Στα 12 της χρόνια μιλούσε ήδη άπταιστα 11 γλώσσες γιατί ήταν το χόμπι της, όπως μας λέει, όπως και η ενασχόλησή της με το Διάστημα. Ανάμεσα στις πρώτες της αναμνήσεις είναι τα βράδια στη Σκόπελο που κοιμόταν κάτω από τα αστέρια και ο παππούς της τής μάθαινε πώς να τα χρησιμοποιεί για να βρίσκει τον δρόμο της στη θάλασσα. Σήμερα, η δρ Βανέσσα Φαρσαδάκη (astro_vanessa στο Instagram και τα υπόλοιπα κοινωνικά δίκτυα) μαθαίνει άλλες επτά γλώσσες, είναι κάτοχος, μεταξύ άλλων, πτυχίου Βιολογίας και Ιατρικής, ΜΒΑ, μεταπτυχιακών στην Αστροφυσική, στη Βιοϊατρική, στη Γενετική και έχει εργαστεί για τη NASA, με την οποία εξακολουθεί να συνεργάζεται. Αν και το επιβαρυμένο πρόγραμμά της δεν της το επιτρέπει, βρέθηκε για λίγες ημέρες στην Ελλάδα – μένει στο Χιούστον του Τέξας – προκειμένου να παρευρεθεί σε τιμητική εκδήλωση για την έκδοση «Ελληνίδες του Κόσμου» της Μαίρης Ρυσσάκη, αφού είναι μία από τις 151 προσωπικότητες που περιλαμβάνονται στο βιβλίο. Ετσι, είχαμε την ευκαιρία να τη συναντήσουμε και να μιλήσουμε μαζί της για τη μέχρι τώρα επαγγελματική της πορεία, τα σχέδιά της για το μέλλον, καθώς και για τις απίστευτες εξελίξεις που πραγματοποιούνται στην εξερεύνηση του Διαστήματος.
Διαβάζοντας το βιογραφικό σας εντυπωσιάστηκα με το εύρος των σπουδών σας, το οποίο καλύπτει μια μεγάλη γκάμα επιστημών.
«Ναι, η αλήθεια είναι ότι πριν από κάποιες δεκαετίες η κοινωνία μας πίστευε στην εξειδίκευση. Τώρα πια έχουμε περάσει στην περίοδο που έχουμε ανάγκη από ανθρώπους με γνώσεις σε πολλούς τομείς. Είναι κάτι που το πιστεύω ακράδαντα και το εκπροσωπώ».
©Ανδρέας Σιμόπουλος
Ασχολείστε με τη Διαστημική Υγεία. Μπορείτε να μας εξηγήσετε τι ακριβώς κάνετε;
«Θα σας ξεκινήσω από το 1930, τότε που είχαμε τους πρώτους πιλότους. Οι άνθρωποι που ασχολούνταν με το συγκεκριμένο επάγγελμα άρχισαν να παρουσιάζουν θέματα υγείας, τα οποία δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν οι παθολόγοι και γι’ αυτό δημιουργήθηκε μια ειδικότητα της Ιατρικής, η οποία ονομάζεται flight surgery – δεν έχει καμία σχέση με τη χειρουργική. Υπάρχουν 100-150 τέτοιοι γιατροί στον πλανήτη – στην Αμερική αποτελεί δεύτερη ειδικότητα – και είχαν ως ασθενείς τους τους αστροναύτες. Οταν όμως οι άνθρωποι άρχισαν να πετούν όλο και πιο ψηλά, μέχρι που ξεπεράσαμε τη νοητή γραμμή του Διαστήματος, τη Γραμμή Κάρμαν, τα πράγματα άλλαξαν και αυτή η ειδικότητα δεν μπορούσε να απαντήσει σε βασικά ερωτήματα, όπως το τι συμβαίνει στο ήπαρ όταν εκτεθεί σε κάποια ποσότητα ακτινοβολίας, για παράδειγμα. Μια τέτοια ερώτηση μπορούν να την απαντήσουν μόνο οι μεταδιδακτορικοί ερευνητές, οι οποίοι όμως δεν έχουν δει αστροναύτη στη ζωή τους. Οι μηχανολόγοι μηχανικοί, επίσης, που φτιάχνουν τις στολές πρέπει να γνωρίζουν και τέλεια ανατομία, οπότε και αυτοί αποτελούν κομμάτι της φροντίδας της υγείας των αστροναυτών. Ολα αυτά συμπεριλαμβάνονται στη Διαστημική Ιατρική που ασχολείται με την υγεία των αστροναυτών και την επίλυση προβλημάτων που ούτε καν γνωρίζουμε ακόμη ότι μπορεί να υπάρξουν».
