Μεγάλες ποσότητες αντιβιοτικών φαίνεται ότι καταναλώνουν τα παραγωγικά ζώα στη χώρα μας, με αποτέλεσμα ορισμένα στελέχη βακτηρίων να έχουν γίνει τόσο ανθεκτικά στα συγκεκριμένα φάρμακα ώστε να παραμένουν στα τρόφιμα ζωικής προέλευσης, και μέσω της τροφικής αλυσίδας να απειλούν την υγεία μας. Ετσι υπάρχει κίνδυνος να προσβληθεί ο καταναλωτής από σταφυλόκοκκο, ψευδομονάδες, σαλμονέλα, λιστέρια, εντεροβακτηρίδιο και να μην υπάρχει αντιβιοτικό για την αντιμετώπιση της μόλυνσης, καθώς τα στελέχη των βακτηρίων έχουν πλέον γίνει ιδιαίτερα ανθεκτικά.


Ερευνητές του Εργαστηρίου Μικροβιολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, σε συνεργασία με ειδικούς του Εργαστηρίου Φυσιολογίας και του Περιφερειακού Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ιωαννίνων, εξέτασαν δείγματα από την πρωτογενή παραγωγή, αλλά κυρίως από σουπερμάρκετ, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί ότι τα αποτελέσματα των αναλύσεων θα αφορούν τρόφιμα που κυκλοφορούν ευρέως σε όλη την Ελλάδα. Ειδικότερα ανέλυσαν 1.413 δείγματα ελληνικών τροφίμων ζωικής προέλευσης (νωπά πουλερικά και αβγά συστηματικών εκτροφών και οικιακής ελεύθερης βοσκής, νωπό χοιρινό, βόειο, αρνίσιο και γίδινο κρέας, γαλακτοκομικά, ψάρια ιχθυοκαλλιεργειών και ελεύθερης αλιείας) και 1. 580 δείγματα επιφανειακών (ποτάμια, λίμνες) και πόσιμων νερών και απομόνωσαν παθογόνα για τον άνθρωπο βακτήρια, τα οποία παρουσίαζαν αντοχή σε περισσότερα του ενός αντιβιοτικά. Μάλιστα σε 4 από τα 75 δείγματα ψαριών ανιχνεύτηκε λιστέρια. Το ποσοστό θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς το όριο για τη λιστέρια στα τρόφιμα είναι μηδενικό.


* Ακόμη και ψάρια ελεύθερης αλιείας


Τα στοιχεία της μελέτης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων είναι ιδιαιτέρως αποκαλυπτικά, καθώς επιβεβαιώνουν τους φόβους που εδώ και καιρό εκφράζουν έλληνες επιστήμονες για την αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών στα ζώα. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι τα πολυανθεκτικά στελέχη βακτηρίων – εκείνα δηλαδή που… ξεγελούν πολλά αντιβιοτικά – προέρχονται από δείγματα συστηματικών εκτροφών. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τα ζώα ελευθέρας βοσκής είναι εντελώς ακίνδυνα, καθώς βακτήρια βρέθηκαν ακόμη και σε ψάρια ελεύθερης αλιείας! Οπως μας εξηγεί η επιστημονική υπεύθυνη της έρευνας, καθηγήτρια κυρία Χρυσάνθη Παπαδοπούλου, τα ψάρια που αναπτύσσουν παθογόνους μικροοργανισμούς προέρχονται κυρίως από κλειστούς κόλπους με μεγάλη ρύπανση όπως είναι ο Αμβρακικός, ο Σαρωνικός, ο Θερμαϊκός κτλ.


H εμφάνιση στελεχών βακτηρίων που είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους κινδύνους για τη δημόσια υγεία. Σύμφωνα με την κυρία Παπαδοπούλου, η μακροχρόνια χρήση μιας μεγάλης ποικιλίας αντιβιοτικών ουσιών στα παραγωγικά ζώα για θεραπευτικές και μη χρήσεις (πρόληψη λοιμώξεων, αύξηση βάρους) ενοχοποιείται για την εξάπλωση ανθεκτικών στελεχών βακτηρίων. Οταν μάλιστα δεν τηρούνται και οι χρόνοι αναμονής πριν από τη σφαγή (το χρονικό περιθώριο που επιβάλλει η νομοθεσία από την τελευταία δόση φαρμάκου ως την ημέρα σφαγής), τότε εκτός από τα ανθεκτικά βακτήρια τρώμε και κατάλοιπα αντιβιοτικών.


Συγκεκριμένα οι δοκιμές ευαισθησίας που πραγματοποίησαν οι ερευνητές έδειξαν συχνότερη παρουσία ανθεκτικών στελεχών σταφυλόκοκκου (staphylococcus spp), εντερόκοκκου (enterococcus spp), escherichia coli, ψευδομονάδων (pseudomonas stutzeri και pseudomonas aeruginosa), σαλμονέλας (salmonela enteritis), αερομονάδων (aeromonas spp), κλωστηριδίου perfringens (clostridium perfringens) και λιστέριας (listeria spp). Περισσότερα ανθεκτικά στελέχη – κυρίως σαλμονέλας, γερσίνιας και σταφυλόκοκκου – απομονώθηκαν στα πουλερικά, στα αβγά και στα χοιρινά. Ακολουθούν τα γαλακτοκομικά, το αιγοπρόβειο και το βοδινό κρέας και τα ψάρια των ιχθυοκαλλιεργειών.


Καθώς τα περισσότερα από τα βακτήρια που απομονώθηκαν συνδέονται με «τροφιμογενείς» νόσους, διαφαίνονται οι σοβαροί κίνδυνοι για τη δημόσια υγεία. Αν και τα περισσότερα από τα συγκεκριμένα βακτήρια σκοτώνονται σε υψηλές θερμοκρασίες και το σωστό μαγείρεμα θα τα «αδρανοποιούσε», λανθασμένοι χειρισμοί και επιμολύνσεις μπορούν να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα υγείας. Εξάλλου πολλά από αυτά τα τρόφιμα καταναλώνονται χωρίς θερμική επεξεργασία όπως τα αβγά (π.χ. στη μαγιονέζα, στην παρασκευή ορισμένων γλυκών), τα καπνιστά ψάρια ή κρέατα κ.ά.


* Οι συνέπειες για τον άνθρωπο


H έρευνα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων έδειξε ότι ανθεκτικά στελέχη βακτηρίων μπορούν να μεταφερθούν με την τροφική αλυσίδα στον άνθρωπο εξαιτίας της αλόγιστης χρήσης αντιβιοτικών. Πολλές κτηνοτροφικές μονάδες χορηγούν φάρμακα ακόμη και σε υγιή ζώα, ώστε να αποφεύγονται ασθένειες, οι οποίες θα μειώσουν την παραγωγή. Ειδικά στα ορνιθοτροφεία, όπου οι συνθήκες είναι ασφυκτικές, μια αρρώστια μπορεί εύκολα να μεταδοθεί σε όλα τα πουλερικά, με ολέθριες συνέπειες για την επιχείρηση. Δεν είναι τυχαίο ότι στα πουλερικά και στα αβγά απομονώθηκαν τα πιο ανθεκτικά στελέχη βακτηρίων.


Αλλωστε οι έλεγχοι από τις αρμόδιες ελληνικές αρχές όσον αφορά την εφαρμογή της νομοθεσία για τη χρήση φαρμάκων στις κτηνοτροφικές μονάδες είναι ελλιπείς. Επειδή όμως το φαινόμενο δεν είναι μόνο ελληνικό, η ανεξέλεγκτη χρήση αντιβιοτικών απασχολεί εδώ και καιρό τις αρμόδιες κοινοτικές αρχές, οι οποίες συζητούν τους τρόπους αντιμετώπισης του προβλήματος.


Λιστέρια σε ψάρια


Οι ερευνητές του Εργαστηρίου Μικροβιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων εξετάζουν εδώ και ένα έτος την παρουσία λιστέριας σε 75 δείγματα ψαριών (ιριδίζουσες πέστροφες, τσιπούρες, λαβράκια, κέφαλοι και μυτάκια) από ιχθυοτροφικές μονάδες και ιχθυοπωλεία της Ηπείρου. Μέχρι στιγμής λιστέρια ανιχνεύθηκε σε έναν κέφαλο (ιχθυοπωλείου), σε ένα φιλέτο σολομού εισαγωγής (Νορβηγίας) και σε μια ελληνική καπνιστή πέστροφα (σουπερμάρκετ). Το ποσοστό (4%) παρουσίας λιστέριας θεωρείται, σύμφωνα με την κυρία Παπαδοπούλου, υψηλό. Το όριο λιστέριας στα τρόφιμα είναι μηδενικό!


H λιστερίωση είναι κατά κύριο λόγο τροφιμογενής νόσος που εμφανίζεται μεν σπάνια στους ανθρώπους, αλλά είναι πάρα πολύ σοβαρή και απειλητική για τη ζωή καθώς παρουσιάζει υψηλό ποσοστό θνησιμότητας. Κυρίως προσβάλλει ανοσοκατασταλμένα άτομα, όπως νεογνά, ηλικιωμένους, εγκύους, ασθενείς με AIDS κ.ά. Ωστόσο έχουν αναφερθεί και περιπτώσεις υγιών ατόμων που εκδήλωσαν τα συμπτώματα της νόσου, τα οποία είναι κυρίως μηνιγγίτιδα, μηνιγγοεγκεφαλίτιδα, σηψαιμία ή και συμπτώματα απλής γρίπης.


ΒΔ ΕΛΛΑΔΑ Μολυσμένο το πόσιμο νερό


Βακτήρια απομονώθηκαν από την επιστημονική ομάδα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και σε νερά ποταμών, λιμνών και πόσιμα νερά, αλλά και στα ψάρια της Βορειοδυτικής Ελλάδας (νομοί Ιωαννίνων, Αρτας, Πρεβέζης), γεγονός που καταδεικνύει και τον βαθμό μόλυνσης των ποταμών και των ακτών της χώρας, από αστικά και άλλα λύματα.


Συνολικά συλλέχθηκαν 1.580 δείγματα από τους ποταμούς Αραχθο, Λούρο, Αχέροντα, Καλαμά, Αώο, Βοϊδομάτη, τις λίμνες Παμβώτιδα και Ζηρού, τα επιφανειακά θαλασσινά ύδατα του Αμβρακικού και των παράκτιων περιοχών του Ιονίου, καθώς και δείγματα ιχθύων ελεύθερης αλιείας και εκτρεφόμενων ψαριών.


Στελέχη του βακτηρίου Escherichia coli ανθεκτικά σε τέσσερα αντιβιοτικά (Ampiciline, Cefuroxime, Ciprofloxacine, Ceftazidime) απομονώθηκαν σε ψάρια εκτροφής, σε αντίθεση με τα στελέχη του βακτηρίου στα ελεύθερα ψάρια, τα οποία εμφάνιζαν μικρή ανθεκτικότητα (μόνον 5%) στην Ceftazidime. Τα στελέχη του βακτηρίου που βρέθηκαν στα νερά παρουσίασαν αντοχή στην Ampiciline. Εντερόκοκκοι που απομονώθηκαν σε δείγματα νερού και ψαριών (κυρίως εκτροφής) εμφάνιζαν αντοχή στη Ciprofloxacine (το 22,6%) και στην Erythromycin (10,3%).