Για περισσότερο από 5 δεκαετίες η WISTA ενδυναμώνει τις γυναίκες που απασχολούνται στη ναυτιλία να επιτύχουν την προσδοκώμενη εξέλιξη στην καριέρα τους, αλλά και να συμβάλει στην καλλιέργεια ενός εργασιακού περιβάλλοντος διαφορετικότητας και συμπερίληψης στον κλάδο μας.
Στην επέτειο των 50 χρόνων τον περασμένο χρόνο, διακηρύξαμε εκ νέου τη δέσμευσή μας για προώθηση των επαγγελματιών γυναικών και της συμπερίληψης σε όλα τα εργασιακά περιβάλλοντα και συγχρόνως αναλάβαμε μια νέα δέσμευση για τη διασφάλιση της βιωσιμότητας του κλάδου της ναυτιλίας σε συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους. Τα τελευταία κυρίως χρόνια, η WISTA International με περισσότερα από 6.000 μέλη σε 62 κράτη ανά την υφήλιο, βρήκε ισχυρό σύμμαχο στο πρόσωπο του ΙΜΟ, ο οποίος, μέσω πολλαπλών πρωτοβουλιών, υποστηρίζει αδιαμφισβήτητα τους στόχους μας και ενισχύει τις προσπάθειές μας.
Σε αυτό το πλαίσιο της έμπρακτης συνεργασίας, WISTA και ΙΜΟ, και κατανοώντας ότι το πρώτο βήμα για να σχεδιάσουν βιώσιμες πολιτικές και να υλοποιήσουν αποτελεσματικές στρατηγικές είναι να έχουν καλή γνώση της υφιστάμενης κατάστασης, αποφάσισαν τη διεξαγωγή μιας έρευνας για τη θέση της γυναίκας στη ναυτιλία – IMO-WISTA Women in Maritime. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά το 2021 σε ειδικές συνθήκες λόγω πανδημίας, η οποία, όπως είναι γνωστό και από άλλες κλαδικές ή γεωγραφικές έρευνες, έπληξε τα επόμενα χρόνια ιδιαιτέρως τις γυναίκες σε επίπεδο απασχόλησης και επιπλέον ευθυνών. Τα αποτελέσματα μας έδωσαν την πρώτη εικόνα – ήταν η πρώτη τέτοιου είδους καταγραφή σε παγκόσμιο επίπεδο.
Για να μετρηθεί και να αξιολογηθεί όμως οποιαδήποτε πρόοδος ή αλλαγή γενικότερα, αυτές οι έρευνες πρέπει να διεξάγονται επαναληπτικά – η αξιολόγηση αποτελεσμάτων και η μέτρηση επίτευξης των στόχων είναι βασικό στοιχείο αυθεντικότητας της πρόθεσης των σχεδιαστών μιας έρευνας.
Εχοντας αυτό υπόψη η έρευνα IMO-WISTA Women in Maritime επαναλήφθηκε το 2024 στα κράτη-μέλη του ΙΜΟ, όπως και στον ιδιωτικό τομέα (εταιρείες από όλους τους τομείς της ναυτιλίας) και σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε αυτή τη δεύτερη έρευνα έλαβαν μέρος 88 συνολικά κράτη-μέλη του ΙΜΟ και 608 οργανισμοί από τον ιδιωτικό τομέα έναντι των 45 κρατών-μελών και 513 οργανισμών που συμμετείχαν το 2021 – αυτή πρώτη διαπίστωση ήταν μια ευχάριστη έκπληξη, η οποία δηλώνει σαφώς μεγαλύτερη αφύπνιση και μια δέσμευση για μια αυξανόμενη συμπερίληψη του γυναικείου φύλου στο ναυτιλιακό εργατικό δυναμικό.
Περνώντας όμως σε μια εμπεριστατωμένη μελέτη των ευρημάτων διαπιστώσαμε ότι συνθέτουν μια εικόνα που προσφέρει δύο οπτικές: η μία οπτική δείχνει ότι αριθμητικώς η συμμετοχή των γυναικών στον ναυτιλιακό τομέα (δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς/εταιρείες) έχει αυξηθεί (176.820 έναντι 151.990), η δεύτερη όμως οπτική δείχνει ότι η ποσοστιαία συμμετοχή των γυναικών έχει μειωθεί φθάνοντας μόλις το 19% έναντι του 26% που κατέγραψε η έρευνα του 2021. Είναι δηλαδή σαφής η μειούμενη τάση του ποσοστού των γυναικών έναντι των ανδρών στο συνολικό ναυτιλιακό ανθρώπινο δυναμικό.
