Δημοκρατία, όλοι την επικαλούνται και όλοι «διψούν» για αυτήν… Βασική αρχή της αποτελεί η υπεράσπιση και η προστασία θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ωστόσο, υπάρχει δημοκρατία χωρίς την πρόσβαση σε βασικά αγαθά όπως το νερό;

Συνήθως, όταν αναφερόμαστε στα ανθρώπινα δικαιώματα οι πρώτες σκέψεις μας αφορούν αυτά της ζωής, της ελευθερίας και της ασφάλειας, της ελεύθερης έκφρασης, της εκπαίδευσης και της υγείας. Ωστόσο, παραβλέπουμε τη σημασία της πρόσβασης σε επαρκές και καθαρό νερό, ως αυτοτελές δικαίωμα, ακριβώς επειδή θεωρούμε το νερό ως δεδομένο.

Ομως, αυτό δεν ισχύει σε όλον τον κόσμο, ενώ ήδη βλέπουμε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον τομέα αυτόν να εξαπλώνονται και στον δυτικό κόσμο, όπου παρατηρούνται παρατεταμένες περίοδοι ανομβρίας και λειψυδρίας.

Παράλληλα, παρατηρούμε γύρω μας κατασπατάληση του νερού, υπερκατανάλωση και κακοδιαχείριση, σε συνδυασμό με απόπειρες ιδιωτικοποίησής του. Τι είδους δημοκρατία θα έχουμε όμως όταν το καθαρό νερό αρχίζει να γίνεται ένα περιορισμένο αγαθό που θα το διαχειρίζονται λίγοι;

Μόλις το 2010, ο ΟΗΕ, με το ψήφισμα 64/292, αναγνώρισε «το δικαίωμα πρόσβασης σε ασφαλές, καθαρό, πόσιμο νερό και στην αποχέτευση ως ανθρώπινο δικαίωμα, βασικό για την πλήρη απόλαυση της ζωής και όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».

Ακόμα, υποστηρίζει ως 6ο Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης «την εξασφάλιση στην πρόσβαση στο νερό και στην υγιεινή διαχείριση των υδάτων για όλους» μέχρι και το 2030, επομένως δεν νοείται η άνιση πρόσβαση σε αυτό. Ενώ, στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η Οδηγία για το νερό 2000/60/ΕΚ, όπως και τα συνακόλουθα Ψηφίσματα της 14ης Μαρτίου 2019, της 18ης Ιανουαρίου 2023, της 2ας Απριλίου 2025, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, προσδιορίζουν τον δημόσιο και καθολικό χαρακτήρα του νερού.

Επομένως, το νερό αναγνωρίζεται ως το πολυτιμότερο αγαθό για την ύπαρξη του ανθρώπου, συνιστώντας αναφαίρετο δικαίωμα. Χωρίς πρόσβαση σε καθαρό νερό τα υπόλοιπα δικαιώματα χάνουν την υπόστασή τους, ενώ το νερό αναδεικνύεται ως βασική προϋπόθεση για μια αξιοπρεπή ζωή. Αυτονόητος δε, καθίσταται ο δημόσιος χαρακτήρας του νερού, εφόσον μόνο τότε δεν αποκλείεται κανένας πολίτης από την πρόσβαση σε αυτό.

Ανάμεσα στη μεγάλη ποικιλομορφία προβλημάτων που η σύγχρονη κοινωνία καλείται να αντιμετωπίσει καθημερινά ξεχωρίζει αυτό της κλιματικής αλλαγής με τις πολύπλευρες συνέπειες που επιφέρει. Μια από αυτές είναι και η εξάντληση των φυσικών πόρων, με πιο ραγδαία αυτή του πόσιμου νερού.

Οι πηγές που στέρεψαν

Οι Κυκλάδες ειδικά πλήττονται ιδιαίτερα από αυτό το φαινόμενο, με τον υπερτουρισμό να οξύνει ακόμα περισσότερο την κατάσταση. Παραδοσιακοί τρόποι συλλογής, κοινοτικού διαμοιρασμού και διαχείρισης δυστυχώς χάνονται. Ας πάρουμε ως παράδειγμα το νησί μας, την Κέα ή αλλιώς Τζια, που, μάλιστα, στο παρελθόν είχε την ονομασία «Υδρούσα» λόγω της μεγάλης ποσότητας νερού που διέθετε.

Οι κάτοικοί του, εκμεταλλευόμενοι αυτό το πλεονέκτημα, έχτισαν κρήνες σε αρκετά σημεία του, που αποτελούσαν κυριολεκτικά «πηγές ζωής», διαμορφώνοντας ένα κοινόχρηστο δίκτυο. Διευκόλυναν με αυτόν τον τρόπο την προμήθεια νερού για την κάλυψη των καθημερινών τους αναγκών, όπως η καλλιέργεια, η κτηνοτροφία, το πλύσιμο των ρούχων κ.ά., ενώ αποτελούσαν ταυτόχρονα και σημείο ανάπτυξης των κοινωνικών σχέσεων και της κοινωνικής συνοχής του νησιού.

Οπως είναι κατανοητό, οι συνήθειες των κατοίκων της Τζιας άλλαξαν με την σταδιακή μείωση του νερού καθώς η πλειονότητα των κρηνών και των πηγών έχει πλέον στερέψει, ενώ το νερό ενός σημαντικού αριθμού αυτών δεν είναι πλέον πόσιμο, με ελάχιστες να είναι πια αυτές που απομένουν έστω και με λιγοστό τρεχούμενο νερό.

