Σε μια περίοδο όπου οι ευρωπαϊκές δημοκρατίες αντιμετωπίζουν απειλές όπως η παραπληροφόρηση, η πολιτική πόλωση και η ξένη επιρροή, οι υπουργοί Πολιτισμού και Μέσων Ενημέρωσης των ευρωπαϊκών χωρών έστειλαν ένα ηχηρό μήνυμα.

Ο πολιτισμός και τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης αποτελούν θεμέλιο και θεματοφύλακα της δημοκρατίας. Στο άτυπο συμβούλιο των υπουργών Πολιτισμού και Μέσων Ενημέρωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Κοπεγχάγη (3-4 Νοεμβρίου 2025), υιοθετήθηκε ομόφωνα η «Διακήρυξη για την αναγκαιότητα του πολιτισμού και των μέσων ως εγγύηση για τις ευρωπαϊκές μας δημοκρατίες».

Από την πλευρά της Ελλάδας συμμετείχε ο Δημήτρης Κιρμικίρογλου, Γενικός Γραμματέας Επικοινωνίας και Ενημέρωσης.

«Η Διακήρυξη της Κοπεγχάγης αναγνωρίζει για πρώτη φορά τον πολιτισμό και τα μέσα ενημέρωσης ως θέμα ευρωπαϊκής ασφάλειας» ανέφερε στο ΒΗΜΑ ο κ. Κιρμικίρογλου.

Ο Γενικός Γραμματέας Επικοινωνίας και Ενημέρωσης έβαλε στο τραπέζι των συζητήσεων τρεις στρατηγικές προτεραιότητες. Το περιεχόμενο ως στρατηγική προτεραιότητα, την ενίσχυση της συνεργασίας μέσω καινοτομίας και τεχνολογίας και την διατήρηση της ευρωπαϊκής ταυτότητας μέσα από αυθεντικές αφηγήσεις.

Στην Κοπεγχάγη αναδείχθηκε ο κρίσιμος ρόλος της πολιτιστικής κληρονομιάς και της πλουραλιστικής ενημέρωσης για την θωράκιση ενός δημοκρατικού μέλλοντος.

Ο κ. Κιρμικίρογλου επισήμανε στο ΒΗΜΑ πως «στην εποχή μας η πολιτιστική κληρονομιά γίνεται ζωντανή μνήμη που μας συνδέει, ενώ τα ανεξάρτητα μέσα προστατεύουν την αλήθεια».

Πολιτισμός, κληρονομιά και δημοκρατική ανθεκτικότητα

Η Διακήρυξη αναγνωρίζει ότι η ευρωπαϊκή ταυτότητα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον πλούτο του πολιτισμού και της ιστορίας της Γηραιάς Ηπείρου. Η Ευρώπη διαθέτει μια μοναδική πολιτιστική ποικιλομορφία, μέσα από τις διαφορετικές γλώσσες, τέχνες και παραδόσεις, οι οποίες «λένε την ιστορία του από πού προερχόμαστε» και μας ενώνουν μέσα από κοινές αξίες.

Σε αυτό το μήκος κύματος, ο κ. Κιρμικίρογλου υπογράμμισε πως «Μια Ευρώπη που δεν μπορεί να διηγηθεί τις ιστορίες της, είναι μια Ευρώπη που έχει χάσει τη φωνή της και η φωνή αυτή πρέπει να φτάνει στους πολίτες».

Επίσης, η Διακήρυξη υπογραμμίζει ότι η προστασία και προώθηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς «θα πρέπει να θεωρούνται αναπόσπαστο μέρος της ευρωπαϊκής πολιτικής ασφάλειας».

Ο πολιτισμός και η πολιτιστική κληρονομιά λειτουργούν ως «ζωντανή μνήμη» και σημείο αναφοράς που ενισχύει τη συλλογική μας ανθεκτικότητα απέναντι σε κρίσεις, υπενθυμίζοντας τις κοινές δημοκρατικές μας ρίζες.

«Όπως η Ευρώπη προστατεύει την ενεργειακή της ασφάλεια και την ψηφιακή της κυριαρχία, έτσι πρέπει να προστατεύσει και τη δημιουργική της κυριαρχία», υπογράμμισε στην ομιλία του στη Κοπεγχάγη ο κ. Κιρμικίρογλου.

Ο κ. Κιρμικίρογλου, Γενικός Γραμματέας Επικοινωνίας και Ενημέρωσης στην Κοπεγχάγη.

Στο ίδιο πνεύμα, η Διακήρυξη διατρανώνει τη σκέψη ότι οι πολιτικές για τον πολιτισμό και τα μέσα ενημέρωσης πρέπει να αποτελούν ζωτικό κομμάτι της ευρωπαϊκής συνεργασίας και ασφάλειας προκειμένου να προστατευτούν οι δημοκρατικοί θεσμοί. Οι υπογράφοντες δεσμεύονται να υπερασπιστούν την πολιτισμική πολυμορφία, την καλλιτεχνική δημιουργία και την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, αναγνωρίζοντας παράλληλα την ανάγκη να εξασφαλιστεί για όλους τους πολίτες η πρόσβαση σε αξιόπιστη πληροφόρηση και στις απαραίτητες ψηφιακές δεξιότητες για την πλοήγηση στον σύγχρονο ψηφιοποιημένο εν πολλοίς κόσμο.

