H αποχή ως συλλογικό αδιέξοδο. Προτάσεις και προβληματισμοί

Η ακαμψία, ο κατακερματισμός και οι αντιφάσεις του πολιτικού συστήματος της χώρας μας καθρεφτίστηκαν σε όλες τις κοινωνικές δομές, δημιουργώντας μεγάλη σύγχυση αλλά και αρνητικά συναισθήματα στους Έλληνες, τα οποία εξέφρασαν με την αποχή στις πρόσφατες εκλογές. Ένας μεγάλος αριθμός πολιτών αποφάσισε να απέχει από την κάλπη, δηλώνοντας με αυτόν τον τρόπο την απογοήτευση, την απαξίωση και την έλλειψη εμπιστοσύνης του προς τους πολιτικούς ηγέτες και τις στρατηγικές που χαράσσουν.

Καθώς βρισκόμαστε σε μία κρίσιμη ιστορική καμπή, είναι απαραίτητη η αποκρυπτογράφηση του κώδικα της πολιτικής συμπεριφοράς των Ελλήνων, για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε το σημείο στο οποίο βρισκόμαστε, να βρούμε προσανατολισμό και να περισώσουμε ότι έχει απομείνει, χαρτογραφώντας παράλληλα τη μελλοντική μας πορεία σαν έθνος και σαν λαός. Όντας προβληματισμένοι με όλα όσα συμβαίνουν στον τόπο μας, θεωρούμε σκόπιμο να διερευνήσουμε και να εξετάσουμε τις παραμέτρους της εκδηλωμένης αυτής συμπεριφοράς, η οποία είναι αλληλένδετη με την πολύπλοκη και ιδιαίτερα δύσκολη πραγματικότητα που βιώνει σήμερα ο Έλληνας και την οποία φιλτράρει και εκφράζει με ποικίλους τρόπους.

Το φαινόμενο της αποχής, το οποίο άγγιξε το 45% του εκλογικού σώματος, σηματοδοτεί και επιβεβαιώνει το αδιέξοδο στο οποίο βρίσκεται ο έλληνας πολίτης. Έχοντας διαψευστεί από όλες τις πολιτικές παρατάξεις, έχοντας χάσει την πίστη και την ελπίδα ότι τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν, στέκεται απογοητευμένος, μουδιασμένος και απαθής. Κάτω από αυτές τις συνθήκες της κρίσης με την οικονομική ανασφάλεια, την ανεργία, τη διαχείριση των οικονομικών του από τα διεθνή και ευρωπαϊκά κέντρα αποφάσεων, (ΔΝΤ, ΕΕ, ΕΚΤ), τη δυσπιστία και την απαξίωση της Δημοκρατίας και των πολιτικών προσώπων, ο Έλληνας βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα ενώ υποτιμήθηκε και απαξιώθηκε από τους Ευρωπαίους, οι οποίοι πλήγωσαν την εθνική του υπερηφάνεια και το φιλότιμό του.

Η απόσυρση αυτή από τη συμμετοχή του στα κοινά και η παραίτησή του από την ενεργό δράση, ενώ μοιάζει να υποδηλώνει τον θυμό που αισθάνεται απέναντι σε ένα άτεγκτο και απρόσωπο, όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα πολιτικό σύστημα, την ίδια ώρα τον ακινητοποιεί βάζοντάς τον σε ένα αδιέξοδο, έρμαιο των αποφάσεων που άλλοι παίρνουν για τη ζωή του. Η κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει θα μπορούσε εύλογα να περιγραφεί ως ακινητοποίηση και ανημπόρια καθώς δεν αναλαμβάνει την απαιτούμενη δράση, όπως να συμμετέχει ενεργά για να ανατρέψει τα κακώς κείμενα που τον βάλλουν. Ο Seligman (1992), Αμερικανός Ψυχολόγος, εισήγαγε τον όρο »μαθημένη αβοηθησία΄΄, (learned helplessness) για να εξηγήσει την κατάθλιψη, περιγράφοντας την ψυχολογική κατάσταση του ατόμου που συμπεριφέρεται χωρίς να ελπίζει ότι τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν, ακόμη και αν του δίνεται η ευκαιρία να τα αλλάξει, κατάσταση στην οποία μοιάζει να έχει εγκλωβιστεί ο έλληνας πολίτης.