Σήμερα, υδροφόρες από γεωτρήσεις τροφοδοτούν κατοικίες και δημόσιες δεξαμενές όταν γύρω στον Ιούνιο στερεύουν. Βουνά τα πλαστικά μπουκάλια, τα περισσότερα από οποία οδεύουν, ευτυχώς, στην ανακύκλωση. Το δίκτυο ύδρευσης παλαιό, όπου υπάρχει και το νερό μη κατάλληλο για κατανάλωση…

Επισκεφθήκαμε τον Δήμο Κέας και μιλήσαμε με τους καθ’ ύλην αρμόδιους, την υπηρεσία ύδρευσης και τις δημοτικές αρχές του νησιού. Σύμφωνα με όσα μας είπαν, η έλλειψη του νερού είναι ένα «υπαρκτό πρόβλημα», καθώς «βλέπουμε πως τα αποθέματα του νερού μας μειώνονται χρόνο με τον χρόνο. Αυτό το βλέπουμε και στις πηγές, αλλά και στις υποδομές ύδρευσης που έχουμε. Και σίγουρα είναι ένα θέμα το οποίο μας έχει προβληματίσει πάρα πολύ και πρέπει να προβληματίσει όλους μας, όσον αφορά τη χρήση του νερού».

Τι γυρεύουν οι πισίνες στις Κυκλάδες;

Τονίστηκε επίσης, πως «το μεγάλο πρόβλημα και σε εμάς και στα υπόλοιπα Κυκλαδονήσια – και πιθανώς σε όλη την Ελλάδα – είναι η χρήση του νερού για πισίνες. Δεν νομίζω ότι έχει κάποιος ανάγκη να έχει μία πισίνα όταν έχει έρθει σε ένα νησί το οποίο έχει πολύ καθαρά νερά και μπορεί να χαρεί τη θάλασσα, την παραλία, την άμμο κ.τ.λ. Είναι έτσι «νεοπολιτισμός» στις περισσότερες περιπτώσεις η πισίνα και δυστυχώς βλέπουμε ότι πολλά καταλύματα το τελευταίο καιρό προσθέτουν πισίνες-δεξαμενές προς τέρψη και ευχαρίστηση των πελατών τους. Και βέβαια, ένας άλλος παράγοντας πέρα από τη χρήση της πισίνας είναι τα ποτίσματα. Η ποσότητα του νερού η οποία δαπανάται για να πρασινίσουμε έναν ολόκληρο λόφο είναι τεράστια και είναι νερό το οποίο το χρειαζόμαστε για την οικιακή χρήση, βέβαια, και για την άρδευση».

Πράγματι, η φύτευση ξενικών ειδών χλωρίδας πλήττει τη βιοποικιλότητα και κάνει ακόμα πιο έντονο το πρόβλημα του νερού. Τι γίνεται όμως με την παροχή πόσιμου νερού στο νησί; Οι συνομιλητές μας αναφέρουν ότι «γίνονται προσπάθειες το νερό να γίνει πόσιμο», αλλά αυτό εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, ενώ διατίθενται σε κεντρικά σημεία του νησιού, όπου παλαιότερα υπήρχε τρεχούμενο καθαρό νερό, μηχανήματα καθαρισμού του νερού.

Οι μονάδες αφαλάτωσης

Η μεταφορά νερού με υδροφόρες στα νησιά των Κυκλάδων και του Ιονίου ευτυχώς αποτελεί σχεδόν παρελθόν, ενώ σε πολλά εξ αυτών λειτουργούν μονάδες αφαλάτωσης, οι οποίες λύνουν σε έναν βαθμό το πρόβλημα της σταθερής παροχής νερού, συνεχίζεται όμως να υφίσταται το πρόβλημα της ενεργοβόρου λειτουργίας τους, του περιβαλλοντικού αντικτύπου της απόρριψης των υπολειμμάτων καθώς και της διαρκούς συντήρησης του δικτύου υδροδότησης. Σημαντική είναι και η ανάγκη για περαιτέρω υποστήριξη λόγω τουριστικής κίνησης.

Ωστόσο, το ζήτημα της παροχής καθαρού και πόσιμου νερού, ως ισότιμο δικαίωμα παραμένει. Εχουν τα νησιά μας ισότιμη δυνατότητα βιώσιμης ανάπτυξης, όταν το καθαρό και πόσιμο νερό είναι σε έλλειψη και οι κλιματολογικές συνθήκες επιβαρύνουν ακόμα περισσότερο την παροχή του; Ας αναρωτηθούμε λοιπόν όλοι μας αν η δημοκρατία κινδυνεύει ή όχι με τη στέρηση του πολυτιμότερου αγαθού για τη ζωή.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι δημοκρατία δεν σημαίνει μόνο συμμετοχή στις εκλογές ή ελευθερία λόγου, αλλά και ισότιμη πρόσβαση στα βασικά αγαθά που εξασφαλίζουν μια αξιοπρεπή ζωή. Και το νερό, ως θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, είναι ένα από αυτά. Εφόσον η πρόσβαση σε καθαρό και πόσιμο νερό καθίσταται περιορισμένη, παραβιάζεται στην πράξη η ισότητα των πολιτών.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο ένθετο «Το Βήμα της Ευρώπης» που κυκλοφόρησε με «Το Βήμα της Κυριακής» στις 11 Μαΐου 2025.