H αξιολόγηση στην ανώτατη εκπαίδευση

…πώς πεθαίνει ένας άνδρας;

Κι όμως κερδίζει κανείς το θάνατό του, το δικό του θάνατο, που δεν ανήκει σε κανέναν άλλον και τούτο το παιχνίδι είναι η ζωή.

Γ. Σεφέρης

Μνήμη Τάσου Χρηστίδη

Τον τελευταίο καιρό οι συζητήσεις οι σχετικές με την αξιολόγηση των AEI και TEI της χώρας καλά κρατούν. Ολα δείχνουν ότι καταφθάνει η… επώδυνη αυτή διαδικασία που, αν στηθεί σωστά, θα μας αποκαλύψει, εκτός των άλλων, και την ποιοτική στάθμη της ανώτατης εκπαίδευσής μας. Μια στάθμη που όλοι ξέρουμε ότι είναι χαμηλή και κατώτερη των προσδοκιών σε σχέση με τα χρήματα που καταβάλλει ο Ελληνας φορολογούμενος για το ζωτικό αυτόν τομέα. Εξυπακούεται ότι για να έχουμε σωστή κρίση δεν μπορεί οι κρινόμενοι να είναι και κριτές. Και κρινόμενο δεν πρέπει να είναι μόνον το έμψυχο δυναμικό που εργάζεται στα AEI και TEI της χώρας. Καθώς η ανώτατη εκπαίδευση, σύμφωνα με συνταγματική επιταγή, παρέχεται από το κράτος, κρινόμενη πρέπει να είναι και η πολιτική εξουσία στο σύνολό της, κυρίως βέβαια η εκάστοτε κυβέρνηση αλλά και αντιπολίτευση (τόσο η μείζων όσο και η ελάσσων).

Ενα AEI ή TEI για να είναι ενός επιπέδου πρέπει πρωτίστως να διαθέτει αξιόλογο και επαρκές ερευνητικό-διδακτικό προσωπικό, καλά εξοπλισμένα εργαστήρια, ενημερωμένες βιβλιοθήκες, προγράμματα σπουδών προσαρμοσμένα στις απαιτήσεις των καιρών. Επομένως αυτά που θα πρέπει κυρίως να αξιολογηθούν σχετίζονται αφενός με το έμψυχο δυναμικό του κάθε AEI ή TEI και αφετέρου με την άψυχη υλικοτεχνική υποδομή του. Οσοι γνωρίζουν το χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης ξέρουν καλά το πόσο στενά αλληλένδετοι είναι οι δυο αυτοί παράγοντες. Ως προς την ποιότητα του διδακτικού-ερευνητικού προσωπικού και τα προγράμματα σπουδών υπεύθυνα είναι τα ίδια τα AEI ή TEI, ως προς τον δεύτερο όμως παράγοντα το μεγαλύτερο βαθμό ευθύνης τον φέρουν οι εκάστοτε κυβερνώντες. Είναι αυτοί που διαχειρίζονται το δημόσιο κορβανά από τον οποίο εξαρτάται, εκτός των άλλων, ο επαρκής αριθμός σε διδακτικό-ερευνητικό, διοικητικό, βοηθητικό κ.λ.π. προσωπικό, η επάρκεια σε αίθουσες διδασκαλίας, βιβλιοθηκών, εργαστηρίων, κλινικών κ.ά., όπως και η πληρότητα του εξοπλισμού τους. Επομένως δεν είναι δυνατόν στην επερχόμενη αξιολόγηση να μη βαθμολογηθεί και το ίδιο το κράτος, αφού απ’ αυτό εξαρτώνται όλα τα παραπάνω και πολλά άλλα. Αυτό π.χ. αποφασίζει και για τους ετήσιους αριθμούς των εισακτέων σε κάθε Τμήμα, κάτι που επηρεάζει καίρια και το αν η αναλογία διδάσκοντα και διδασκομένου βρίσκεται σε αξιοπρεπή επίπεδα, όπως και το αν η υπάρχουσα υλικοτεχνική υποδομή επαρκεί για την εκπαίδευσή τους. (Εδώ υπενθυμίζω ότι τα AEI και TEI της χώρας δεν έχουν λόγο ούτε και για την ποιότητα των εισερχομένων φοιτητών σ’ αυτά!)

