμε προς τον τάφο του Μανό Νταγιάκ και των φίλων του, τα λόγια του γάλλου ανθρωπολόγου Τεοντόρ Μονό (ένας από τους μεγαλύτερους εξερευνητές της Σαχάρας, 97 χρόνων σήμερα) έρχονται στη σκέψη μου: «Νιώθω μεγάλη φιλία και θαυμασμό γι’ αυτούς που ζουν τη νομαδική ζωή, για τους Τουαρέγκ. Ξέρω τι επιτυχία σημαίνει η ύπαρξή τους, όσον αφορά την οικολογική πλευρά. Πρέπει να ξέρεις να ζεις στο μέρος που δεν κατοικείται, στο ακατοίκητο. Οι Τουαρέγκ απέδειξαν ιστορικά ότι έχουν τη δύναμη να το κάνουν». Οι Τουαρέγκ του Νίγηρα (που είναι και οι περισσότεροι), καθώς και αυτοί που κατοικούν στο Μάλι, ζήτησαν κάποια αυτονομία και τη συμμετοχή των εκπαιδευμένων Τουαρέγκ σε κέντρα διοίκησης. Το γεγονός αυτό προκάλεσε πολιτική αστάθεια και συγκρούσεις το 1990. Από τότε έγιναν διάφορες προσπάθειες συμφιλίωσης, μεταξύ αυτών και η προσπάθεια του Μανό Νταγιάκ.
Η σιωπή της ερήμου
Το απόγευμα μας βρήκε στην οικογένεια του Μανό Νταγιάκ. Οι άντρες λείπουν σε διάφορες δουλειές. Οι γυναίκες είναι μέσα στα αντίσκηνα ενώ τα παιδιά παίζουν έξω με τα κατσικάκια. Το φαγητό είναι ήδη έτοιμο, κρέας κατσίκι σε κομματάκια, μαγειρεμένο στην κατσαρόλα με ντομάτα και κρεμμύδι. Το συνοδεύει μια κούπα με ψιλά μακαρονάκια, καθώς και τυρί από γάλα κατσίκας. Μετά το φαγητό προσφέρουν μια κρέμα φτιαγμένη από γάλα της καμήλας και από δημητριακό μιλ. Και μετά είναι η ώρα του τσαγιού. Οι γυναίκες δεν μιλάνε. Υπάρχει μια παράξενη σιωπή που συνδέεται με αυτήν της φύσης. Αυτή η σιωπή είναι χαρακτηριστική στους Τουαρέγκ, θυμίζει θρησκευτική σιωπή και αναδύει γλυκύτητα.
Είναι τόσο πρωτόγνωρη εμπειρία να περάσεις μερικές ημέρες με τους Τουαρέγκ. Εκεί διαπιστώνεις πώς ένας λαός ακονίζει τον χαρακτήρα του μέσα από τις πιο αντίξοες συνθήκες της φύσης, κρατώντας την πολιτιστική του ταυτότητα και μια βαθιά αξιοπρέπεια και σιωπή. Παρ’ όλη την ποιμενική ζωή τους, ζουν μέσα σε έναν κοινωνικό κώδικα, τον οποίο σέβονται και εφαρμόζουν. Ετσι οι ημέρες που πέρασα στο Αΐρ ήταν μια αποκάλυψη ενός πρωτόγνωρου χώρου και συγχρόνως μιας μοναδικής φυλής. Χρειάζονται σελίδες για να περιγράψω όλες τις γνώσεις που πήρα, τις εμπειρίες που έζησα και τις συγκινήσεις που ένιωσα στις κατασκηνώσεις των Τουαρέγκ κατά τη διάρκεια του ταξιδιού στο Αΐρ.
Υστερα από μερικές ημέρες αποχαιρέτησα τους συγγενείς του Μανό Νταγιάκ και το ταξίδι συνεχίστηκε για τις θερμές πηγές του Ταφαντέκ, όπου Τουαρέγκ και Πελ προσπαθούν να θεραπευθούν στα ιαματικά λουτρά, την όαση Ελμέκι και από εκεί, αφήνοντας δεξιά το όρος Μπαγκζάν (2.022 μ.), την καταπράσινη όαση Τίμια. Μετά επισκεφθήκαμε την όαση Ασοντέ και στη συνέχεια το Ιφερουάν.