Απαραίτητη λοιπόν για τον σχολιαστή είναι η μελέτη της ψυχολογίας των Ελλήνων και το «πώς» αυτή διαμορφώθηκε μέσα στο διάβα της ιστορίας, γνώση η οποία μας βοηθάει να διεισδύσουμε στα ενδότερα των ανθρώπινων πράξεων και να τις κατανοήσουμε. Είναι σημαντικό λοιπόν να φωτίσουμε ανάμεσα σε άλλες παραμέτρους, εκείνες τις νοοτροπίες και συμπεριφορές που έρχονται από πολύ μακριά και φαίνεται ότι συνετέλεσαν στη διαμόρφωση της συγκεκριμένης συμπεριφοράς και αντίδρασης, οδηγώντας τον Έλληνα σε αυτό το σημείο, για να μπορέσουμε στη συνέχεια να στοχαστούμε πάνω σε λύσεις και εναλλακτικές.

Αιώνες πριν, ο Αριστοτέλης είχε διατυπώσει την άποψη ότι «το τέλος», ο σκοπός δηλαδή της Ιστορίας, είναι η άντληση εμπειρίας από τα γεγονότα του παρελθόντος με απώτερο σκοπό την αυτογνωσία του ανθρώπου και την εξαγωγή

ορισμένων συμπερασμάτων για τη ζωή. Ακολουθώντας τα χνάρια του ο Ιστορικός Βακαλόπουλος (1961), υπογραμμίζει ότι ο σκοπός της ιστορίας είναι η ανθρωπογνωσία, η μελέτη και κατανόηση δηλαδή της ανθρώπινης σκέψης και συμπεριφοράς, η διείσδυση όσο το δυνατόν βαθύτερα στην ανθρώπινη ψυχολογία, στην ψυχολογία των Νεοελλήνων, έργο το οποίο »θα διευκόλυνε τον Έλληνα να γνωρίσει το έθνος του, τους προγόνους του, τον ίδιο τον εαυτό του».

Κατ΄επέκταση λοιπόν, φαίνεται ότι μόνο μέσα από τη γνώση της ιστορίας του τόπου μας, σε συνάρτηση πάντα με τις τρέχουσες εξελίξεις, μπορούμε να ανακαλύψουμε την εθνική και κοινωνικοπολιτισμική μας ταυτότητα, η οποία και καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τον χαρακτήρα και τη συμπεριφορά μας. Η γνώση αυτή θέτει τα θεμέλια για τη δημιουργία εθνικής συνείδησης, συνοχής, ενότητας και αλληλεγγύης στους έλληνες πολίτες, στοιχεία που μπορούν να συμβάλουν στην έξοδό του από την κρίση και να τον βοηθήσουν να βρει τον δρόμο για ανάπτυξη και προκοπή.

Έχοντας σαν εφόδια κάποια ιστορικά στοιχεία του παρελθόντος και εξετάζοντάς τα ή συγκρίνοντάς τα σε σχέση με την παρούσα συγκυρία, θα προσπαθήσουμε να ξεκινήσουμε έναν γόνιμο προβληματισμό γύρω από ένα καυτό πρόβλημα για όλους μας, που είναι η πολιτική συμπεριφορά του Νεοέλληνα. Ο εθνικός χαρακτήρας των Ελλήνων, διαπιστώνουμε ότι έχει κοινά και πανανθρώπινα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, ελαττώματα και προτερήματα, αντιφάσεις και αντιθέσεις, όπως κάθε άλλος λαός. Αυτό που κάνει τη διαφορά, είναι ότι ο χαρακτήρας των Ελλήνων έχει σμιλευτεί κατά τη διάρκεια χιλιάδων ετών κάτω από την επήρεια πολλών και ιδιαίτερων κοινωνικοπολιτικών συνθηκών, πολιτισμικών και πνευματικών ζυμώσεων, ενώ έχει επηρεαστεί άμεσα και από την επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος. Από την αρχαιότητα ακόμη, και κατά τη διάρκεια των αιώνων μέχρι και σήμερα, συναντούμε στους Έλληνες χαρακτηριστικά όπως ο εγωϊσμός, η απειθαρχία, η αγάπη για τη μάθηση και την ελευθερία, η διχόνοια, η ευφυΐα, η ματαιοδοξία και η αγάπη για την εξουσία. Τα χαρακτηριστικά των Ελλήνων γίνονται πιο συγκεκριμένα μετά το τέλος του Βυζαντινού κράτους και αφότου ο ελληνισμός περιορίζεται στις ακτές της Μικράς Ασίας και στην υπόλοιπη νησιωτική και ηπειρωτική χώρα, ιδίως κάτω από την επιρροή τραγικών περιόδων δουλείας, κατοχής, κοινωνικής και πνευματικής αδράνειας. Έχει ενδιαφέρον να δούμε ότι τα χαρακτηριστικά των Ελλήνων σύμφωνα με τον Βακαλόπουλο (2011), διαφέρουν στις κατά τόπους περιοχές της χώρας μας, καθώς βρίσκονται σε άμεση αλληλεπίδραση με τον γεωγραφικό χώρο και τις συνθήκες που επικράτησαν εκεί. Έτσι για παράδειγμα, οι Στερεοελλαδίτες προκειμένου να ανταπεξέλθουν στις εξαιρετικά ανώμαλες κοινωνικοπολιτικές και γεωγραφικές συνθήκες που επικρατούσαν καθώς επίσης και να αντιμετωπίσουν τον κατακτητή την περίοδο της τουρκοκρατίας, αναγκάστηκαν να αναπτύξουν αντρειοσύνη, λεβεντιά και θάρρος για να επιβιώσουν. Από την άλλη όσοι από τους κατοίκους πεδινών περιοχών δεν έφυγαν στα βουνά, όντας πιο μαλθακοί και ευάλωτοι, κατέληξαν κολίγοι των Τούρκων.

