Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ένας σύγχρονος μάντης. Μόνο που ο Χρήστος Ζερεφός δεν μιλούσε ποτέ με χρησμούς, αλλά με δεδομένα. Πολύ προτού η κλιματική κρίση αποτελέσει πρωτοσέλιδο, δεκαετίες πριν κυλήσουν δάκρυα στα μάτια της Γκρέτα Τούνμπεργκ, ο ίδιος έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου μέσα από τις πρωτοπόρες μελέτες του τη δεκαετία του ’70, σχετικά με τη μακροπρόθεσμη και βραχυπρόθεσμη μεταβλητότητα του στρώματος του όζοντος, όντας ο πρώτος επιστήμονας που μαζί με άλλους απέδειξε και με παγκόσμιες μετρήσεις την ακριβή αντίστροφη σχέση μεταξύ της βλαπτικής υπεριώδους ακτινοβολίας και της αραίωσης του όζοντος. Γεννημένος στο Κάιρο, ένας Ελληνας πολίτης του κόσμου, διέπρεψε στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη και έγινε μέλος της Νορβηγικής Ακαδημίας, δέκα χρόνια προτού η Ελλάδα τον ανακηρύξει μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Χαρισματικός συνομιλητής, καταφέρνει να αναλύει με απλό τρόπο δύσκολες έννοιες χωρίς να προσφεύγει σε εκλαϊκεύσεις και περιττές κινδυνολογίες, θέτοντας τα πράγματα στη σωστή τους βάση.
Κύριε Ζερεφέ, η ανθρώπινη δραστηριότητα επηρεάζει ολοένα και περισσότερο το κλίµα. Τα ακραία φαινόµενα που βλέπουµε σε κάθε γωνιά του πλανήτη, όπως για παράδειγµα οι καύσωνες και οι δασικές πυρκαγιές στη Σιβηρία, είναι τελικά αποκλειστικό αποτέλεσµα του ανθρώπινου παράγοντα;
«Είναι αποτέλεσμα και του ανθρώπινου παράγοντα. Αλίμονο αν φθάσουμε ποτέ στο σημείο να είναι μόνο ο ανθρώπινος παράγων. Είναι συνέργεια της αποσταθεροποίησης του κλίματος, η οποία πραγματοποιείται με την αλλαγή της σύστασης της ατμόσφαιρας στην οποία οι ανθρώπινες δραστηριότητες προσθέτουν αέρια που δεν αφήνουν τον πλανήτη να ψυχθεί προς το Διάστημα έτσι ώστε να αυτορρυθμίσει τη θερμοκρασία του. Αποτέλεσμα είναι η υπερθέρμανση και η αποσταθεροποίηση του κλίματος, για την οποία σήμερα ο άνθρωπος έχει ένα σημαντικό ποσοστό συμμετοχής».
Δυστυχώς όµως τα νέα δεν είναι καλά. Η τελευταία έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιµατική Αλλαγή (IPCC) του ΟΗΕ παρουσιάζει ότι οι εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου κατά την περίοδο από το 2010 έως και το 2019 ήταν υψηλότερες από κάθε άλλη δεκαετία στην ανθρώπινη Ιστορία και τα περιθώρια για να περιορίσουµε την υπερθέρµανση του πλανήτη στον 1,5°C στενεύουν. Εσείς πόσο αισιόδοξος είστε;
«Η κατάσταση είναι προς το παρόν αναστρέψιμη και θα εξακολουθήσει να είναι αναστρέψιμη, όπως το έχω πει πολλές φορές, εφόσον το ακραίο εξακολουθεί να υπάρχει ως ακραίο και δεν θα γίνει σύνηθες. Οταν το ακραίο γίνει σύνηθες, δεν θα υπάρχει δυστυχώς δυνατότητα επιστροφής».
