Το ελληνικό «Οχι» και οι εθνικοί μύθοι

Αθήνα, αρχές του 19ου αιώνα. Οι Ελληνες επαναστάτησαν κατά των οθωμανών κατακτητών επιλέγοντας να ανατιναχθούν στον αέρα παρά να αποδεχθούν τη δουλεία. Στα βουνά του Ζαλόγγου οι γυναίκες πετούσαν τα παιδιά τους στον γκρεμό και στη συνέχεια τα ακολουθούσαν χορεύοντας για να μην πουληθούν ως σκλάβες.

Τον Οκτώβριο του 1940 η Ελλάδα αψήφησε με τόλμη το ιταλικό τελεσίγραφο αναγκάζοντας τον Μουσολίνι να εισβάλει στη χώρα από τον Βορρά. Παρότι πολέμησαν ηρωικά απωθώντας τους Ιταλούς πίσω στην Αλβανία, τελικά οι Ελληνες κατατροπώθηκαν από την επέλαση των ναζιστικών στρατευμάτων από τη Βουλγαρία.

Το αν η εντυπωσιακή απόρριψη από τους Ελληνες την Κυριακή της τελευταίας ευρωπαϊκής πρότασης για δανειακή συμφωνία ήταν μια αριστοτεχνική κίνηση ή μια μνημειώδης γκάφα θα φανεί στο μέλλον. Είναι ξεκάθαρο ωστόσο ότι η απόρριψη αυτή αναδύθηκε μέσα από μια βαθιά ριζωμένη πολιτισμική και ιστορική παράδοση απείθειας η οποία διαμορφώθηκε κατά τη διάρκεια των αιώνων της οθωμανικής κυριαρχίας και παρέμεινε ζωντανή χάρη στις ηρωικές αφηγήσεις από γενιά σε γενιά.

Οταν χιλιάδες Ελληνες κατέβηκαν στην πλατεία Συντάγματος για να πανηγυρίσουν, αρκετοί δήλωσαν ότι δεν ήταν καθόλου σίγουροι πως το «Οχι» θα συνέβαλλε στη βελτίωση της κατάστασής τους, αλλά είχε έρθει η ώρα της αντεπίθεσης.

Τα περισσότερα παιδιά στην Ελλάδα μεγαλώνουν με ιστορίες αντίστασης, κάποιες από τις οποίες αναφέρθηκαν την προηγούμενη εβδομάδα με στόχο τη συσπείρωση ενάντια στις ευρωπαϊκές απαιτήσεις, ανεξάρτητα από τις συνέπειες. Ο Θάνος Βερέμης, ομότιμος καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, λέει: «Οι Ελληνες αγαπούν αυτές τις ιστορίες γιατί αγγίζουν μια ευαίσθητη χορδή μιας μικρής χώρας στην οποία έχουν κυριαρχήσει πολλές εξωτερικές δυνάμεις, με την τελευταία από αυτές να είναι, τουλάχιστον στα μάτια των Ελλήνων, η Ευρωπαϊκή Ενωση. Πολεμάνε ξανά από την αρχή για την ανεξαρτησία τους σήμερα ορθώνοντας το ανάστημά τους στην ΕΕ».

Ακόμη και σε πρόσφατες περιόδους η Ελλάδα καλλιέργησε την κουλτούρα των διαμαρτυριών. Η γενιά που κυβερνά σήμερα την Ελλάδα μεγάλωσε με τις εικόνες εξοργισμένων φοιτητών ταμπουρωμένων μέσα στο Πολυτεχνείο κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων που πνίγηκαν στο αίμα κατά της στρατιωτικής χούντας που κυβέρνησε τη χώρα από το 1967 ως το 1974. Η ελληνική καθημερινότητα είναι γεμάτη απεργίες, ενώ οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι η φοροδιαφυγή αναπτύχθηκε ως μορφή αντίστασης κατά των οθωμανών κατακτητών.

Παρότι ενδέχεται να αντιστάθηκαν ψηφίζοντας «Οχι» την Κυριακή, οι περισσότεροι Ελληνες επιθυμούν να παραμείνουν στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Η Εύη Προύσαλη, κριτικός θεάτρου η οποία το βράδυ της Κυριακής βρισκόταν στο Σύνταγμα, δήλωσε πως δεν εναντιώνεται στους Ευρωπαίους αλλά στις πολιτικές και επιχειρηματικές ελίτ οι οποίες αγνοούν τη βούληση όχι μόνο των Ελλήνων αλλά όλων των ευρωπαϊκών λαών. «Δεν φταίνε οι άνθρωποι αλλά οι πολυεθνικές, οι διεθνείς τράπεζες, το ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα. Η Γερμανία και η Γαλλία πρόκειται να εξουσιάσουν ολόκληρη την Ευρώπη, όπως πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πρόκειται για έναν άλλου τύπου αποικισμό».

Το πρωί της Δευτέρας, καθώς οι Ελληνες ανέμεναν τις εξελίξεις, επικρατούσε ένα κλίμα συλλογικής μέθης, με τους πιο προσεκτικούς να προειδοποιούν ότι κατά πάσα πιθανότητα οι πιστωτές δεν πρόκειται να αναδιαρθρώσουν το ελληνικό χρέος δίχως παραχωρήσεις και κάποιους αναλυτές να υποστηρίζουν ότι το κόστος του «Οχι» θα είναι υψηλό.

«Δεν γνωρίζουν τι σημαίνει φτώχεια» δήλωσε ο κ. Βερέμης. «Οταν οι άνθρωποι μου λένε ότι η κατάσταση δεν μπορεί να χειροτερέψει, τους απαντώ ότι φυσικά μπορεί. Υπάρχει το Μπανγκλαντές και υπάρχει και η Ζάμπια και υπάρχει και η Λιβερία και πολλές άλλες χώρες που βρίσκονται και θα συνεχίσουν να βρίσκονται σε πολύ χειρότερη κατάσταση από την Ελλάδα, γεγονός το οποίο οι άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονται».

Πάντως οι Ελληνες που μετάνιωσαν για την αρνητική τους ψήφο έπειτα από μία ημέρα μπροστά στην τηλεόραση στην οποία προβάλλονταν αλλεπάλληλες συναντήσεις ευρωπαίων αξιωματούχων, ελάχιστοι από τους οποίους είχαν να πουν κάτι ενθαρρυντικό για την Ελλάδα, ήταν λίγοι. Ο Θεόδωρος Σούρδης, ένας 38χρονος ιδιοκτήτης καταστήματος ηλεκτρολογικών ειδών, δήλωσε ότι το «Οχι» προσέφερε μια ελπίδα για την επίτευξη μιας καλύτερης συμφωνίας. «Επρόκειτο για ένα μείγμα αγανάκτησης και ελπίδας ότι κάτι μπορεί να αλλάξει» είπε σχολιάζοντας το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος. «Ηταν επίσης ζήτημα υπερηφάνειας». Προσέθεσε ωστόσο ότι πέρασε την ημέρα του ακούγοντας ραδιόφωνο και πως οι ειδήσεις «ακούγονταν σαν να μην είχε αλλάξει το παραμικρό. Μία ακόμη ημέρα διαπραγματεύσεων».