Συμπεριφορές όπως αντιζηλίες και έριδες, διχόνοια, απάτη και ψέμα, φιλαρχία και εγωκεντρισμός, γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν μέσα σε συνθήκες απειλής, ανασφάλειας, σκλαβιάς και καταπίεσης χρόνων. Ο έλληνας »ραγιάς» προκειμένου να επιβιώσει εφηύρε απάτες, μεταχειριζόταν το ψέμα και ανέπτυσσε την πονηριά του για να ξεγελάει τον Τούρκο, στοιχεία και γνωρίσματα που έχουν παραμείνει ζωντανά στον χαρακτήρα και τη συμπεριφορά του μέχρι τις ημέρες μας.

Σαν ένας σύγχρονος Πρωτέας ο Έλληνας, μεταμορφώνεται και αλλάζει πρόσωπο ανάλογα με τα συμφέροντά του. Πάει όπου φυσά ο άνεμος, αλλάζοντας εύκολα γνώμη και πολιτική παράταξη, προκειμένου να διασφαλίσει το προσωπικό του κέρδος. Στην παρούσα συγκυρία, η έλλειψη προοπτικής για την πραγματοποίηση κάποιου »ρουσφετιού΄΄, όπως ένας διορισμός στο δημόσιο, ή οποιασδήποτε άλλης εξυπηρέτησης, μοιάζει να συνέβαλλε σε μεγάλο βαθμό στην αποχή. Η γενικότερη στάση του περικλείει αδιαφορία προς το κοινό καλό ενώ αποτυπώνεται στη φράση «τι με μέλει εμένα»; στις περιπτώσεις εκείνες που δεν έχει άμεσο όφελος. Ο Τερτσέτης (1800-1874), αγωνιστής της επανάστασης, ιστορικός, πολιτικός, δικαστικός και συγγραφέας, ο οποίος έγραψε τα απομνημονεύματα του Κολοκοτρώνη, και αρνήθηκε να υπογράψει την καταδίκη του στη δίκη του Ναυπλίου (1834), καταδεικνύοντας τις συμπεριφορές εκείνες που απειλούν τη Δημοκρατία έγραψε: «εις τες ελεύθερες κυβερνήσεις η αμέλεια και τα αμαρτήματα του πολίτου γίνονται θανατερά και ολέθρια για την πατρίδα…».

Η τάση του Έλληνα να αποποιείται των ευθυνών του, ρίχνοντας το βάρος μόνο σε εκείνους που κυβερνούν, αποτελεί μια άλλη σημαντική παράμετρο που τον οδηγεί αυτόματα στο αδιέξοδο. Μοιάζει να μπαίνει στη θέση του αδύναμου, όπως στην περίπτωση ενός παιδιού που περιμένει και προσδοκά από τον ενήλικο γονιό του να αναλάβει την ευθύνη και την προστασία του. Η ατολμία αυτή, που πολλές φορές κρύβει οκνηρία και βόλεμα, εκφράζεται από μέρους του ως μια αυστηρή κριτική και υποτίμηση των όσων συμβαίνουν γύρω του. Καταλήγει έτσι να κατηγορεί τους άλλους αποδίδοντάς τους όλη την ευθύνη, αγνοώντας ότι η ενεργός συμμετοχή του και η ψήφος του έχει μεγάλη δύναμη και βαρύτητα καθώς μπορεί να ορίσει και να αλλάξει την ιστορία.