Πόσο επιτακτική είναι λοιπόν η ανάγκη να απαλλαγούµε από τα ορυκτά καύσιµα; Πιστεύτε ότι θα έρθει η στιγµή που οι ανανεώσιµες πηγές ενέργειας θα κυριαρχούν;
«Ασφαλώς και θα έρθει η στιγμή αυτή. Είναι απολύτως εφικτό. Η τεχνολογία υπάρχει και νομίζω ότι όλα αυτά μπορούν να γίνουν. Πάντως, το κόστος των ακραίων φαινομένων έχει σημαντικά αυξηθεί. Κατά εκτιμήσεις των ασφαλιστών, οι ασφαλιστικές εταιρείες πληρώνουν 100 φορές περισσότερα για κάλυψη ζημιών από ακραία καιρικά φαινόμενα την τελευταία δεκαετία από ό,τι πλήρωναν πριν από 50 χρόνια».
Μπορούµε όµως να εξασφαλίσουµε ενεργειακή επάρκεια µετά το τέλος των ορυκτών καυσίµων; Πιστεύετε ότι τα επόµενα χρόνια θα αναπτυχθούν και νέες τεχνολογίες προς αυτή την κατεύθυνση πέρα από τις υπάρχουσες λύσεις;
«Ασφαλώς και θα βελτιωθούν οι τεχνολογίες των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ασφαλώς και η επιστήμη και η τεχνολογία αναπτύσσονται και πιστεύω ότι μέσα στις προσεχείς δεκαετίες θα βρεθεί ο πλανήτης μας στην ευχάριστη θέση απαλλαγής από τα ορυκτά καύσιμα και επαναφοράς της ισορροπίας του κλίματος, την οποία τόσο διατάραξε η συνεχιζόμενη μέχρι σήμερα χρήση των ορυκτών καυσίμων. Ο πλανήτης διαθέτει επαρκείς ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τόσο πολλές που έχει εκμεταλλευθεί ένα πολύ μικρό ποσοστό τους προς το παρόν. Σε εκθέσεις διεθνών οίκων προκύπτει ότι είναι τελικά εφικτή η απεξαρτητοποίηση από τα ορυκτά καύσιμα. Αυτό που είναι δύσκολο και αμφίβολο ως προς το αν μπορούμε να το πετύχουμε είναι το να μην αυξηθεί η θερμοκρασία μετά το 2050 πάνω από 2°C σε παγκόσμια κλίμακα».
Μπορούµε να υπολογίζουµε στην πυρηνική ενέργεια;
«Η πυρηνική ενέργεια σε νέους αντιδραστήρες θορίου αλλά και οι υποσχόμενες τεχνολογίες της απορρύπανσης των πυρηνικών αποβλήτων με χρήση σούπερ λέιζερ είναι πολλά υποσχόμενες. Προς το παρόν, η πυρηνική ενέργεια αποτελεί έσχατη λύση εισαγωγής στο μείγμα όλων των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας».
Εχετε δηλώσει ότι το µέλλον είναι ηλεκτρικό. Ποιες είναι σήµερα οι δυνατότητες αποθήκευσης της πλεονάζουσας ηλεκτρικής ενέργειας;
«Η αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους. Αυτός που έχει προταθεί από περισσότερους επιστήμονες είναι η αποθήκευση στο υδρογόνο, αλλά υπάρχουν και άλλες μορφές αποθήκευσης – εκτός από τις μπαταρίες – και θα υπάρξουν και άλλες πολλές δυνατότητες. Αυτό που δυστυχώς παγκοσμίως δεν έχει εκμεταλλευθεί ακόμα ο άνθρωπος, εκτός από ελάχιστες χώρες, είναι η γεωθερμία. Η γεωθερμία είναι πολύ σημαντική ανανεώσιμη μορφή ενέργειας και νομίζω ότι σιγά-σιγά αυτό θα γίνει αντιληπτό καθώς θα αυξάνουν οι ανάγκες απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα».
Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια και στην Ελλάδα ερχόµαστε αντιµέτωποι µε ακραία φαινόµενα όπως ο περυσινός καύσωνας, ο ανεµοστρόβιλος στη Χαλκιδική το 2019, οι βιβλικές πληµµύρες στην Καρδίτσα το 2020. Ποιο είναι το αποτύπωµα της κλιµατικής αλλαγής αυτή τη στιγµή στη χώρα µας;
«Το αποτύπωμα είναι σημαντικό, με αρκετά θύματα και σημαντικές υλικές ζημίες πολλών εκατομμύριών ευρώ, όπως ξέρουμε. Εάν συνεχίσουμε σε ένα αποσταθεροποιημένο κλίμα, έχουμε υπολογίσει στην Επιτροπή Μελέτης Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής της Τράπεζας της Ελλάδος ότι το κόστος της κλιματικής αλλαγής μέχρι το τέλος του αιώνα θα υπερβεί τα 700 δισ. ευρώ. Αν προσαρμοσθούμε, το κόστος μπορεί να μειωθεί περίπου στα 400 δισ. ευρώ».
Θα πρέπει να συνηθίσουµε λοιπόν να ζούµε µε αυτά τα ακραία φαινόµενα;
«Θα πρέπει να μάθουμε να προστατευόμαστε από αυτά, όπως μάθαμε να ζούμε με τους σεισμούς».
Με ποιον τρόπο η Ελλάδα θωρακίζεται απέναντι στην κλιµατική αλλαγή αυτή τη στιγµή;
«Η Ελλάδα έχει βάλει στο ενεργειακό της μείγμα σημαντικό ποσοστό ΑΠΕ και έχει αναπτύξει εκτενή προγράμματα προσαρμογής σε όλη τη χώρα, και στις 13 Περιφέρειες. Ο αγώνας συνεχίζεται παρά τις δυσκολίες, παρά τις ασάφειες και παρά το ότι πολλά από τα θέματα, όπως τα ζητήματα των δασών, είναι ακόμα υπό μελέτη».
Ποιοι είναι οι επιτακτικοί κίνδυνοι που αντιµετωπίζει η χώρα µας αυτή τη στιγµή;
«Η ερημοποίηση είναι ο πρώτος κίνδυνος και η μείωση των βροχοπτώσεων ο δεύτερος. Την άνοδο της στάθμης της θάλασσας θα την κατέτασσα ως τρίτο κίνδυνο. Τέταρτος είναι οι καύσωνες ιεραρχικά και μαζί με αυτούς οι δασικές πυρκαγιές, που είναι το αποτέλεσμα του συνδυασμού ξηρασίας, ύπαρξης ανεξέλεγκτης καύσιμης ύλης και καύσωνα».
Ποιο θα είναι το γεωπολιτικό αποτύπωµα της κλιµατικής αλλαγής; Πιστεύετε ότι η εγκατάλειψη σταδιακά των ορυκτών καυσίµων θα µειώσει τις προστριβές µεταξύ των χωρών ή θα δηµιουργήσει νέες ισορροπίες;
«Θα συμβούν και τα δύο. Πρώτον, η σημερινή κατάσταση θα οδηγήσει σε διαμάχες στα διασυνοριακά ύδατα, όπως π.χ. η περίπτωση του Νείλου. Μακροπρόθεσμα οι διενέξεις δεν θα λείψουν λόγω των οικολογικών προσφύγων, τα ρεύματα των οποίων σε όλη τη Γη θα αυξηθούν. Ασφαλώς σε όλα αυτά θα πρέπει να προστεθεί η πολιτική και διασυνοριακή αστάθεια που επικρατεί».
Mπορεί η COVID-19 και η απειλή για νέες πανδηµίες να συνδέονται µε την κλιµατική κρίση;
«Εχουμε δείξει ότι μία από τις εκδοχές προέλευσης της πανδημίας μπορεί να είναι η απελευθέρωση κατεψυγμένων παλαιοϊών σε περιοχές που υπήρχαν αιώνιοι πάγοι. Οι πάγοι αυτοί τώρα λιώνουν λόγω της υπερθέρμανσης και το σενάριο αυτό είναι εφιαλτικό, το έχουμε όμως δημοσιεύσει ως μία πιθανή περίπτωση που χρειάζεται περαιτέρω έρευνα».