Μπορείτε να μας εξηγήσετε αυτό το τελευταίο;
«Το ανθρώπινο σώμα είναι φτιαγμένο να εξελίσσεται στην επιφάνεια της Γης μέσα σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον θερμοκρασίας, πίεσης, βαρύτητας. Οταν βγούμε από αυτή την προστασία που έχουμε κάτω από την ατμόσφαιρα και τη μαγνητόσφαιρα, οι ακτινοβολίες που δεχόμαστε, η μικροβαρύτητα, προκαλούν αλλοιώσεις στο DNA μας που δεν ξέρουμε ακριβώς ποιες είναι και πώς θα περάσουν στην επόμενη γενιά. Ακόμη και στα 3-4 λεπτά που βρισκόμαστε πάνω από τη γραμμή Κάρμαν, με τον Διαστημικό Τουρισμό που έχει ξεκινήσει με τις εταιρείες Virgin Galactic και Blue Origin των Ρίτσαρντ Μπράνσον και Τζεφ Μπέζος, αντίστοιχα, πολύ πιθανό να υπάρξουν αλλοιώσεις».
Δεν έχουν μελετηθεί οι αστροναύτες που έχουν ήδη ταξιδέψει στο Διάστημα;
«Αυτό ακριβώς έκανα στο μεταδιδακτορικό μου στο Baylor College of Medicine. Ηταν έρευνα χρηματοδοτούμενη από τη NASA που μελέτησε τι προβλήματα υγείας προέκυψαν σε περίπου 600 άτομα που είχαν ταξιδέψει στο Διάστημα. Διαπιστώσαμε ότι τα 2/3 εξ αυτών παρουσίασαν αλλοίωση του DNA τους τα 5-10 χρόνια μετά την επιστροφή τους από το διαστημικό ταξίδι, ενώ το 1/3 όχι. Από ό,τι φάνηκε, υπήρχαν στο DNA της δεύτερης ομάδας πρωτεΐνες που τους προστάτευαν από την ακτινοβολία. Ανακαλύψαμε πολλές ακτινοπροστατευτικές πρωτεΐνες, τις οποίες δημοσιεύσαμε. Προέρχονται από τα βακτηρίδια ακόμα, τα οποία έχουν περάσει στο DNA των ανθρώπων από είδος σε είδος μέσω της εξέλιξης. Μερικοί τα εκφράζουν, ενώ άλλοι όχι. Η διαφορά του ανθρώπου από το βακτηρίδιο είναι ότι δεν είναι φτιαγμένος για να προσαρμόζεται στις εξωτερικές συνθήκες. Χρειάζονται δεκάδες χιλιάδες χρόνια για να προσαρμοστεί σε αλλαγή θερμοκρασίας 1°C. Πολλά βακτηρίδια μέσα σε 20 λεπτά μπορούν να προσαρμοστούν σε οποιαδήποτε συνθήκη του περιβάλλοντος. Μέχρι πρόσφατα, λοιπόν, οι μηχανικοί έψαχναν λύσεις ακτινοπροστασίας έξω από το ανθρώπινο σώμα, όπως η τοποθέτηση ενός μαγνήτη στη μέση του σκάφους που θα δημιουργεί ψευτομαγνητόσφαιρα και θα προστατεύει το πλήρωμα. Πλέον όμως με τη δική μας ανακάλυψη δύο εβδομάδες προτού πετάξει κανείς θα μπορεί να παίρνει ένα χαπάκι και θα αρχίσει να εκφράζει τις πρωτεΐνες που θα τον προστατεύουν στο ταξίδι του».
Τι σπουδές λοιπόν απαιτούνται για να μπορεί κανείς να παρέχει ολοκληρωμένη ιατρική υποστήριξη σε κάποιον που ταξιδεύει στο Διάστημα;
«Η δική μου πρόταση και ιδέα, για την υλοποίηση της οποίας μιλάω με αρκετά πανεπιστήμια στον κόσμο, είναι η δημιουργία της Αστροϊατρικής που θα συνδυάζει σπουδές Ιατρικής, Βιολογίας, Μηχανικής, Αστροφυσικής, ακόμη και Επιχειρηματικότητας, έτσι ώστε όποιος παίρνει το πτυχίο του να μπορεί να προσφέρει μια ολιστική προσέγγιση στο πολυδιάστατο πρόβλημα».