Στην παρούσα κατάσταση, μοιάζει ο λαός μας να βρίσκεται σε βαθύ σκότος, φοβούμενος όμως να κινηθεί, να ελιχθεί και να δοκιμάσει καινούργια μονοπάτια ώστε να βρει «το φως». Θα μπορούσε να παραλληλιστεί με τη διαδικασία της ψυχοθεραπείας, μια παρόμοια κατάσταση που υφίσταται όταν παλεύουμε να απεγκλωβιστούμε από τα προσωπικά μας αδιέξοδα. Βρισκόμενοι στη θέση αυτή βιώνουμε μεγάλη σύγχυση και αγωνία αλλά με τη βοήθεια και τη στήριξη του θεραπευτή μας προσπαθούμε να φωτίσουμε το σκοτάδι της ψυχής μας, να συλλογιστούμε και να κατανοήσουμε ποιοί είμαστε και πού πάμε, προκειμένου να βρούμε λύσεις. Η γνώση του εαυτού μας περνάει μέσα από τη γνώση της προσωπικής μας ιστορίας, της οικογένειας καταγωγής μας αλλά και των επιρροών της ιστορίας του τόπου και του πολιτισμού μας πάνω μας. Σε ανάλογη περίπτωση στο κοινωνικό αυτό αδιέξοδο που ακινητοποιεί τον έλληνα πολίτη, το στήριγμά του αυτές τις δύσκολες ώρες θα μπορούσε να είναι η γνώση της ιστορίας του, η επικοινωνία και η αλληλεπίδραση με τους συνανθρώπους του, η δράση και η ενεργός συμμετοχή του στα κοινά.

Με τις σκέψεις που παραθέτουμε, διατυπώνουμε την αγωνία και τον προβληματισμό μας για τη βαθιά κοινωνική, πολιτική και πολιτισμική κρίση που βιώνουμε αλλά και την ελπίδα και την αισιοδοξία για έναν δημιουργικό στοχασμό αλλά και διάλογο μεταξύ των πολιτών, των πολιτικών, των ανθρώπων του πνεύματος, των δασκάλων και των ειδικών.

Μόνο ενωμένοι μπορούμε να διασφαλίσουμε την ελευθερία και την αξιοπρέπειά μας. Είναι ανάγκη μπροστά σε αυτό το προσωπικό και συλλογικό αδιέξοδο, να κινηθούμε προς ένα συνθετικό «και» που θα ενώσει και θα συγκεράσει τον κατακερματισμό του λαού μας. Η συνεργασία όλων των δημοκρατικών παρατάξεων θα μπορούσε να αποτελέσει μια εναλλακτική.

Η Ελλάδα έχει γεννήσει τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Περικλή, τον Λεωνίδα και τον Αριστείδη. Οι Έλληνες κουβαλάμε στο συλλογικό μας ασυνείδητο ψήγματα μιας πλούσιας κληρονομιάς, την οποία έχουμε αφήσει αναξιοποίητη. Πρέπει να μας μέλει. Είναι ώρα να αναζωπυρώσουμε τον ζήλο και τη φιλομάθειά μας προκειμένου να γνωρίσουμε την ιστορία μας και κατ’ επέκταση τον εαυτό μας. Ας παραδειγματιστούμε από τον Αδαμάντιο Κοραή, ο οποίος πολύ πριν την επανάσταση οργάνωσε πνευματική εκστρατεία για την αφύπνιση και τον διαφωτισμό των Ελλήνων, συμβάλλοντας έτσι στην οικοδόμηση μιας νέας πολιτικής αγωγής, η οποία θα βασιζόταν στην ηθική και στις αρετές, αναπτύσσοντας παράλληλα σπουδαίο εκπαιδευτικό έργο προκειμένου να φωτισθεί ο λαός. Ο σοφός αυτός άνδρας γνώριζε εκ βαθέων ότι μόνο η γνώση μπορεί να πολεμήσει και να αντισταθεί στην υποδούλωση του πνεύματος που ξεκινάει από την αδράνεια.