Αυτή τη φορά ήταν η σειρά του Ντόναλντ Τραμπ να αφήσει το στίγμα του στην ιστορία της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ. Η «παρεκβατική», όπως τη χαρακτήρισαν οι «New York Times», σχεδόν ωριαία ομιλία του στην επετειακή 80ή Σύνοδο μπορεί να μην ξεπέρασε σε διάρκεια την πρώτη και μοναδική εμφάνιση-σόου του Μουαμάρ Καντάφι το 2009, διάρκειας μιάμιση ώρας, που όμως υπολειπόταν αυτής του Φιντέλ Κάστρο που έμεινε στο βήμα κοντά στις πέντε ώρες, ακόμα και του Νικίτα Χρουστσόφ που μιλούσε για δυόμισι ώρες.

Κανένας τους, πλην του Καντάφι που έσκισε τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, δεν αμφισβήτησε τον ρόλο και την υπόσταση του ΟΗΕ. Και πάντως κανένας πρόεδρος των ΗΠΑ δεν παρέκκλινε από την πεπατημένη της υπεράσπισης της ειρήνης, της ασφάλειας, της βιώσιμης ανάπτυξης, του Διεθνούς Δικαίου και των πανανθρώπινων αξιών, έστω στα λόγια. Ο Τραμπ όμως δεν συμπαθεί τους διεθνείς οργανισμούς και ο ΟΗΕ βρίσκεται αυτοδικαίως στην κορυφή της σχετικής λίστας.

Αν δεν χαλούσε το οτοκιού, βλάβη που εκείνος καταγγέλλει ως μέρος του τριπλού σαμποτάζ που δέχθηκε από υπαλλήλους του ΟΗΕ, αν και το σύστημα εγκαταστάθηκε υπό την επίβλεψη των υπευθύνων του Λευκού Οίκου, η ομιλία του ίσως να ήταν πιο συμβατική.

Τότε, βέβαια, δεν θα γνωρίζαμε την πραγματική γνώμη του πλανητάρχη για τον Οργανισμό που ιδρύθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ως ένα φόρουμ διασφάλισης της ειρήνης, με τις ΗΠΑ να παίζουν καθοριστικό ρόλο. «Ποιος είναι ο σκοπός των Ηνωμένων Εθνών;» ρώτησε αυτοσχεδιάζοντας ο πρόεδρος των ΗΠΑ. Το μόνο που κάνει είναι να στέλνει «έντονα διατυπωμένες επιστολές» και να μιλά με «κούφια λόγια, που δεν λύνουν τον πόλεμο».

Αφησε τη διπλωματική γλώσσα στην άκρη

Λοιπόν, ποιος είναι ο ρόλος του ΟΗΕ και της Γενικής Συνέλευσης των 193 κρατών-μελών που την απαρτίζουν; Η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία χρόνια η ανθρωπιστική αποστολή του υπερσκέλισε άλλες δραστηριότητές του, καθώς οι ΗΠΑ επί Τραμπ ασκούν βέτο σε οτιδήποτε αφορά το κλίμα και τη βιώσιμη ανάπτυξη, και η Κίνα και η Ρωσία κάνουν το ίδιο στα θέματα που θέτουν ως προτεραιότητες οι ΗΠΑ.

Ακόμα και έτσι, σειρά χωρών όπως η Γαλλία, η Βρετανία, ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Πορτογαλία, η Σαουδική Αραβία, η Ισπανία θεώρησαν ότι η ετήσια Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ήταν το κατάλληλο μέρος για να συζητηθεί η αναγνώριση παλαιστινιακού κράτους.

Αυτός δεν είναι ο κανόνας. Πρόσφατη μελέτη στο «The Review of International Organizations», που ανέλυσε περίπου 10.000 ομιλίες (1946-2019), δείχνει ότι την τελευταία δεκαετία οι αρχηγοί κρατών αποτελούν την πλειονότητα των ομιλητών. Σε σύγκριση με υπουργούς ή μόνιμους αντιπροσώπους, οι ηγέτες απευθύνονται συχνότερα στο εγχώριο ακροατήριό τους, μιλώντας πιο απλά και πιο «προσωπικά» και αποφεύγοντας τη διπλωματική γλώσσα.

