Για όσους δεν βαριούνται, για όσους θυμούνται, για όσους δεν περιμένουν από εμένα πανηγυρικό για την 25η Μαρτίου, ξαναπιάνω το νήμα από εκεί που το άφησα την περασμένη Κυριακή. Με αφορμή την εκφραστική απρέπεια του Παγκάλου, που χαρακτήρισε ρετάλια τη διχασμένη εδώ και κάμποσα χρόνια Αριστερά μας, πρότεινα κάποιου είδους αυτογνωστική περίσκεψη της αριστερής διανόησής μας, αν υπάρχει ακόμη, προκειμένου να εξηγηθεί γιατί και πώς, στα μεταπολιτευτικά κυρίως χρόνια, ξήλωσε το αριστερό μας φαντό· δίνοντας πια την εντύπωση πως ό,τι απόμεινε θα μπορούσε όντως να χαρακτηριστεί ρετάλια μιας πάλαι ποτέ ηρωικής εποχής. Προϋπόθεση βέβαια γι’ αυτή τη συζήτηση είναι να μη μας προβληματίζουν τόσο οι λέξεις όσο τα πράγματα.


Προς αυτή την κατεύθυνση παράπεμψα τις προάλλες σ’ ένα ποίημα του Τίτου Πατρίκιου, που φαίνεται να κατέχει κεντρική θέση στην τελευταία του συλλογή. Ο λόγος για τον «Νέο Ερευνητή», όπου, σε ψυχρό και αστόλιστο από μεταφορές και παρομοιώσεις ύφος, απολογίζονται δραματικές, καταφανώς αντιφατικές, περιπέτειες της Αριστεράς μας, και αναζητείται κάποια εξήγηση για την αντιστροφή αξιών σε απαξίες. Σ’ αυτό λοιπόν το ποίημα του Πατρίκιου ο νέος ερευνητής, που ψάχνει και ψάχνεται μπροστά στον ηλεκτρονικό υπολογιστή του, μήπως και λύσει το άλυτο τούτο αίνιγμα, προτείνει τελικώς ως ερμηνευτικό κλειδί της αριστερής αποτυχίας την αντίσταση των γεγονότων. Φράση που σκανδαλίζει, όχι μόνο γιατί μεταφέρει την αντίσταση από τα δρώντα υποκείμενα στα ίδια τα δρώμενα, αλλά και επειδή στην ουσία ενοχοποιεί άλλως πως τους δρώντες, θύτες και θύματα της τραγικής αυτής ιστορίας: τους αποδίδει δηλαδή την ευθύνη ότι παρέβλεψαν τη ροή των γεγονότων, κατά κάποιον τρόπο τα εξεβίασαν, προκαλώντας την εκδικητική τους αντίσταση.


Τι πάει να πει όμως τούτο το εύρημα, αν δεν πρόκειται για ευφάνταστο λογοπαίγνιο; Υπονοείται άραγε κάποιου είδους αυτοτέλεια των γεγονότων, λίγο πολύ νομοτελειακή, που, αν δεν ακυρώνει εξ υστέρου πράξεις και συμπεριφορές των δρώντων υποκειμένων, τις ανασυντάσσει τουλάχιστον, τις αποπροσωποποιεί και εντέλει τις αποδραματοποιεί;


Πρόκειται για μια υπόθεση εργασίας, που αξίζει τον κόπο να τη στοχαστούμε σοβαρότερα· τώρα μάλιστα, με την εκπνοή του 20ού αιώνα και τη ματαίωση, την αμφισβήτηση έστω, των ενδιάμεσων επαναστατικών επιλογών ­ και όχι μόνον στον χώρο της ιδεολογίας και της πολιτικής.


Μπορεί λοιπόν το λάθος της Αριστεράς, μετά μάλιστα τη διάσπασή της στα χρόνια της δικτατορίας, να οφείλεται στην ιδεοληψία της πως καθόριζε αυτή τη ροή των γεγονότων, χωρίς να υποπτεύεται ότι αργά ή γρήγορα θα αποδεικνυόταν μάλλον το αντίστροφο: ότι δηλαδή τα ίδια τα γεγονότα θα επικαθόριζαν την πραγματική αξία των ιδεοληπτικών επιλογών της. Εχω λοιπόν την αίσθηση ότι αυτή η υπεροψία στιγμάτισε, μετά την κατοχική αντίσταση, τόσο την εμφυλιακή περιπέτεια της Αριστεράς μας όσο και προπαντός το μεταπολιτευτικό της αδιέξοδο. Ετσι η αριστερή ιδεολογία και πρακτική εξελίχθηκαν σε αριστερή ρητορεία, με ελάχιστο πια, ή και μηδενικό, πολιτικό αντίκρισμα. Τούτο δεν φαίνεται να ισχύει μόνον για το αγκυλωμένο στο παρελθόν ΚΚΕ αλλά και για τον ανανεωτικό υποτίθεται ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟ.


Πού το πάω; Οσοι ξέρουν πολύ καλύτερα από εμένα τον Μαρξ και τα γραπτά του βεβαιώνουν ότι ο μεγάλος αυτός στοχαστής και αγωνιστής, σκοντάφτοντας καθ’ οδόν στην αντίσταση των γεγονότων και λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τη ροή τους, αποτόλμησε ακόμη και ριζικές αναπροσαρμογές της επαναστατικής ιδεολογίας του και πρακτικής. Αυτό ακριβώς το δίδαγμα μοιάζει επιδεικτικώς να αγνόησε και να αγνοεί η δική μας Αριστερά, η οποία λίγο πολύ συμπεριφέρεται ερήμην, ή και εναντίον, των γεγονότων. Περιττεύει ίσως να πω ότι το ερμηνευτικό εφεύρημα της αντίστασης των γεγονότων, που το επικαλείται ο νέος ερευνητής στο ομότιτλο ποίημα, καθόλου δεν σημαίνει ιδεολογική και πολιτική μοιρολατρία· σημαίνει όμως, για να χρησιμοποιήσω μια άλλη μεταφορά του Πατρίκιου, απεγκλωβισμό της Αριστεράς από το σχήμα του κλειστού κύκλου και αποδοχή του σχήματος της ανοιχτής σπείρας.