Οι ιδέες του, οι οποίες αναγορεύθηκαν αιώνια εργαλεία πολιτικού κυνισμού, μα και δίδαξαν τις πιο προηγμένες τεχνικές της εξουσίας, πρωταγωνιστούν πολιτικά ως τις μέρες μας: στις διεθνείς εχθροπραξίες όπως σε αυτή στην Ουκρανία, στις παρακολουθήσεις Γερμανών, των Αμερικανών και άλλων, στα προγράμματα «διασώσεων», σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις, ή στη διαφθορά.
Αν και έχει περάσει μισή χιλιετία από τον θάνατό του, ο Φλωρεντίνος Νικολό Μακιαβέλι, ορκισμένος εχθρός της πολιτικής αρετής, ο άνθρωπος που διαμόρφωσε τη θεωρία του «πολιτικού ρεαλισμού», ζει μέσα από το έργο του όσο κανείς άλλος πολιτικός φιλόσοφος. Γιατί από τότε ως σήμερα ίσως δεν υπήρξε πολιτικός που κάπου μέσα στις σελίδες του Ηγεμόνα να μην είδε κρυφά τον εαυτό του και τις ελπίδες του για κυριαρχία…
Μπορεί στους πύρινους λόγους τους οι πολιτικοί να «ομνύουν» άλλοτε στον Αριστοτέλη και άλλοτε στον Ρουσό, άλλοτε στον Τζέφερσον, στον Μαρξ ή, τώρα, στον Σουμάν, και στις ιδέες τους για τη δημοκρατία, τον σοσιαλισμό ή την Ευρώπη, όμως στην πραγματικότητα ο Μακιαβέλι είναι ο οδηγός τους, καθώς αυτό που τους διδάσκει είναι το πολυτιμότερο: ότι κάθε μέσο είναι θεμιτό, αρκεί να βρεθεί ο τρόπος να το αξιοποιήσουν.
Ο συγγραφέας του θρυλικού Ηγεμόνα, της ιερής βίβλου όλων των μεγάλων σχολών πολιτικών επιστημών του κόσμου ως και σήμερα, αλλά και του λιγότερο ίσως γνωστού σε πολλούς έργου Περί της τέχνης του πολέμου, έφυγε από τη ζωή σαν χθες, στις 21 Ιουνίου 1527. Ο ίδιος ήταν φορέας μιας υψηλής ουμανιστικής παιδείας που έλαβε στην ακμάζουσα Φλωρεντία, μία από τις ισχυρές πόλεις-κράτη της εποχής του, που με τον τρόπο της κράτησε ζωντανό το ελληνικό μοντέλο της πόλης-κράτους αιώνες προτού η Ευρώπη φθάσει, ακριβώς μέσα από αυτό, στη διαμόρφωση των αυτοκρατοριών και του επόμενου μοντέλου, του έθνους κράτους.
Ο Μακιαβέλι συνέβαλε σε αυτή τη μετάβαση αναλαμβάνοντας να αποκαθηλώσει την ηθική βάση και το περιεχόμενο της πολιτικής φιλοσοφίας που κυριαρχούσε στις αντιλήψεις του αρχαίου κόσμου και, με αυτό τον εικονοκλαστικό τρόπο, να τον «γεφυρώσει» με τον δικό του αναγεννησιακό κόσμο. Ετσι προετοίμασε ιδεολογικά και πνευματικά το έδαφος για πολλά από εκείνα που επρόκειτο να ακολουθήσουν στην αιματηρά ταραγμένη Ευρώπη των επόμενων αιώνων. Κατά κάποιον τρόπο μοιάζει, στο πεδίο της πολιτικής, με μια αντιστροφή της επανάστασης που έφερε ο Λούθηρος στην Εκκλησία: ο Μακιαβέλι «μεταρρύθμισε» την ηθική της πολιτικής σκέψης και πράξης. Την αντιμετέθεσε από το ιδανικό του Πλάτωνα στην υπηρεσία της πόλης, στο νέο ιδανικό της εξουσίας την οποία υπηρετεί τελικά με κάθε τρόπο η πόλη. Ηταν κάτι σαν «δαίμονας» της πολιτικής σκέψης που καλούσε όποιον θεμελιώνει μια πολιτεία και νομοθετεί σε αυτήν να παίρνει εξαρχής για «κακούς» όλους τους ανθρώπους…
Ισως περισσότερο από καθετί άλλο, εκείνο που διαμόρφωσε τον Μακιαβέλι ήταν η σταδιοδρομία του ως διπλωμάτη, καθώς αυτή τον έφερε σε πρωτογενή επαφή με τις πιο σημαντικές μορφές της διεθνούς πολιτικής της εποχής του, από τον Λουδοβίκο της Γαλλίας ως τον Καίσαρα Βοργία ή τον Πάπα Αλέξανδρο Στ’. Και, ουσιαστικά, ο Ηγεμόνας δεν αποτελεί παρά μια «κωδικοποίηση», θεωρητικοποίηση και, κυρίως, νομιμοποίηση της δικής τους πολιτικής: τα πρώτα σπαράγματα / σχεδιάσματα του έργου βρίσκονται σε επιστολές / αναφορές που έγραφε ο Μακιαβέλι πραγματευόμενος τέτοιες προσωπικότητες.
Μέσα από τον Ηγεμόνα δίδαξε στις γενιές που θα ακολουθούσαν το πώς εκείνη η γενιά των ευρωπαίων ηγεμόνων ασκούσε ωμά την πολιτική εξουσία σε αντίθεση με εκείνο που δίδασκαν οι μεγάλοι πολιτικοί φιλόσοφοι: το πώς πρέπει να ασκείται «ηθικά» η εξουσία. Αλλωστε το καθοριστικό αυτό βιβλίο γράφτηκε προκειμένου ο συγγραφέας του να κερδίσει την εύνοια των Μεδίκων που είχαν καταλύσει τη δημοκρατία στη Φλωρεντία και είχαν θέσει τον ίδιο εκτός εξουσίας –το αντίθετο από ό,τι επιχειρούσε ο μέγας εχθρός τους κήρυκας Σαβοναρόλα.
Πολλοί αγνοούν ότι απέτυχε. Ομως εκείνο το κείμενο έγινε το απόλυτο διαχρονικό εργαλείο για τη νομιμοποίηση της απόλυτης ανεξέλεγκτης εξουσίας. Κάτι που οι μεγάλες επαναστάσεις που ακολούθησαν στους επόμενους αιώνες θέλησαν να αφήσουν πίσω τους στο όνομα της δημοκρατίας, των δικαιωμάτων του ανθρώπου ή, αργότερα, του σοσιαλισμού. Δυστυχώς, τελικά, δεν το άφησαν ποτέ –το έργο του Μακιαβέλι αποδείχθηκε το βαθύτερα ανθρώπινο της πολιτικής σκέψης. Και, πιθανότατα, όσο πιο πολύ αποτάσσονται οι πολιτικοί αυτή τη μακιαβελική μανία της εξουσίας με κάθε μέσο, τον «πολιτικό ρεαλισμό» όπως πιο κομψά αποκαλείται, τόσο πιο πολύ να τον διακονούν στους αιώνες των αιώνων, από τότε ως σήμερα. Ενίοτε υπέρ της «πόλης». Ομως πολύ συχνότερα υπέρ εαυτών…
ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ
