«Συνομιλώντας» τις προάλλες, «Επιλέγοντας» σήμερα. Σαν να πήρα φόρα με τις ομοιοτέλευτες τροπικές μετοχές. Εκτός κι αν με πήρε η κατηφόρα της μοδάτης στις μέρες μας αυτοαναφοράς. Ο λόγος τη φορά αυτή για τα «Επιλεγόμενα στην ομηρική Οδύσσεια», που όπου να ‘ναι κυκλοφορούν συγκεντρωμένα σε ένα τόμο των τριακοσίων, και βάλε, σελίδων από τις εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ.
Ισως να φταίει το φθινόπωρο, εποχή σοδειάς. Ετσι εξηγείται η σύμπτωση στη διάρκειά του να βγουν τρία «αναδρομικά» βιβλία, που, λήγοντας ο χρόνος, θα γίνουν τέσσερα. Που πάει να πει: μετά τη «Συνομιλία» και τα «Επιλεγόμενα», θα εμφανιστούν σε δεύτερη έκδοση (συμπληρωμένη με τέσσερα νέα μελετήματα) τα «Ομηρικά Μεγαθέματα», που έγιναν στο μεταξύ και αγγλόφωνα στην Αμερική. Το τέταρτο και το ποθεινότερο: στην κόψη του παλιού και του καινούριου χρόνου (ανάμεσα δηλαδή στο πέντε και στο έξι, όταν θα πλησιάζει ο διπλασιασμός του δικού μου επτά) θα κυκλοφορήσει, διορθωμένη και μονότομη, η μετάφραση της Οδύσσειας από το Ιδρυμα Τριανταφυλλίδη. Και τώρα στο διαφημιστικό ψητό.
Τα είκοσι τέσσερα Επιλεγόμενα προϋποθέτουν τις είκοσι τέσσερις ραψωδίες της πρωτότυπης και της μεταφρασμένης Οδύσσειας. Οσοι είχαν την υπομονή να τα διαβάσουν ένα προς ένα στη διάρκεια δεκατριών χρόνων, θα συμφωνήσουν πως δεν πρόκειται ακριβώς για φιλολογικά υπομνήματα, που αναλαμβάνουν να επεξηγήσουν τα δυσεξήγητα του πρωτότυπου κειμένου, αναπληρώνοντας εκκρεμότητες και ελλείμματα της μετάφρασης. Μάλλον φιλοδοξούν την υπέρβαση της βασανιστικής αυτής διάκρισης, ψάχνοντας στο υπέδαφός της, όπου πρωτότυπος και μεταφραστικός λόγος βρίσκουν την κοινή τους ρίζα. Από την οποία έχει αναβλαστήσει η ασυναγώνιστη αφηγηματική τέχνη και τεχνική της Οδύσσειας, που προκαλεί αυτόματη αφηγηματική απόλαυση. Αλλά για να μη γράφω κι άλλα λόγια περιττά, προδημοσιεύω εφεξής για χάρη των φανατικών φίλων (όσοι απόμειναν στην άφιλη εποχή που ζούμε) αυτούσιο το κείμενο που προλογίζει τα Επιλεγόμενα:
«ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ στα ΕΠΙΛΕΓΟΜΕΝΑ. Λογοπαίγνιο; Οχι ακριβώς. Αν φανταστούμε τον «χαμένο χρόνο» σε αναδιάταξη, οπότε τα προηγούμενα έπονται και τα επόμενα προηγούνται. Γεγονός που σημαίνει ότι ο γραμμικός χρόνος καθ’ οδόν καμπυλώνεται, ωσότου γίνει κύκλος. Σ’ αυτό το κυκλικό σχήμα εγγράφεται η, συντελεσμένη μέσα σε δεκατρία χρόνια, μετάφραση της Οδύσσειας, με τα επιλεγόμενα να σχηματίζουν τον αύλακα της περιφέρειας και τα προλεγόμενα να στιγματίζουν τώρα το κέντρο του κύκλου.
Θυμίζω ότι μετάφραση και επιλεγόμενα μοιράστηκαν καταρχήν σε είκοσι τέσσερα τεύχη, όσες και οι ραψωδίες του έπους. Και λειτούργησαν σαν παράλληλα κάτοπτρα, που ειδωλοποιούσαν κάθε φορά το πρωτότυπο κείμενο. Οταν το μοίρασμα, δίκαια ελπίζω, έφτασε κάποτε στο τέλος του, η μετάφραση κατά κάποιον τρόπο αυτονομήθηκε· τη δική τους, σχετική αυτονομία διεκδικούν τώρα στον προκείμενο τόμο και τα επιλεγόμενα. Ο ευθύγραμμος ωστόσο αυτός χωρισμός αρχαίου κειμένου, μετάφρασης και επιλεγομένων δεν αναιρεί την ιδεατή κυκλική τους συσσωμάτωση, που ο αναγνώστης θα πρέπει συνεχώς να τη φαντάζεται.
H σύνταξη των επιλεγομένων ανά ραψωδία ακολουθεί πάνω κάτω το ίδιο σχήμα. Μοιράζεται στα τρία: το πρώτο μέρος, με αφορμή τα δεδομένα της συγκεκριμένης ραψωδίας, επιμένει σε θεματικούς άξονες που διαπερνούν τα μέρη και το όλο της επικής αφήγησης· το μεσαίο αναζητεί τη ραψωδική πλοκή σε σχέση με τον εξελισσόμενο μύθο του έπους· το τρίτο, τέλος, μέρος εντοπίζει και ερμηνεύει τρόπους και εφαρμογές της αφηγηματικής τέχνης και τεχνικής.
Ως ένα βαθμό τα επιλεγόμενα παραλλάσσουν τη μετάφραση του πρωτότυπου κειμένου σε παράφραση, συμπληρώνοντας έτσι την κλίμακα της ανάγνωσης. H παράφραση στη συγκεκριμένη περίπτωση επέχει θέση ανοιχτού διαδρόμου, όπου καλείται να κυκλοφορήσει ο αναγνώστης ελεύθερα, δοκιμάζοντας τη δική του, προσωπική έκφραση.
Στην αριστερή βάση των επιλεγομένων ανά ραψωδία σημειώνεται ο τοπογραφικός και ημερολογιακός δείκτης της γραφής τους. Πρόκειται για έμμεση ομολογία ότι στα γραψίματα αυτά συμμετείχαν και κάποιοι βιογραφικοί συντελεστές, που παραπέμπουν στον ατμοσφαιρικό αέρα, ο οποίος ρυθμίζει, όταν γράφουμε, την ανάσα μας».
Και τώρα δείγμα γραφής από το ψαχνό: η τελευταία παράγραφος από τα επιλεγόμενα της τελευταίας ραψωδίας:
«Μαθητεία σημαίνει να σέβεσαι το διδακτικό σου πρότυπο, αλλά συγχρόνως και να το προσαρμόζεις στις δικές σου επιλογές και στα δικά σου αφηγηματικά συμφραζόμενα. Αυτό κάνει ο ποιητής της Οδύσσειας στην εικοστή τέταρτη ραψωδία του έπους του, όχι χωρίς κάποια δόση ώριμης ειρωνείας. Γιατί όσοι διαβάζουν την Οδύσσεια ως μονοσήμαντα αισιόδοξο έπος, παραγνωρίζουν αυτήν ακριβώς την ειρωνική ματιά του ποιητή της. Ο οποίος από την αρχή επέλεξε ένα μύθο, όπου συμβάλλονται το έπος με τη νουβέλα, ο πόλεμος με την πολιτική, το κλέος με την ευφυΐα, η βεβαιότητα με την αμφιβολία, ο ακέραιος τρόπος με τη μοιρασμένη πολυτροπία. Τελικώς η Οδύσσεια, όπως εξάλλου και ο ήρωάς της, είναι έπος πολύτροπο και γι’ αυτό ειρωνικό».
