Η δεκαετία του 1940 είναι ίσως η πιο τραυματική της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Θα μπορούσε κανείς να αντιπαραβάλει σε αυτήν το 1922, τη Μικρασιατική Καταστροφή και τον ξεριζωμό των Ελλήνων της Ιωνίας από τις προαιώνιες κοινότητές τους, ωστόσο ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η Κατοχή και ο Εμφύλιος μοιάζουν να άφησαν περισσότερα σημάδια και πιο μακρόχρονες διαιρέσεις στην κοινωνία. Παρά τα επιμέρους προβλήματα η ενσωμάτωση των προσφύγων ολοκληρώθηκε σε σχετικά σύντομο διάστημα, ενώ οι συνέπειες του Εμφυλίου δεν άρθηκαν ουσιαστικά παρά μόνο μετά το τέλος της απριλιανής δικτατορίας. Δείκτης ως προς τα ρήγματα που προξένησε ο εμφύλιος πόλεμος είναι και η καθυστέρηση της επεξεργασίας του ως ιστορικού αντικειμένου. Πριν από τις αρχές του 21ου αιώνα η ιστοριογραφία για τον Εμφύλιο βρισκόταν ακόμη πρακτικά στο στάδιο της δημοσίευσης και κωδικοποίησης των μαρτυριών. Με την εξαίρεση των «στρατευμένων» ερμηνειών των δύο παρατάξεων οι οποίες είχαν καταγραφεί προδικτατορικά και στη διάρκεια της Μεταπολίτευσης, η έρευνα διακρινόταν από διάσπαρτες μελέτες ή αρθρογραφία σε επιστημονικά περιοδικά, χωρίς συστηματική καλλιέργεια. Στο κλίμα της εποχής λογοτεχνικές επεξεργασίες όπως η Ελένη του Νίκου Γκατζογιάννη (1983), Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα της Αλκης Ζέη (1987), το Ορθοκωστά του Θανάση Βαλτινού (1994) είχαν γίνει αντιληπτές από τον Τύπο και διόλου ευκαταφρόνητη μερίδα της κοινής γνώμης όχι ως προσπελάσεις της μνήμης αλλά ως έργα πολιτικού χαρακτήρα προορισμένα να δικαιώσουν τον έναν από τους δύο αντιπάλους. Οι χρόνοι της κοινωνίας, βέβαια, δεν είναι απαραίτητα οι χρόνοι της ιστορικής επιστήμης. Μια σειρά εκδηλώσεων και συνεδρίων που συνόδευσε την επέτειο των 50 ετών από το τέλος του Εμφυλίου υπήρξε το έναυσμα για ένα αιφνίδιο κύμα διαλόγου το οποίο, μάλιστα, και αυτό είναι το αξιοσημείωτο, υπερέβη την ακαδημαϊκή κοινότητα κατακλύζοντας τον χώρο της δημόσιας ιστορίας. Μεγάλος αριθμός άρθρων, συχνά στα όρια της πολεμικής, δημοσιεύθηκε σε καθημερινές εφημερίδες, ενώ συζητήσεις με ειδικότερο αντικείμενο φιλοξενήθηκαν στις στήλες των καινοφανών τότε free press. Για μία δεκαετία τουλάχιστον πλήθος συλλογικών τόμων, μονογραφιών και βιβλίων που στόχευαν και ένα ευρύτερο κοινό εμφανίζονταν στις προθήκες των βιβλιοπωλείων – κάποια, μάλιστα, εξελίχθηκαν σε αναπάντεχα μπεστ σέλερ. Προφανώς, ο διάλογος αυτός παρήγε γόνιμα αποτελέσματα, εφόσον έδωσε ώθηση για την εντατική διερεύνηση της δεκαετίας του ’40 σε βαθμό που λίγες άλλες στιγμές της ιστορίας του 20ού αιώνα έχουν γνωρίσει. Εχοντας συμπληρώσει είκοσι και πλέον χρόνια από την έναρξή του, είναι κατάλληλη η στιγμή για έναν αναστοχασμό ως προς το ποια σχήματα, ερμηνείες και προσεγγίσεις πρότεινε, τι κόμισε, θετικά ή αρνητικά, στην ιστοριογραφία, τι άφησε προς μελλοντική εξέταση.
Περιεχόμενο για συνδρομητές
Το παρόν άρθρο, όπως κι ένα μέρος του περιεχομένου από tovima.gr, είναι διαθέσιμο μόνο σε συνδρομητές.