Το υπό έκδοση βιβλίο «Αστροιατρική: Ο επαναπροσδιορισμός της Διαστημικής Ιατρικής» της δρος Βανέσσας Φαρσαδάκη.
Η επιχειρηματικότητα γιατί χρειάζεται;
«Εχουμε επενδυτές που θέλουν να χρηματοδοτήσουν έρευνες στη Διαστημική Υγεία, αλλά δεν έχουν ιδέα σε ποιους τομείς. Από την άλλη, υπάρχουν πολλές startups με εξαιρετικές ιδέες που δεν βρίσκουν κατάλληλους επενδυτές. Η Αστροϊατρική λοιπόν θα λειτουργεί και ως σύνδεσμος μεταξύ των δύο, με κατάλληλες συμβουλευτικές υπηρεσίες».
Τώρα που μιλήσατε για επενδυτές, πώς ξεκίνησε όλο αυτό με τους δισεκατομμυριούχους και το Διάστημα;
«Η αλήθεια είναι ότι ο Iλον Μασκ κατόρθωσε να ξεκινήσει τον ανταγωνισμό. Αν δεν υπήρχε εκείνος δεν θα συμμετείχαν και οι υπόλοιποι. Οταν είχε πει στον διοικητή της διαστημικής στρατιωτικής ομάδας της Ρωσίας ότι θα έφτιαχνε προωθητικούς πυραύλους που θα προσγειώνονται και πάλι στη Γη, εκείνος τον πέταξε έξω. Του πήρε μερικά χρόνια, δεν φοβήθηκε να σπαταλήσει απίστευτα ποσά σε πυραύλους που συνεχώς καταστρέφονταν από εκρήξεις, αλλά τελικά οι μηχανικοί του έμαθαν πάρα πολλά από τις αποτυχίες τους και τώρα αυτό που έχει φτιάξει είναι σίγουρο ότι λειτουργεί άψογα. Η NASA για το πρόγραμμα ARTEMIS (το ονόμασαν έτσι γιατί ήταν η δίδυμη αδελφή του Απόλλωνα, άρα η δίδυμη αποστολή στο Φεγγάρι) χρησιμοποιεί boosters τύπου SLS, παρόμοια με παλιά τεχνολογία που θα εκτοξευθούν μία φορά και θα καταλήξουν στη θάλασσα. Αυτό που έχει κάνει ο Μασκ είναι πολύ πιο καινοτόμο. Ο Μπράνσον και ο Μπέζος ανταγωνίζονται στον διαστημικό τουρισμό. Ο Μασκ ουσιαστικά ναυλώνει πυραύλους που ήδη χρησιμοποιεί η NASA για τις αποστολές της ώστε να μπορεί να επενδύει περισσότερα χρήματα σε εργατικό δυναμικό για την έρευνα και όχι στην κατασκευή νέων τεχνολογιών».
Είναι δηλαδή ο ανταγωνισμός και η περιέργεια των υπερπλουσίων αυτά που κινούν τις εξελίξεις;
«Αυτή τη στιγμή ναι, και επιτρέψτε μου να επισημάνω κάτι με αφορμή το απόλυτα τραγικό δυστύχημα που έγινε με το βαθυσκάφος «Titan» στον Ατλαντικό. Πολλοί μιλούν για απληστία των πλουσίων. Αυτό που θέλω να ξεκαθαρίσω είναι ότι οι εξερευνητές γενικότερα από την εποχή του Μάρκο Πόλο και του Μαγγελάνου είχαν πάντοτε γερή χρηματοδότηση από κάπου. Γιατί κανείς που παλεύει για την επιβίωσή του δεν ασχολείται με την ικανοποίηση της ανθρώπινης ανάγκης για εξερεύνηση. Στη συγκεκριμένη αποστολή οι συμμετέχοντες είχαν κατέβει με μηχανήματα για να μελετηθεί το σώμα τους, η ανθεκτικότητά τους σε συγκεκριμένες συνθήκες. Θα γίνονταν μελέτες. Ηταν κάτι προσχεδιασμένο για το συγκεκριμένο ταξίδι, γιατί η εταιρεία έκανε και πολλά άλλα που δεν είχαν αυτόν τον χαρακτήρα. Επρόκειτο λοιπόν για επιστημονική αποστολή. Και επειδή γνώριζα προσωπικά τα τρία από τα πέντε άτομα που επέβαιναν, ήταν τεράστια ανακούφιση για εμένα ότι ο θάνατός τους ήταν ακαριαίος».