Ο αντάρτης υπουργός
Γυρίζοντας στη Νιαμέι μέσω Αγκαντέζ, συνάντησα τον υπουργό Τουρισμού, τον Rhissa Boula, που ζούσε στα βουνά στο Αΐρ ως αντάρτης Τουαρέγκ και έμαθε την τοποθέτησή του στη θέση υπουργού από το ραδιόφωνο. Εχει περάσει ένας μήνας που ανέλαβε το υπουργείο Τουρισμού και το Αΐρ τού λείπει. Οταν μιλά για τη φυλή του, το πρόσωπό του λάμπει. «Οι Τουαρέγκ έχουν αναπτυγμένη την αίσθηση του προσανατολισμού στην έρημο που είναι μια θάλασσα, έχουν μέσα τους την πυξίδα». Και συνεχίζει: «Η έρημος Τενερέ και γενικά η Σαχάρα είναι η πιο όμορφη έρημος, γιατί υπάρχει συνδυασμός πέτρας και άμμου, υπάρχει και ζωικό βασίλειο, είναι η έρημος με τα πουλιά της, όπου κάποτε υπήρχαν και ποτάμια που τώρα έχουν αποξηρανθεί». Και στην ερώτηση αν οι Τουαρέγκ θέλουν ένα δικό τους ανεξάρτητο κράτος ανέφερε: «Οχι, αυτά είναι τεχνάσματα των Γάλλων. Το 1961 με την ανεξαρτησία της Αλγερίας, οι Γάλλοι ήθελαν να κάνουν ένα κράτος στη Σαχάρα για να απορροφούν τον υπόγειο πλούτο της, χρυσό, ουράνιο, κάρβουνο, φωσφάτη, και έριξαν το βάρος ότι είναι οι Τουαρέγκ που θέλουν να κάνουν ένα κράτος. Οι Τουαρέγκ θέλουν να μπουν στη διοίκηση, στον στρατό, στην εκκλησία, στην αστυνομία. Θέλουν την αποκέντρωση και κάποιο ομοσπονδιακό σύστημα. Σε αυτή τη χώρα οι Τουαρέγκ είναι πολύ φτωχοί, παρ’ όλο που ζουν στην πιο πλούσια περιοχή, κυρίως στο Αρλίτ, όπου έχει ουράνιο. Η αδιαφορία του κράτους για τους Τουαρέγκ τούς ανάγκασε να πάρουν τα όπλα και να φύγουν στα βουνά, τόσο στον Νίγηρα όσο και στο Μάλι. Τώρα όμως, έπειτα από αλλεπάλληλες διαπραγματεύσεις, άρχισε η εκπαίδευση 700 Τουαρέγκ για την κάλυψη θέσεων στη δημόσια διοίκηση, μέσα από το πρόγραμμα Care International».
Προτού αποχαιρετήσω τη Νιαμέι, από το παράθυρο του ξενοδοχείου «Gaway Sofitel» βλέπω από τη μία πλευρά τις καμήλες πάνω στην άσφαλτο και από την άλλη τον ποταμό Νίγηρα, και τα λόγια του Τεοντόρ Μονό έρχονται στο μυαλό μου: «Θα ήθελα να επαναγάγω το μεγάλο θέμα που αφορά τον νομαδισμό στη Σαχάρα. Αυτοί που ζουν τη νομαδική ζωή σπάνια θεωρούνται καλοί από τις κεντρικές εξουσίες και τις κυβερνήσεις. Αυτοί είναι ελεύθεροι άνθρωποι, αλλά αυτοί που εργάζονται στα γραφεία μισούν τους ελεύθερους ανθρώπους».
Και μετά τις μοναδικές συγκινήσεις και εμπειρίες που σου δίνει η Σαχάρα όσο πραγματικά κανένα άλλο κομμάτι της Γης αναρωτιέμαι αν η αξιοπρέπεια, η υπερηφάνεια και η σιωπή των Τουαρέγκ δημιουργήματα της ερήμου μπορούν να συμβιβασθούν, να κλεισθούν μέσα σε ένα γραφείο.
Η πρόσβαση στο Αΐρ γίνεται μέσω Νιαμέι, πρωτεύουσα του Νίγηρα. Πτήσεις για Νιαμέι έχει η Air Afrique κάθε Πέμπτη και Κυριακή μέσω Παρισιού, σε συνεργασία με την Ολυμπιακή ή την Axon από Αθήνα. Το εισιτήριο κοστίζει περίπου 280.000 δρχ. Από τη Νιαμέι μπορείς να φθάσεις στο Αγκαντέζ είτε με αεροπλάνο είτε με λεωφορείο. Διαμονή στη Νιαμέι στο ξενοδοχείο «Gaway Sofitel», κρατήσεις γίνονται και μέσω της Air Afrique. Στο Αγκαντέζ, στο ξενοδοχείο «Αΐρ», στην πανσιόν «Tellit».
Πληροφορίες: Air-Afrique, Αθήνα, τηλ. 3255.061.