Βασικό τμήμα της επερχόμενης αξιολόγησης θα πρέπει βέβαια να είναι και η βαθμολόγηση του έργου του έμψυχου δυναμικού του κάθε AEI ή TEI και πρώτα απ’ όλα του διδακτικού-ερευνητικού προσωπικού (ΔΕΠ). Είναι αυτονόητο ότι η ποιότητα του τελευταίου έχει άμεσο αντίκτυπο στο βαθμό κατάρτισης των εκάστοτε πτυχιούχων. Ευελπιστώ η αξιολόγηση του ΔΕΠ να μη βασισθεί σε δηλώσεις των ίδιων των κρινόμενων καθώς πολλοί, υποψιάζομαι, θα ισχυρίζονται ότι η επιστημοσύνη τους και τα προπτυχιακά ή μεταπτυχιακά τους προγράμματα είναι… παγκόσμιας εμβέλειας. Επίσης ελπίζω να μην υπάρχουν ανάμεσα στα κριτήρια της αξιολόγησης τέτοια που θα επιβραβεύουν όσους σχετίζονται με κέντρα εξουσίας από όπου εξασφαλίζονται, κάποτε και με… αόρατες διαδικασίες,… χρυσοφόρα προγράμματα.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το έργο της αξιολόγησης είναι εξαιρετικά δύσκολο. Οποια κριτήρια οριστούν θα πρέπει να είναι συγκεκριμένα και σαφή. Το αν ένας ερευνητής είναι καλός ή όχι στην ειδικότητά του, αυτό μπορούν να το πουν μόνον εκείνοι που θεραπεύουν την ίδια μ’ αυτόν επιστήμη τόσο εντός όσο και εκτός συνόρων. Ετσι ο αριθμός και η ποιότητα του παραγόμενου ερευνητικού έργου κάθε μέλους ΔΕΠ και ο αντίκτυπος που αυτό έχει διεθνώς στον αντίστοιχο επιστημονικό κλάδο – κάτι που συνάγεται και από τις γραπτές αναφορές που έχουν γίνει σ’ αυτό -, θα πρέπει να παίζουν βαρύνοντα ρόλο στην αξιολόγησή του. Για τις λίγες εκείνες ειδικότητες που έχουν μια μικρή παρουσία εκτός ελληνικού χώρου, ας οριστούν και άλλα κριτήρια.

Κάθε μέλος όμως ΔΕΠ δεν αρκεί να είναι μόνον καλός ερευνητής, αφού βασικό καθήκον του είναι και η διδασκαλία. Ετσι θα πρέπει να κρίνεται και για το πόσες ώρες εβδομαδιαία βρίσκεται στους χώρους του πανεπιστημίου, για το αν τα μαθήματά του τα κάνει αυτοπροσώπως και όχι διά… αντιπροσώπου, για τον αριθμό των διδακτορικών που επιβλέπει, σε συνδυασμό βέβαια με τον αντίκτυπο που αυτά έχουν διεθνώς στην αντίστοιχη ειδικότητα, για το αν είναι τακτικός στις συνεδριάσεις του Τμήματός του κ.ά. Δεν χωρά αμφιβολία ότι οι αξιολογητές θα συναντήσουν στο έργο τους μεγάλες δυσκολίες. Πώς μπορούμε να απαιτήσουμε από ένα μέλος ΔΕΠ να παράγει ερευνητικό έργο και συγχρόνως να διαθέτει τον περισσότερο χρόνο στο χώρο δουλειάς του όταν ο χώρος αυτός δεν του προσφέρει όχι μόνο εξοπλισμένα εργαστήρια ή καλές βιβλιοθήκες αλλά ούτε γραφείο;

Αν τα παραπάνω κριτήρια δεν ληφθούν υπόψη – μαζί με ορισμένα άλλα που ελλείψει χώρου δεν μνημονεύονται εδώ -, οι όποιες αξιολογήσεις προκύψουν θα είναι πλασματικές και δεν θα έχουν καμιά σχέση με την πραγματικότητα. Δίπλα στην αξιολόγηση των τομέων για τους οποίους υπεύθυνο είναι το έμψυχο δυναμικό των AEI και TEI, θα πρέπει να υπάρχει και η αξιολόγηση των τομέων ευθύνης του κράτους. Ο συνδυασμός των δυο αυτών κρίσεων να διαμορφώνει και την τελική αξιολόγηση του κάθε Τμήματος και συνολικά του κάθε AEI ή TEI. Μόνο έτσι θα αποκαλυφτούν τα τρωτά της ανώτατης εκπαίδευσης, οπότε, αν υπάρχει βούληση για θεραπεία τους, μπορούμε να ελπίζουμε σε… καλύτερες μέρες.

Ο κ. Μιχάλης A. Τιβέριος είναι καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.