Θεμελιώνοντας την κβαντομηχανική
Στέφανος Τραχανάς. Ο βομβιστής και ο στρατηγός. Ιστορώντας την κβαντική επανάσταση 1900 – 2025. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2025, σελ. 358, τιμή 15 ευρώ
Εκατό χρόνια συμπληρώθηκαν φέτος από τον Ιούνιο του 1925, όταν ο 24χρονος Βέρνερ Χάιζενμπεργκ βρέθηκε στην Ελιγολάνδη, ένα μικρό νησάκι πολύ κοντά στις γερμανικές ακτές της Βόρειας Θάλασσας, αναρρώνοντας από φυτογενή αλλεργικό πυρετό. Στις νοητικές αποσκευές του κουβαλούσε το σημαντικότερο πρόβλημα της τότε φυσικής: την αδυναμία κατανόησης της δομής του πυρήνα του ατόμου και της φύσης των υποατομικών σωματιδίων.
Η παραμονή του εκεί ταυτίζεται με μία από τις εμβληματικές στιγμές διαφώτισης (παρόμοια με το annus mirabilis του Αλμπερτ Αϊνστάιν που παρήγαγε την ειδική θεωρία της σχετικότητας το 1905), οι οποίες χαρακτηρίζουν τα άλματα της φυσικής στις αρχές του 20ού αιώνα. Στις 9 Ιουλίου 1925 ο Χάιζενμπεργκ θα έθετε σε ένα άρθρο που έστειλε προς τον φίλο του φυσικό Μαξ Μπορν τις αρχές της σύγχρονης κβαντομηχανικής.
Αν, όμως, ο Χάιζενμπεργκ, όπως και ο Ερβιν Σρέντιγκερ, ο οποίος βάδισε στον ίδιο δρόμο με την πολύ πιο απλουστευμένη εξίσωση της κυματομηχανικής την ίδια χρονιά, είναι οι νομπελίστες σκαπανείς της σύγχρονης Φυσικής, οι κεντρικοί της πρωταγωνιστές είναι άλλοι: Ο βομβιστής και ο στρατηγός (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), όπως αποκαλεί τους Αλμπερτ Αϊνστάιν και Νιλς Μπορ ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης Στέφανος Τραχανάς.
Ο πρώτος κατεδάφισε ουσιαστικά τη νευτώνεια Φυσική με τη ρηξικέλευθή του πρόταση για την εικόνα του Σύμπαντος, ενώ ο δεύτερος τόλμησε να προχωρήσει πολύ περισσότερο σχεδιάζοντας την ερμηνεία ενός κόσμου απαράμιλλης γοητείας αλλά και πρωτοφανούς αντίφασης με τις καθημερινές γνωστικές κατηγορίες μας. Αϊνστάιν και Μπορ βρέθηκαν σε αντίπαλες πλευρές στο ζήτημα της κβαντομηχανικής διαφωνώντας ως προς τη μορφή, ντετερμινιστική ή πιθανοτική, της ίδιας της πραγματικότητας.
Την επιστημονική τους μονομαχία επί δεκαετίες, η οποία ήταν ταυτόχρονα γονιμότατος διάλογος με νοητικά πειράματα, υποδείξεις, τεκμηριώσεις, αμφισβητήσεις, περιγράφει γλαφυρά ο Στέφανος Τραχανάς, ενώ στο φόντο της αφηγείται τη συναρπαστική ιστορία της κβαντικής Φυσικής, όπως εξελίχθηκε μέσα από τις ιδέες που οι δυο τους διατύπωσαν, από το 1900 ως τις μέρες μας.
Γιάννης Μανέτας. Τα δαρβινικά δεινά. Σκέψεις ενός βιολόγου για τον κοινωνικό δαρβινισμό, τον πόλεμο, τη βία και την ανισότητα. Εκδόσεις Διόπτρα, 2025, σελ. 488, τιμή 19,90 ευρώ
Η εξελικτική θεωρία, όπως διατυπώθηκε από τον Κάρολο Δαρβίνο, αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες τομές στην ιστορία της επιστήμης. Πιο ενδιαφέρουσα, ίσως, ακόμη είναι η πρόσληψή της στον ευρύτερο χώρο της διανόησης και οι ερήμην του εμπνευστή της εφαρμογές της. Τα δαρβινικά δεινά (εκδ. Διόπτρα) του Γιάννη Μανέτα πραγματεύονται ένα ολόκληρο σύμπαν σκέψης από τον δαρβινισμό ως τη βιοπολιτική.
