Παίζει ο λαός ζάρια;

Καλύτερα το μολύβι να μην αγγίζει το χαρτί

όταν είσαι ευτυχής

Κανείς δεν γνωρίζει

τι στενάχωρα πράγματα θα αποκαλύψει

Ν. Λεβέντης,
«Συνειδητοποίηση»

«Ο Θεός δεν παίζει ζάρια» αναφώνησε ο Αϊνστάιν, όμως η πολιτική ζωή μάλλον ακολουθεί τη ρήση του Στίβεν Χόκινγκ : «Οχι μόνο παίζει ζάρια, αλλά τα ρίχνει εκεί που εμείς δεν μπορούμε να τα δούμε».

Οι πολιτικοί αναλυτές δεν θέλουν ίσως ακόμα να χωνέψουν ότι υπάρχει και ο χώρος του γνήσια αναποφάσιστου, αυτού δηλαδή που καλείται, κάτω από ορισμένες ειδικές συνθήκες, να διαχειριστεί αντιφατικές καταστάσεις και αλληλοσυγκρουόμενα αισθήματα.

Πολλά από εκείνα που για την πλειοψηφία είναι απλά, για μερικούς παραμένουν ασαφή και απροσδιόριστα. Μετά την κρίση τίποτα δεν είναι σταθερό, ούτε στο πολιτικό σύστημα, ούτε στις επιλογές των εκλογέων. Ακόμα και ελάσσονος σημασίας γεγονότα μπορεί να επιφέρουν πολύ αρνητικά αποτελέσματα σε μια ρευστή κατάσταση, όπου το κανονικό, το αναμενόμενο και το τυχαίο εναλλάσσονται συνεχώς.

Η «C» κατάσταση [από τους αγγλικούς όρους: critical, catastrophe theory, complexity], χαρακτηριστική μιας κοινωνίας διάψευσης και ανομίας, αναγορεύει την αβεβαιότητα και την πιθανότητα ως τις μόνες σταθερές, καταργώντας έτσι τις όποιες προβλέψεις και προγνώσεις των δημοσκόπων.

Αισιόδοξοι και απαισιόδοξοι, ντετερμινιστές / μοιρολάτρες και ριζοσπάστες / βολονταριστές, επιστήμονες και πολιτικοί δεν μπορούν να συνηθίσουν στην ιδέα ότι η πραγματικότητα δεν χρειάζεται μόνο τα μαθηματικά για ν’ αποδείξει ότι οι άπειρες παραλλαγές μέσα σ’ έναν πεπερασμένο πολιτικό χωρόχρονο οδηγούν συχνά είτε σε ελεγχόμενες ανισορροπίες, είτε σε ανέλεγκτες αταξίες. Καθώς τα πάντα βρίσκονται «εν τω γίγνεσθαι», η αποκατάσταση μιας νέας τάξης, με νέους σταθερούς κανόνες, δεν θα προκύψει μέσα από ρητορικές ανατροπών και υποσχέσεις σταθεροποιήσεων, αλλά μέσα από τις δυναμικές ποικίλων υποσυστημάτων, όπου οι πολίτες δεν θα έχουν αναλάβει απλώς κάποιους παλιούς ρόλους, αλλά θα δημιουργούν νέους ρόλους. Το – κατά Γουίλιαμ Τζέιμς – «δίλημμα του ντετερμινισμού» συνδέεται με τις πραγματικές ελευθερίες για πολιτικές επιλογές που διαθέτει ο άνθρωπος / πολίτης / ψηφοφόρος. Η αταξία προκαλεί φόβους, αλλά αποτρέπει την απόλυτη εξουσία «επί των βεβαίων εξελίξεων» που τάζει ο προκαθορισμός. Ο καθείς με τα βιώματά του, τα κριτήριά του και τον καθρέφτη του. Η ελεύθερη ψήφος μπορεί να είναι αρχικά απρόβλεπτη, όταν όμως ολοκληρωθεί η διαδικασία καθίσταται αναδρομικά αυτο-επιβεβαιούμενη αφού εξηγείται λογικο-ηθικά. Αυτός είναι άλλωστε ο σταυρός των κομμάτων και των δημοσκόπων: η ορθή δι-αίσθηση της ψυχοσύνθεσης του έλληνα κριτή εν έτει 2019 [κι όχι οι στατιστικές αναλύσεις και οι ιστορικές αναφορές].

Σε κάθε περίπτωση, η επιλογή ανάμεσα στην τάξη των βεβαιοτήτων και στην αταξία των διακινδυνεύσεων δεν είναι πάντοτε εύκολη, καθώς εκτός των άλλων μας υποχρεώνει να δώσουμε και μία απάντηση στο ερώτημα: θέλουμε να παίζουμε την πολιτική ζωή στα ζάρια ή  αποδεχόμαστε ότι εμείς τελικά είμαστε τα ζάρια των πολιτικών;

Ο κ. Γιάννης Πανούσης είναι πρώην υπουργός.