Τη διπλωματική γλώσσα απέφυγε και ο Τραμπ, ο οποίος εμπλουτίζοντας το δόγμα του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας» υπενθύμισε προθέσεις για σκληρές περικοπές της αμερικανικής χρηματοδότησης και επιτέθηκε στο μεταναστευτικό κεκτημένο – με αιχμές για τις «μονομερείς» αναγνωρίσεις παλαιστινιακού κράτους και τον ισχυρισμό ότι ο ΟΗΕ «χρηματοδοτεί εισβολές».

Επιπλέον, ο αποκλεισμός του Μαχμούντ Αμπάς από τη Γενική Συνέλευση – με ανάκληση βίζας για τον ίδιο και 80 ακόμη παλαιστίνιους αξιωματούχους, όπως ανακοίνωσε το Στέιτ Ντιπάρτμεντ – και η επίρριψη ευθυνών από τον υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάρκο Ρούμπιο, για «υπονόμευση των προσπαθειών ειρήνης» και «μονομερή αναγνώριση ενός υποθετικού παλαιστινιακού κράτους», ολοκλήρωσαν το σκηνικό.

Το «Pact for the Future» και το MAGA

Στην ομιλία αποδοχής της προεδρίας της 80ής Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ τον περασμένο Ιούνιο, η πρώην υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, Αναλένα Μπέρμποκ, είχε δηλώσει ότι «η αποστολή της εποχής μας είναι να κάνουμε τα Ηνωμένα Εθνη κατάλληλα για τον σκοπό τους, κατάλληλα για το μέλλον». Το σχέδιο «Pact for the Future» που υιοθετήθηκε πέρυσι το φθινόπωρο λειτουργεί ως οδικός χάρτης ανανέωσης της αρχής της πολυμέρειας.

Οπως το έθεσε ο γενικός γραμματέας του Οργανισμού, Αντόνιο Γκουτέρες, ο στόχος είναι «να φέρουμε την πολυμέρεια πίσω από το χείλος του γκρεμού», σε μια εποχή «απερίσκεπτης αναστάτωσης και αμείλικτης ανθρώπινης οδύνης».

Η MAGA αντίληψη του Τραμπ βρίσκεται πολύ μακριά από αυτά. Ο ίδιος απαριθμεί τους πολέμους που σταμάτησε, ενώ τα στατιστικά του ΟΗΕ δείχνουν ότι από το 1948 έχουν αναπτυχθεί 71 ειρηνευτικές αποστολές (από Ανγκόλα και Καμπότζη έως Σιέρα Λεόνε και Λιβερία), ενώ οι οργανισμοί του ΟΗΕ συνεχίζουν την «αθέατη» καθημερινή δουλειά: από την αντιμετώπιση της πείνας και τη στήριξη προσφύγων και παιδιών έως την πυρηνική επιτήρηση και τη διαχείριση του παγκόσμιου ραδιοφάσματος που φέρνει συνδεσιμότητα σε εκατομμύρια. «Ο ΟΗΕ παραμένει το αναντικατάστατο, μοναδικό σημείο συνάντησης για την ειρήνη, τη βιώσιμη ανάπτυξη και τα ανθρώπινα δικαιώματα» επιμένει ο Γκουτέρες.

Από τη μετάβαση του 2001 στην «αδιέξοδη ειρήνη»

Το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι αν θα επιβιώσει ο ΟΗΕ αλλά ποιας ειρήνης θα γίνει εγγυητής – και για ποιους. «Το Βήμα» συνομίλησε με τον Ολιβερ Ρίτσμοντ, διακεκριμένο καθηγητή Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ, ο οποίος έχει αναδείξει – με επιδραστικά βιβλία και συγκριτικές μελέτες από τα Βαλκάνια έως το Αφγανιστάν – πότε οι παρεμβάσεις του ΟΗΕ παράγουν νομιμοποιημένη ειρήνη και πότε μια εύθραυστη «ειρήνη των ισχυρών».