Αlan Turing. Tεχνητή Νοημοσύνη. Εισαγωγή – μετάφραση Βασίλης Σωμάκος, Επίμετρο Θάνος Χριστακόπουλος. Εκδόσεις Ρώμη, 2025, σελ. 282, τιμή 15 ευρώ
Δύο από τα βασικότερα κείμενα για την ανάπτυξη της έννοιας και της μελέτης της τεχνητής νοημοσύνης περιλαμβάνονται σε αυτόν τον τόμο. Γραμμένα από τον άγγλο μαθηματικό Αλαν Τιούρινγκ (1912-1954), πρωτοπόρο της επιστήμης των υπολογιστών, εισάγουν τον ορισμό της τεχνητής νοημοσύνης και τις θεμελιώδεις αρχές της μηχανικής μάθησης, του γενετικού αλγορίθμου, των νευρωνικών δικτύων.
Bill Schutt. Η καρδιά. Μια φυσική ιστορία του ζωτικού μας οργάνου. Μετάφραση Αικατερίνη Χαλμούκου, Επιστημονική επιμέλεια Μαρία Ρουμπελάκη. Εκδόσεις Gutenberg, 2025, σελ. 293, τιμή 18 ευρώ
Το πλέον ζωτικό όργανο του ανθρώπινου οργανισμού ανατέμνει με ευρηματικότητα και χιούμορ ο αμερικανός ανθρωπολόγος Μπιλ Σατ. Η καρδιά (εκδ. Gutenberg), μια περιήγηση που ξεκινά από τα μικροσκοπικά σκουλήκια για να φτάσει στις γιγάντιες φάλαινες, και φυσικά, το δικό μας είδος, είναι μια περιήγηση στα μονοπάτια της εξέλιξης, της επιστημονικής προόδου αλλά και της πολιτισμικής ιστορίας.
Παύλος Καστανάς. Προς τ’ άστρα Εκδόσεις Διόπτρα, 2025, σελ. 336, τιμή 19,90 ευρώ
Η Γη και το ηλιακό σύστημα. Τα άστρα και οι γαλαξίες. Οι μαύρες τρύπες και τα κβάζαρ. Η σχετικότητα και ο χωρόχρονος. Οι εξωπλανήτες και η αναζήτηση της ζωής. Η «μεγάλη έκρηξη» και οι εκδοχές για το τέλος του κόσμου. Ο Παύλος Καστανάς συγκροτεί στο Προς τ’ άστρα (εκδ. Διόπτρα) μια σύνοψη της σύγχρονης αστροφυσικής, του αντικειμένου, των σκοπών και των θεωριών της προσκαλώντας τον αναγνώστη σε ένα μεγάλο ταξίδι στα πέρατα του Σύμπαντος.
Ha-Joon Chang. Νόστιμη οικονομία. Ενας πεινασμένος οικονομολόγος εξηγεί τον κόσμο. Μετάφραση Μενέλαος Αστερίου.Εκδόσεις Πατάκη, 2025,σελ. 312, τιμή 17,70 ευρώ
Στη Νόστιμη οικονομία (εκδ. Πατάκη) ο διάσημος οικονομολόγος Χα-τζουν Τσανγκ επιδίδεται στον άθλο να εξηγήσει την παγκόσμια οικονομία μέσα από την κουζίνα: χρησιμοποιώντας μεταξύ άλλων το μοσχαρίσιο κρέας για να δείξει ότι ελεύθερο εμπόριο δεν σημαίνει ελευθερία για όλους και τη φράουλα για να σκιαγραφήσει την ανάδυση των ρομπότ και το μέλλον της εργασίας, συνδυάζει δεξιοτεχνικά τη γνώση με τη γεύση.