Μιλήστε μας για τις εξελίξεις ως προς τη δημιουργία αποικιών στο Διάστημα. Πόσο κοντά βρισκόμαστε σε αυτό;
«Πιστεύω ότι μέχρι το 2040 θα αρχίσουν να χτίζουν τις κάψουλες που θα στεγάσουν τις πολιτείες. Εχει κάνει σχετικές επενδύσεις η NASA, οπότε κάτι γίνεται. Στα σχέδια είναι πολλά πράγματα, όπως αποικίες στη Σελήνη, στον Αρη, αλλά και free floating, αυτό που ονομάζουμε O’Neill Cylinders, από τον καθηγητή Τζέραρντ Ο’ Νιλ που ανέπτυξε τη θεωρία και τον σχεδιασμό τους τη δεκαετία του 1970. Εγραψε για κάποιους κυλίνδρους που θα περιστρέφονται γύρω από τον εαυτό τους δημιουργώντας ψευτοβαρύτητα για να μην είμαστε συνέχεια σε βαρύτητα παρόμοια με της Γης. Οι κάψουλες θα είναι σχεδιασμένες για 10.000 ανθρώπους αρχικά – που σύμφωνα με τους ειδικούς είναι το τέλειο μέγεθος για μια αποικία – και θα έχουν τη δυνατότητα να φτάσουν τις 100.000. Πριν από έναν χρόνο διοργανώθηκε και ειδικό closed doors workshop, στο οποίο κάθε ομάδα ήταν υπεύθυνη για ένα διαφορετικό κομμάτι αυτού που ονομάζουμε «space settlement». Είχαμε δηλαδή τους ηλεκτρολόγους μηχανικούς, τους νομικούς, τους γιατρούς κ.ο.κ. οι οποίοι έπρεπε να σκεφτούν πιθανά προβλήματα που θα αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι σε αυτά τα settlements, αλλά και τη λύση τους. Πρόκειται για ένα πείραμα, το οποίο αν επιτύχει θα οδηγήσει και στη δημιουργία κι άλλων. Στο μέλλον αν κάποιος μάς λέει ότι είναι οδοντίατρος, για παράδειγμα, θα τον ρωτάμε στη Γη ή στο Διάστημα και μετά στη Σελήνη, στον Αρη ή free floating; Γιατί σίγουρα η δουλειά του θα προσαρμόζεται στο περιβάλλον του. Θα είναι εντελώς άλλα τα εργαλεία και άλλη η αίσθηση της γνάθου. Ακόμη και τα φάρμακα θα πρέπει να τα φτιάξουμε εκεί».
Είναι πράγματα αυτά που δεν τα σκέπτεται όποιος δεν είναι στον χώρο…
«Ναι, εγείρονται πολλά ζητήματα. Η βιοηθική είναι ένα τεράστιο θέμα. Εγκυμοσύνες, αναπαραγωγή στο Διάστημα, για παράδειγμα. Ας πούμε ότι ένα παιδί γεννιέται στο Διάστημα. Ξέρουμε όλοι πόσο σημαντική είναι αυτή η πρώτη ανάσα, γιατί υπάρχει η κατάλληλη πίεση των πνευμόνων. Αν αυτό το παιδί πάει στη Γη θα μπορέσουν οι πνεύμονές του να αντέξουν την πίεση ή θα καταρρεύσουν; Δεν το γνωρίζουμε. Ενδεχομένως να είναι ένας άνθρωπος που δεν θα μπορεί να ζήσει στη Γη. Θα είναι, αντί για Homo Sapiens, Homo Spaciens. Χτίζουμε κάτι καινούργιο από το μηδέν. Μετά υπάρχει και η τέχνη. Οι έννοιες του «κάλλους» και του «ευ ζην» θα είναι διαφορετικές. Το τι θα θεωρείται όμορφο στα μαλλιά μας, ας πούμε, θα έχει να κάνει και με την πρακτικότητα εκεί. Δεν θα μας εμπνέει πλέον το Φεγγάρι, αλλά ίσως το σκοτάδι, που θα μας μαγεύει και θα μας τρομάζει ταυτόχρονα. Και φυσικά, όλες οι έρευνες, ό,τι κάνουμε για το Διάστημα, έχει άμεση σχέση με τη ζωή μας επάνω στη Γη. Το χαπάκι που είπαμε πριν ότι θα παίρνει κάποιος για να ταξιδέψει στο Διάστημα, ένα τέτοιο θα μπορεί να παίρνει όποιος έχει προδιάθεση για μελάνωμα, ας πούμε. Θα μπορεί να εκφράσει προστατευτικές πρωτεΐνες και η έκθεση στον ήλιο δεν θα του δημιουργεί μελάνωμα. Ολη η έρευνα που γίνεται για τη διαστημική υγεία θα διευρύνει τις γνώσεις μας για την υγεία πάνω στη Γη».