Κατά τη γνώμη μου, αυτό υπογραμμίζει την ανάγκη για προσεκτικότερα σχεδιασμένες πολιτικές προσέλκυσης και διακράτησης ανθρώπινου δυναμικού στον ναυτιλιακό κλάδο. Οι πολιτικές αυτές πρέπει να είναι πιο στοχευμένες αφενός, αλλά και πιο σαφείς αφετέρου. Επίσης, πρέπει να σημειωθεί για τα ευρήματα αυτά, πως παρότι καταγράφουν με σαφήνεια την υπάρχουσα κατάσταση, διατηρείται και μια επιφύλαξη ως προς τη συγκρισιμότητα των στοιχείων μεταξύ του 2021 και του 2024, καθώς μόνον 40 από τις συμμετέχουσες εταιρείες είναι ίδιες και στις δύο έρευνες (οι άλλες είναι διαφορετικές).
«Ο πλέον κρίσιμος παράγοντας στην προσπάθεια εξάλειψης ανισοτήτων, αλλά και ενδυνάμωσης των γυναικών στη ναυτιλία, είναι η αλλαγή κουλτούρας»
Η ναυτιλία έχει πολλές ιδιαιτερότητες σε σχέση με άλλους επιχειρηματικούς κλάδους. Ο ρόλος της στο εμπόριο, τις μεταφορές και την παγκόσμια οικονομία είναι αδιαμφισβήτητα σημαντικός, ο καθημερινός τρόπος λειτουργίας της διαφέρει σε μεγάλο ποσοστό από τον τρόπο λειτουργίας των άλλων κλάδων, κι αυτό γίνεται αντιληπτό από όλους αλλά καθένας το ερμηνεύει με διαφορετικό τρόπο. Εμείς που δραστηριοποιούμεθα στη ναυτιλία θεωρούμε τις ιδιομορφίες του κλάδου μας φυσικές και δεν τις καθιστούμε σαφείς όταν απευθυνόμαστε στη γενική αγορά εργασίας.
Οπότε, πρέπει να αναπτυχθούν ακόμη πιο αποτελεσματικές πολιτικές προσέλκυσης που να καθιστούν το ναυτιλιακό επάγγελμα (είτε στο γραφείο είτε στο πλοίο) ελκυστικό σε πολλαπλά επίπεδα. Κι αυτό που πρέπει να προσέξουμε περισσότερο είναι η ενδυνάμωση νεότερων γυναικών να επιλέξουν καριέρα στη ναυτιλία, καθώς μια δημογραφική ανάλυση της έρευνας έδειξε ότι οι περισσότερες γυναίκες στους ναυτιλιακούς οργανισμούς έχουν ηλικία μεταξύ 25-44 ετών, ενώ δεν υπάρχει αξιοσημείωτη εκπροσώπηση γυναικών 18-24 ετών, εκτός από την Αργεντινή. Επίσης, πρέπει να φροντίσουμε να γίνονται αποδεκτές οι ικανότητες των γυναικών στο εργασιακό τους περιβάλλον, σε σύγκριση με άνδρες που έχουν το ίδιο επίπεδο γνώσεων και εμπειρίας. Και βεβαίως να προσφέρονται ίδιες ευκαιρίες για ανέλιξη και απόκτηση εμπειρίας ανεξαρτήτως φύλου.
Επιπροσθέτως η έρευνα έδειξε ότι υπάρχει μεγάλη απόκλιση μεταξύ γεωγραφικών περιοχών, όπως και κρατών της ίδιας περιοχής, αλλά και ομοιότητες μεταξύ κρατών που ανήκουν σε τελείως διαφορετική, από άποψη κοινωνικής δομής και βιοτικού επιπέδου, γεωγραφικές περιοχές. Αυτό, κατά τη γνώμη μου, ισχυροποιεί την επιρροή της κουλτούρας στις επιλογές των ατόμων ή τον σχεδιασμό και την υλοποίηση πολιτικών. Γενικότερα, ο πλέον κρίσιμος παράγοντας στην προσπάθεια εξάλειψης ανισοτήτων, αλλά και ενδυνάμωσης των γυναικών στη ναυτιλία, είναι η αλλαγή κουλτούρας, χωρίς την οποία οποιεσδήποτε πρωτοβουλίες αναλαμβάνονται και δράσεις που υλοποιούνται κινδυνεύουν να αποδειχθούν επιφανειακές και τελικά μη βιώσιμες. Οι πρωτοβουλίες και οι δράσεις που μπορούν να επιφέρουν βιώσιμες αλλαγές έχουν αποτέλεσμα μόνον όταν συνοδεύονται (ή μάλλον αποτελούν απότοκο) μιας γνήσιας αλλαγής νοοτροπίας.
