Τι είναι οι «βασιλοκ’λούρες» που υποδέχονται ετησίως την επόμενη χρονιά και φέρνουν την τύχη μεταξύ των εθίμων της Πρωτοχρονιάς; Ενα πανάρχαιο έθιμο που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα και για το οποίο ο Αντώνης Παπαμιχαήλ, εκπαιδευτικός, πρόεδρος του Λαογραφικού Συλλόγου Τρικάλων «Οι Θεριστάδες» και πρόεδρος της Ενωσης Καραγκούνηδων Τρικάλων, ξέρει τα πάντα! Ο κ. Παπαμιχαήλ κάνει το παρακάτω ταξίδι στην ιστορία των εθίμων της περιοχής μας και εξηγεί ότι το έθιμο αυτό πηγάζει από την αρχαιότητα. Σήμερα, όπως λέει, απαντάται στα έθιμα των Καραγκούνηδων της Θεσσαλίας. Το έθιμο τελείται κάθε χρόνο στην κοινότητα Φανερωμένης Τρικάλων. Ανήκει στα αγροτικά ευχαριστήρια έθιμα αποτελώντας ένα είδος «θυσίας» στη μάνα γη που έδωσε τους καρπούς της. Οι άνθρωποι από την αρχαιότητα ακόμα πίστευαν ότι αυτές οι τελετουργίες συντελούν στη βλάστηση της γης, στην ευκαρπία, στον πολλαπλασιασμό ανθρώπων και ζώων, στην προστασία από ασθένειες και θεομηνίες και γενικά στην αύξηση της σοδειάς της ερχόμενης χρονιάς. Πρέπει, λοιπόν, κομμάτι κουλούρας να φάνε όλοι, ζωντανά και άνθρωποι.
Τις «βασιλοκ’λούρες» παρασκευάζουν οι γυναίκες της κάθε οικογένειας με σίτινο αλεύρι, δύο κάθε Πρωτοχρονιά, μία για το ζευγάρι των αροτριώντων ζώων, με τη βοήθεια των οποίων καλλιεργούν τη γη, και μία για το κοπάδι των προβάτων με τα προϊόντα των οποίων εξασφαλίζεται η αυτάρκεια της οικογένειας και γενικότερα η οικιακή οικονομία.
Από γενιά σε γενιά
«Από προσωπικά μου βιώματα επιβεβαιώνεται», λέει ο κ. Παπαμιχαήλ, «ότι οι Καραγκούνηδες μεταφέρουν από γενιά σε γενιά όλες τις προγονικές τους παραδόσεις με θρησκευτική ευλάβεια. Για τις «βασιλοκ’λούρες» ή «βασιλόκ’λουρες», όπως χαρακτηριστικά τις προφέρουν, κάνουν ιδιαίτερη προετοιμασία. Αναπιάνουν το προζύμι από νωρίς την παραμονή και το απόγευμα τις ζυμώνουν και τις ψήνουν στη γάστρα ώστε να είναι έτοιμες πριν να μπει ο καινούργιος χρόνος. Πολλές φορές στο ζυμάρι προσθέτουν και άλλα στοιχεία όπως ρεβίθια στουμπισμένα και τις ζυμώνουν δυο φορές για να γίνουν αφράτες. Επίσης, λίγο τσίπουρο και βασιλικό για να είναι μυρωδάτες. Μέσα στο ζυμάρι βάζουν και διάφορα συμβολικά στοιχεία. Στην κουλούρα που προορίζεται για το ζευγάρι βάζουν ένα κομματάκι από άχυρο, ένα από κληματόβεργα, καθώς και ένα νόμισμα (το φλουρί). Παλιά, ορισμένες νοικοκυρές έπαιρναν δυο-τρεις τρίχες από την ουρά του βοδιού, του βουβαλιού ή από τη χαίτη του αλόγου, τις τύλιγαν σαν μικρό δαχτυλίδι και το έβαζαν μέσα στην κουλούρα. Στην κουλούρα που προοριζόταν για το κοπάδι, έβαζαν ένα μικρό τσουλούφι από μαλλιά προβάτου και το φλουρί. Επίσης, πολλές νοικοκυρές έβαζαν και κουμπί».