Πώς επιλέξατε να ασχοληθείτε με το Διάστημα;
«Το αγαπούσα πάντοτε και ευτυχώς από πολύ νωρίς βρέθηκαν στον δρόμο μου άνθρωποι, όπως ο δάσκαλός μου, ο κ. Χρίστος Ξενάκης, που με έκαναν πολύ γρήγορα να συνειδητοποιήσω τον σκοπό μου στη Γη. Οπως λέω και στους μαθητές μου, κανείς πρέπει να βρει τις τρεις βασικές κατευθύνσεις του: τον σκοπό, το όνειρο και το επάγγελμά του. Το πρώτο έχει να κάνει με την αποστολή μας επάνω στη Γη, τι μας έβαλε ο Θεός να προσφέρουμε. Για εμένα είναι η Αστροϊατρική. Να σιγουρευτώ ότι μέχρι το τέλος της επόμενης γενιάς θα έχουμε τρόπο να καλύψουμε τα κενά της Διαστημικής Υγείας. Μετά είναι το όνειρο, αυτό που αν το κάνεις κοιτάζοντας πίσω σου θα λες «έζησα γεμάτη ζωή». Το δικό μου όνειρο είναι να ταξιδέψω στο Διάστημα και, πρώτα ο Θεός, θα γίνει σύντομα. Εχω ξεκινήσει να το οργανώνω. Το τρίτο, η δουλειά, είναι εκείνο που θα εξασφαλίσει την επιβίωση, κατά προτίμηση κάτι που θα κάνει κάποιος με χαρά. Εδώ μπαίνει η Space Exploration Strategies, που δημιούργησα αφού έφυγα από τη NASA. Πήρα την εμπειρία που απέκτησα εκεί και τώρα είμαστε οι μόνοι που κάνουμε συμβουλευτική διαστημικής υγείας παγκοσμίως. Κάνουμε business development για εταιρείες που θέλουν να μπουν στη διαστημική υγεία. Επίσης βρίσκουμε χρηματοδοτήσεις κρατικές και ιδιωτικές για τις ενδιαφερόμενες εταιρείες και συμβουλεύουμε αυτούς που θέλουν να επενδύσουν για το πού θα πρέπει να το κάνουν ώστε τα χρήματά τους να πιάσουν τόπο. Η Space Exploration Strategies λειτουργεί εδώ και ενάμιση χρόνο και πάει πολύ καλά. Η εταιρεία λειτουργεί εδώ και ενάμιση χρόνο και πάει πολύ καλά. Προφανώς υπήρχε ανάγκη. Τόσο οι επενδυτές όσο και οι μεγάλες εταιρείες του τομέα έχουν δώσει προσοχή στη δημοκρατία του Διαστήματος που οδεύει όλος ο τομέας. Και είναι αδύνατο να έχουμε δημοκρατία Διαστήματος χωρίς τη δημοκρατία της υγείας. Με άλλα λόγια, δεν μπορούμε να ανοίξουμε τον καινούργιο ορίζοντα του Διαστήματος προς όλους, χωρίς να σιγουρευτούμε ότι όλοι θα είναι προστατευμένοι. Αντί για τέλεια εκπαιδευμένους ανθρώπους – όπως ήταν μέχρι τώρα οι αστροναύτες – θα πρέπει να αρχίσουμε να μιλάμε για τριγλυκερίδια, για διαβήτη και για πίεση στο Διάστημα».
Είστε μια Ελληνίδα που εργάζεται σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο. Υπήρξαν στιγμές που αντιμετωπίσατε δυσκολίες;
«Είμαι υπερήφανη για δύο πράγματα: για το ότι είμαι Ελληνίδα και για το ότι είμαι γυναίκα. Και τα δύο έχουν υπάρξει στιγμές που με έχουν θέσει στο περιθώριο, αλλά τελικά είναι αυτά που με κάνουν πιο δυνατή, ξεχωριστή και μοναδική».