Η βιώσιμη αλλαγή κουλτούρας επιτυγχάνεται μέσω μια συνδυασμένης επίδρασης που μπορεί να έχουν η ισχυρή ηγεσία που αναλαμβάνει απαρέγκλιτα μια δέσμευση, οι στοχευμένες πολιτικές, οι μετρώμενοι στόχοι, η συνεπής παρακολούθηση των αποτελεσμάτων, η αφοσίωση όλων των επιπέδων μάνατζμεντ και εργαζομένων στον στόχο του μετασχηματισμού. Η ουσιαστική ισότητα φύλων – σε εκπαίδευση, προσλήψεις, ευκαιρίες ανέλιξης, απολαβές – δεν είναι μόνον θέμα χρόνου ή συγκεκριμένων μόνον δράσεων. Είναι μια διαρκής προσπάθεια, μια προσπάθεια που θα πορεύεται παράλληλα με τις αρχέγονες διαφορές μεταξύ των φύλων, που θα «θεραπεύει» υφιστάμενες παθογένειες ή στερεότυπα με τα οποία μεγαλώνουμε ή εκπαιδευόμαστε και δεν θα επιτρέπει την ανάπτυξη νέων στρεβλών προκαταλήψεων.
Η έρευνα κατέδειξε επίσης μειωμένη εκπροσώπηση των γυναικών που απασχολούνται στα πλοία – μόλις 2.223 γυναίκες έναντι 211.750 ενεργών ναυτικών και ποσοστό μόλις 1%, που είναι μικρότερο από αυτό της προηγούμενης έρευνας. Εδώ σίγουρα, μεταξύ άλλων, έχει επίδραση και η μακρά περίοδος της πανδημίας μεταξύ του 2021 που διεξήχθη η πρώτη έρευνα και του 2024 που διεξήχθη η δεύτερη.
Αυτή η κατάσταση, που όπως ήδη ανέφερα απομάκρυνε πολλές γυναίκες από τους χώρους εργασίας τους σε όλους τους επιχειρηματικούς κλάδους αναλαμβάνοντας ρόλους φροντιστή της οικογένειας, κατέδειξε με τον πιο εμφατικό τρόπο ότι το περιβάλλον εργασίας στο πλοίο δεν παρέχει τις απολύτως κατάλληλες συνθήκες για τις γυναίκες εργαζόμενες – από τους χώρους ενδιαίτησης μέχρι τις πολιτικές για σεξουαλική παρενόχληση, αλλά και τα στερεότυπα στις πολιτικές προσλήψεων ή προσωπικής εξέλιξης. Δεν έχουν αλλάξει ακόμη ικανοποιητικά ούτε οι εθνικές πολιτικές που καθορίζονται από το νομοθετικό πλαίσιο αλλά ούτε και οι εταιρικές πολιτικές – ακόμη οι γυναίκες θεωρούνται «εξαίρεση» στο πλοίο, παρότι αντιμετωπίζονται πιο θετικά από τους άνδρες συναδέλφους.
Προχωρώντας στα αρχικά συμπεράσματα της έρευνας, είναι αναμφισβήτητη η ανάγκη για έντονες προσπάθειες και συλλογικές/στοχευμένες δράσεις με πρώτο στόχο τη βελτίωση της γυναικείας συμπερίληψης στη ναυτιλία και δεύτερο την επίτευξη μιας αξιοσημείωτης πλέον αλλά και βιώσιμης αλλαγής στον ναυτιλιακό κλάδο σε όλα τα επίπεδα και σε όλους τους τομείς. Η φυλετική διαφορετικότητα και η συμπερίληψη στον εργασιακό χώρο (γραφείο και πλοίο) είναι σημαντικές όχι μόνον για την προσέλκυση και τη διακράτηση ταλαντούχου ανθρώπινου δυναμικού στον ναυτιλιακό κλάδο, αλλά επίσης για να συμβάλει σε μια πιο ισότιμη και δίκαιη κοινωνία.
Επίσης, η άνιση πρόοδος μεταξύ περιοχών και τομέων του κλάδου είναι ένα θέμα που χρήζει προσοχής. Δεν πρέπει να μας ενθουσιάζει μόνον η πρόοδος μερικών περιοχών ή τομέων, όπως το ESG, η απανθρακοποίηση, η τεχνολογία και το AI ή να μας απογοητεύει η καθυστέρηση στην ευθυγράμμιση άλλων περιοχών με τις ανάγκες της εποχής μας. Η προσεκτική αξιολόγηση των κινδύνων που μπορεί να επιφέρει μια τέτοια ανομοιομορφία θα μας οδηγήσει και στην εξάλειψή της.