Τα σύμβολα και τα γούρια
Το κάθε συμβολικό στοιχείο είχε κάποια «μαντική ικανότητα» και προέβλεπε το μέλλον στον αντίστοιχο τομέα, όπου ο τυχερός της οικογένειας θα έβλεπε προκοπή. Το φλουρί σημαίνει πλούτο, χρήματα και ευτυχία για τον τυχερό. Το άχυρο μεγάλη παραγωγή δημητριακών, τα οποία θα απολαύσει ο τυχερός την καινούργια χρονιά, το κλήμα σημαίνει καλά αμπέλια και άφθονο κρασί για τον τυχερό. Το σύμβολο από τη χαίτη σημαίνει εύρωστο και όμορφο ζευγάρι αροτριώντων ζώων. Επίσης το μάλλινο στοιχείο σημαίνει ότι το κοπάδι του τυχερού θα ευτυχήσει σε αναπαραγωγή και το κουμπί επιβεβαιώνει την αρχοντιά και την επιμελημένη εμφάνιση. Στην επιφάνειά τους κεντούν με σκοινιά από το ίδιο το ζυμάρι διάφορα σύμβολα σχετικά με τα παραγωγικά ζώα (πρόβατα, βουβάλια, αγελάδες) και με εκείνα που καλλιεργούν τη γη (το ζευγάρι). Επίσης και κτηνοτροφικά και αγροτικά σύνεργα, όπως στρούγκες, γκλίτσες, «τζιομπανοκάλυβες», θημωνιές, άροτρα, ζυγούς, «αξιάλες » κ.λπ.).
Αφού ψηθούν οι κουλούρες, τη μία θα την ετοιμάσει η νοικοκυρά να την πάρει ο κάλφας (βοηθός) να φύγει για τη στάνη. Του έδινε ακόμα και τον τρουβά μέσα στον οποίο έβαζε την τηγανιά (από χοιρινό κρέας), κοτόπουλο τηγανητό, το κλειδοπίνακο με το τυρί και μια νταμιτζάνα κρασί. Ο κάλφας πρέπει να βρίσκεται στη στάνη πριν από τα μεσάνυχτα που αλλάζει ο χρόνος. Με την αλλαγή του χρόνου μπαίνουν στο μαντρί και σπάζουν την κουλούρα σταυρωτά πάνω στη ράχη ενός μεγάλου κριαριού. Τη στιγμή αυτή ρίχνουν και δυο-τρεις τουφεκιές για το καλό του χρόνου. Υπάρχει μάλιστα μια άμιλλα μεταξύ των τσοπάνηδων για το ποιος θα σπάσει πρώτος την κουλούρα. Δίνουν ένα κομμάτι να φάει το ίδιο το κριάρι και από ένα στα υπόλοιπα πρόβατα που παραστέκονται εκεί κοντά.
Χοροί ως το ξημέρωμα
Στη συνέχεια, έρχονται στην καλύβα τους να φάνε. Συνήθως συγκεντρώνονται όλοι οι τσοπάνηδες από τις γειτονικές στάνες σε μια καλύβα και το στρώνουν στο φαγοπότι και στο γλέντι με τραγούδια και χορούς μέχρι το ξημέρωμα.
Ξημέρωμα της Πρωτοχρονιάς ο νοικοκύρης του σπιτιού που θα πάει να φροντίσει τα μεγάλα ζώα του και πρώτα-πρώτα το ζευγάρι παίρνει μαζί του και τη «βασιλοκ’λούρα» και τη σπάζει επίσης σταυρωτά πάνω στη ράχη ενός ζώου. Κατά τον ίδιο τρόπο, και εδώ θα δώσει μια μπουκιά στο καθένα ως αμοιβή για τον κόπο της χρονιάς. Ετσι θα διατηρηθούν όλη τη χρονιά υγιή και δυνατά να προσφέρουν τη βοήθειά τους. «Το έθιμο αυτό το γνωρίζω πολύ καλά από τον πατέρα μου και τον παππού μου, που το τηρούσαν ανελλιπώς με ευλάβεια και ζήλο κάθε χρόνο» καταλήγει ο κ. Παπαμιχαήλ.
Των Σωτηρίου Κόκκοβα, Μαρίας Κοματσιούλη, Μαριάννας Μαυραγάνη