Ελεύθερα μέσα ενημέρωσης και αξιόπιστη πληροφορία

Κεντρικό μήνυμα της Διακήρυξης είναι η σημασία των ελεύθερων, ανεξάρτητων και πλουραλιστικών μέσων ενημέρωσης ως αντίβαρο στην διαβρωτική επίδραση της παραπληροφόρησης στις δημοκρατίες.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, τα ελεύθερα και ανεξάρτητα μέσα αποτελούν την καλύτερη πηγή αξιόπιστων πληροφοριών, που μπορούν να αποτρέψουν τη αμφισβήτηση της εμπιστοσύνης των πολιτών στους θεσμούς. Τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης μπορούν να αποτελέσουν εχέγγυο για μια δημόσια σφαίρα διαλόγου όπου οι πολίτες μπορούν να ανταλλάσσουν απόψεις και να συμμετέχουν ουσιαστικά στις δημοκρατικές διαδικασίες.

Τα μέσα ενημέρωσης μπορούν να λειτουργούν ως «ασπίδα» απέναντι στην ξένη χειραγώγηση της πληροφορίας, στις παρεμβάσεις και στην παραπληροφόρηση, προστατεύοντας θεμελιώδη δικαιώματα, όπως το δικαίωμα πρόσβασης στην πληροφορία.

Οι αξιόπιστες και ακριβείς πληροφορίες χαρακτηρίζονται ως «απαραίτητο συστατικό της δημοκρατικής ανθεκτικότητας».

Η ίδια η ύπαρξη ανεξάρτητων μέσων ενημέρωσης ενισχύει το «ανοσοποιητικό σύστημα» της δημοκρατίας.

Καθοριστικό ρόλο σε αυτό το «ανοσοποιητικό σύστημα» παίζει ο «Γραμματισμός στα Μέσα Ενημέρωσης» (media literacy). Το επόμενο διάστημα, μάλιστα, πρόκειται να ψηφιστεί σχετικό νομοσχέδιο στο ελληνικό κοινοβούλιο, σύμφωνα με αξιόπιστες πηγές.

Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Διακήρυξης, οι πολίτες πρέπει να έχουν πρόσβαση σε αξιόπιστη ενημέρωση, σε ένα περιβάλλον πληροφόρησης απαλλαγμένο από ξένες παρεμβάσεις, και να ενημερώνονται από ελεύθερα, ανθεκτικά και ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης.

Κρίσιμο είναι οι πολίτες να μπορούν να συμμετέχουν στον δημόσιο διάλογο, ενώ ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη νέα γενιά.

Ομαδική φωτογραφία από το Άτυπο Συμβούλιο Υπουργών Πολιτισμού και Μέσων της Ε.Ε. στην Κοπεγχάγη.

Ψηφιακές προκλήσεις και τεχνητή νοημοσύνη

H μάχη για αξιόπιστη ενημέρωση διεξάγεται σε ένα ψηφιακό πεδίο συνεχώς μεταβαλλόμενο. Η διείσδυση της Τεχνητής Νοημοσύνης (AI) στη δημιουργία και διασπορά περιεχομένου δημιουργεί νέες προκλήσεις. Ήδη, όπως σημειώνει ο κ. Κιρμικίρογλου στο ΒΗΜΑ, «όταν deepfakes και AI κάνουν αδύνατη τη διάκριση ανάμεσα σε αληθινό και ψεύτικο περιεχόμενο, η δημοκρατική ανθεκτικότητα γίνεται ζήτημα επιβίωσης».

Οι ψηφιακά επεξεργασμένες εικόνες και βίντεο μπορεί να δημιουργήσουν αμφιβολίες για το τι είναι αληθές και τι όχι, υπονομεύοντας την ίδια τη βάση της πραγματικότητας πάνω στην οποία στηρίζεται ο δημοκρατικός διάλογος. Η Διακήρυξη τονίζει την ανάγκη προστασίας της ακεραιότητας της πολιτισμικής έκφρασης και των προσωπικών χαρακτηριστικών των πολιτών μας, θεωρώντας το ζήτημα αυτό κρίσιμο για μια υγιή δημοκρατία.

Ένα ακόμα βασικό ζητούμενο είναι το πως μπορεί κανείς να παράξει περιεχόμενο που να μπορεί να ανταγωνιστεί τις μεγάλες τεχνολογικές πλατφόρμες και τους αλγορίθμους.

Ο κ. Κιρμικίρογλου επισήμανε την αξία της αυθεντικής αφήγησης, αναφέροντας πως «η πολιτιστική ανταλλαγή εντός της ευρωπαϊκής οικογένειας δημιουργεί κάτι που κανένας αλγόριθμος δεν μπορεί να αναπαράγει: αυθεντική ανθρώπινη ποικιλομορφία ριζωμένη σε πραγματικές κοινότητες, πραγματικές παραδόσεις, πραγματική δημιουργικότητα».

Το κείμενο της Διακήρυξης της Κοπεγχάγης