Ο Ρίτσμοντ περιγράφει τη μετάβαση που ξεκίνησαν οι ΗΠΑ επί προεδρίας Τζορτζ Μπους το 2001 με τον «πόλεμο κατά της τρομοκρατίας» και η οποία έχει καταλήξει δύο δεκαετίες μετά σε μια «αδιέξοδη ειρήνη», στον πυρήνα της οποίας ανασύρονται από τα βάθη της «παλαιάς τάξης πραγμάτων» η βία και η διαφθορά ως επιταχυντές επίλυσης διακρατικών διαφορών και οικονομικής ανάπτυξης.

Με το – σχεδόν φεουδαρχικό – επιχείρημα του Τραμπ, όπως το αποδίδει ο Ρίτσμοντ, ότι η υπεροχή της εξουσίας των ελίτ είναι κάτι θετικό επειδή «ξέρουν» να κυβερνούν καλύτερα από τους απλούς ανθρώπους. «Δεν φταίει ο ΟΗΕ γιατί δεν ελέγχει τους πόρους του. Μετά τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, οι ηγεσίες και τα εκλογικά τους σώματα επέλεξαν την απόσυρση» σημειώνει, αναφέροντας χαρακτηριστικά την Κύπρο ως πρώιμο «εργαστήριο» αυτής της στρατηγικής.

Η «αδιέξοδη ειρήνη» τροφοδοτείται από μια παγκοσμιοποιημένη υβριδική σύγκρουση: δολιοφθορά, παραπληροφόρηση, έλεγχος ΜΜΕ και Διαδικτύου, συστηματική υπονόμευση του κράτους δικαίου και μια ανησυχητική σύγκλιση ανάμεσα στον αμερικανικό «αυταρχικό καπιταλισμό» και τα ελίτ καθεστώτα της Κίνας και της Ρωσίας, «όπου το κεφάλαιο και η πολιτική μπαίνουν πάνω από τον νόμο, τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Αυτό προσπάθησε να εδραιώσει από το βήμα ο Τραμπ» σημειώνει ο Ρίτσμοντ, κάτι που πολλοί εντός και εκτός ΟΗΕ θεωρούν επικίνδυνο, «αλλά όπως φαίνεται λειτουργεί για το εκλογικό του ακροατήριο».

«Πιο ανθεκτικός από ό,τι νομίζει»

Στο «παγκόσμιο χωριό», όπως είχε αποκαλέσει τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ ο Κόφι Ανάν, συζητιούνται και αξιολογούνται δημόσια όλες οι θέσεις. «Μέσα από αυτό το σύνθετο και ακατάστατο φόρουμ μπορεί να αναδυθούν καλύτερες ιδέες και απρόσμενες συγκλίσεις.

Αυτός είναι ο σκοπός της παγκόσμιας πλατφόρμας» αναφέρει ο βρετανός διεθνολόγος, ενώ υπογραμμίζει την επιστημονική γνώση που παράγεται από τους εξειδικευμένους οργανισμούς του ΟΗΕ ως την πλέον αξιόπιστη γέφυρα μεταξύ πολιτικής ρητορικής και κανόνων δικαίου που διέπουν την ειρήνη και ασφάλεια, την ανάπτυξη και την ευημερία. «Μπορεί να ακούγεται παράδοξο, αλλά ο ΟΗΕ είναι πιο ανθεκτικός απ’ όσο νομίζει ο Τραμπ. Εχει αποδείξει ότι διαθέτει τη μοναδική ικανότητα να “γυρίζει” τον ρόλο του αποδιοπομπαίου τράγου σε κοινό όφελος, φέρνοντας τις διαφωνίες στο φως και επανατοποθετώντας τον διάλογο σε νέες βάσεις» καταλήγει.