«Σκοπός της έρευνας δεν είναι να κάνει κριτική ή να επιρρίψει ευθύνες, αλλά να εμπνεύσει και να δώσει το έναυσμα για δράση»
Δεν υποτιμάται σε καμία περίπτωση η πρόοδος που έχει επιτευχθεί. Η εξέλιξη της WISTA International καθαυτή τις πέντε δεκαετίες της ζωής της και η αυξανόμενη ισχύς της ποσοτικά και ποιοτικά, όπως και οι αλλαγή νοοτροπίας στον ΙΜΟ, είναι απτά αποτελέσματα αυτής της προόδου. Θα ήθελα να δώσω όμως ιδιαίτερη σημασία στην πρόοδο γιατί είναι χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης να εστιάζει σε αυτά που δεν έγιναν και δημιουργούν το αίσθημα του ανικανοποίητου και όχι σε αυτά που ήδη έχουν γίνει και πρέπει να προσφέρουν ικανοποίηση και υπερηφάνεια.
Από τη θέση μου στην ηγεσία της WISTA International αλλά και την πρότερη εμπειρία μου ως πρόεδρος και αντιπρόεδρος της WISTA Hellas για αρκετά χρόνια, μπορώ να διακρίνω σαφώς τις αλλαγές και τις προόδους, να αξιολογήσω μετά λόγου γνώσεως τις προσπάθειες των γυναικών και να προσμετρήσω τους υποστηρικτές και τους συμμάχους μας σε αυτόν τον αγώνα – από τον ΙΜΟ και τους διεθνείς οργανισμούς μέχρι τους απλούς ανθρώπους στις πέντε ηπείρους.
Και ένα τελευταίο σχόλιο είναι ότι σκοπός της έρευνας δεν είναι να κάνει κριτική ή να επιρρίψει ευθύνες, αλλά να εμπνεύσει και να δώσει το έναυσμα για δράση. Με τις προτάσεις μας ενδυναμώνουμε τους οργανισμούς να αξιολογήσουν τις υφιστάμενες πρωτοβουλίες για φυλετική ισότητα, οι οποίες μπορούν να εφαρμοστούν ανεξαρτήτως γεωγραφικής περιοχής ή αριθμού εργαζομένων σε κάθε εταιρεία. Οι οργανισμοί που ηγούνται στον δρόμο της προόδου της φυλετικής ισότητας πρέπει να συνεχίσουν τις προσπάθειές τους και να δημοσιοποιήσουν τις πληροφορίες που έχουν για σχετικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν μαζί με τις λύσεις που έχουν υλοποιήσει.
Ενώ, αυτοί που βρίσκονται ακόμη στην αρχή αυτού του συναρπαστικού, όπως αποδεικνύεται τελικά, ταξιδιού προς ένα συμπεριληπτικό εργασιακό περιβάλλον έχουν πλέον υποστήριξη, υπάρχει τεχνογνωσία, υπάρχουν δίκτυα ενημέρωσης και ειδικοί που μπορούν να συμβουλευθούν. Επίσης, καλές πρακτικές από άλλους κλάδους μπορούν να υιοθετηθούν και να εφαρμοστούν και στον ναυτιλιακό κλάδο.
Τελικώς, η επιτυχία του όλου εγχειρήματος φαίνεται να εξαρτάται από έναν συνδυασμό προσωπικών επιλογών, εταιρικών πολιτικών, εθνικών και ιδιωτικών πρωτοβουλιών. Η WISTA International είναι ενεργά παρούσα σε 62 χώρες στις 5 ηπείρους προσφέροντας γνώσεις, εμπειρία, ενδυνάμωση και υποστήριξη σε όλες και όλους αυτούς που την επιζητούν στο πλαίσιο της επαγγελματικής και ατομικής τους εξέλιξης.
Μπορείτε να βρείτε ολόκληρη την έρευνα IMO-WISTA Women in Maritime στην ιστοσελίδα του ΙΜΟ (www.imo.org/en/) και στην ιστοσελίδα της WISTA International (www.wistainternational.com /).
*Η κυρία Ελπη Πετράκη είναι πρόεδρος στη WISTA International και γεν. γραμματέας στην Ενωση Εφοπλιστών Ναυτιλίας Μικρών Αποστάσεων.
Η φωτογραφία της κυρίας Πετράκη είναι του Δημήτρη Χριστοδούλου.
