To δημόσιο ελληνικό Πανεπιστήμιο κηδεμονεύεται πνιγηρά από το υπουργείο Παιδείας. Εν τούτοις, αποκαλείται, ευφημιστικά, «αυτοδιοικούμενο»! Πώς λειτουργεί, όμως, ένα πραγματικά αυτοδιοίκητο δημόσιο ΑΕΙ στον σύγχρονο ανεπτυγμένο κόσμο; Απλά το κράτος το αντιμετωπίζει ως αυτόνομο, ώριμο οργανισμό. Ο κανονισμός λειτουργίας και οι περιγραφές των θέσεων εργασίας του προσωπικού δημιουργούνται από τη διοίκησή του. Τα κριτήρια για την επιλογή διδασκόντων και ερευνητών, για τον αριθμό και την ποιότητα των διδασκομένων καθορίζονται ενδογενώς από το ίδρυμα. Ο οικονομικός προϋπολογισμός απαρτίζεται από την ετήσια κρατική επιχορήγηση (βάσει συμβολαίου), τα έσοδα από τα περιουσιακά του εισοδήματα, τις εισπράξεις από υπηρεσίες και τα ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα των ακαδημαϊκών μελών του, και τις δωρεές που προσφέρουν εύποροι πολίτες ή/και οργανισμοί.
Στα καθ’ ημάς «αυτοδιοίκητα» ΑΕΙ τίποτα από τα παραπάνω δεν ισχύει. Σχεδόν κάθε ακαδημαϊκή, οικονομική ή διοικητική πράξη ορίζεται και εγκρίνεται από το υπουργείο Παιδείας. Οι συναφείς νόμοι αλλάζουν με την αλλαγή του πολιτικού προϊσταμένου του υπουργείου και την εκάστοτε ιδεολογική ή συμφεροντολογική θεώρησή του για τον τρόπο της λειτουργίας των ΑΕΙ.
Το 2011 εγκρίθηκε από τη Βουλή, με πρωτοφανή πλειοψηφία, ο νόμος Διαμαντοπούλου. Ο νόμος αυτός προσπάθησε να απαλλάξει τα ΑΕΙ από τους αιώνιους φοιτητές και τις κομματικές επιρροές, αφαιρώντας τη δυνατότητα ψήφου των φοιτητών για την επιλογή των οργάνων διοίκησης. Επίσης, νομοθέτησε τα Συμβούλια Ιδρύματος (ΣΙ), όργανα που επιφορτίστηκαν να χαράζουν τη στρατηγική, να εποπτεύουν τη λειτουργία, να καθορίζουν τις κατευθύνσεις ανάπτυξης και σύνδεσης με την κοινωνία, να επιτηρούν την αξιοποίηση της περιουσίας και να καθορίζουν και να εγκρίνουν τον ετήσιο οικονομικό προϋπολογισμό του ιδρύματος. Με απλά λόγια, ορίστηκε ένα όργανο που θα εποπτεύει την καλή λειτουργία των ΑΕΙ. Τι πιο λογικό;
Τα ΣΙ των ΑΕΙ της χώρας λειτουργούν, με πολλά προβλήματα, περισσότερο από τρία χρόνια. Διερωτάται καλόπιστα ο πολίτης: Προσέφεραν τα αναμενόμενα; Η καλόπιστη απάντηση είναι: Προσέφεραν, αλλά όχι στον βαθμό που θα μπορούσαν να προσφέρουν. Αυτό πιθανώς οφείλεται στη βραχύβια διάρκειά τους, στη μη φυσική παρουσία των εξωτερικών μελών των ΣΙ στον τόπο διοίκησης και στις οργισμένες αντιδράσεις των συντεχνιακών ή/και κομματικών συμφερόντων. Η εποικοδομητική στάση είναι η βελτίωσή τους, όχι η κατάργησή τους.
Είμαστε στο 2015, με νέα κυβέρνηση. Στο γνησίως ελληνικό πνεύμα που θέλει τους επόμενους να κατεδαφίζουν ό,τι καλό έχτισαν οι προηγούμενοι, ο νέος υπουργός Παιδείας ανακοίνωσε, μεταξύ των άλλων, ότι θα καταργήσει τα ΣΙ των ΑΕΙ! Αποκάλεσε, μάλιστα, τους διακεκριμένους επιστήμονες της διασποράς, οι οποίοι εθελοντικά προσφέρθηκαν να συνδράμουν τα ελληνικά ΑΕΙ, «αφελείς», έστω και αν με νεότερες δηλώσεις του ανακάλεσε την κατάργηση των ΣΙ και απέσυρε τους εμπαθείς χαρακτηρισμούς του. Ανακοίνωσε δε ότι ο ρόλος των νέων ΣΙ θα είναι «συμβουλευτικός» και θα μετέχουν σ’ αυτά κοινωνικοί φορείς! Ιδού άλλη μια ελληνική πρωτοτυπία. Στα κρατικά ΑΕΙ προηγμένων χωρών, τα ΣΙ απαρτίζονται συνήθως από εκπροσώπους της πολιτείας, των πρυτανικών αρχών, διαπρεπείς πτυχιούχους του ιδρύματος και έναν φοιτητή με δικαίωμα ψήφου. Ο ρόλος τους δεν είναι απλά «συμβουλευτικός» αλλά ουσιαστικός –εποπτεύουν την καλή λειτουργία και τη συνεχώς βελτιούμενη πορεία του ιδρύματος.
Είναι κοινότοπο αλλά πρέπει να ειπωθεί: είναι επιτακτικό στη χρεοκοπημένη χώρα μας να σταματήσει το ράβε, ξήλωνε των νόμων που διέπουν τη διοίκηση των ΑΕΙ. Πρέπει να εμμείνουμε στην κατάργηση των νόμων και της νοοτροπίας που εξέθρεψαν τη διαπλοκή, τη διαφθορά, την ξενοφοβία, την «ενδογαμία» και τον νεποτισμό. Να εξαλειφθούν οι παθολογίες εκείνες που περιόρισαν τη δυνατότητα παραγωγής νέας γνώσης και τη διεθνή αναγνωρισιμότητα των ΑΕΙ.
Τι θα αναμενόταν να πράξει ένας υπουργός, μιας υποτίθεται προοδευτικής κυβέρνησης; Πρώτα απ’ όλα, οι αποφάσεις του να μην είναι εμβαλωματικές και ιδεοληπτικές, αλλά ρηξικέλευθες: να θέσει το δημόσιο συμφέρον πάνω από το συμφέρον κάθε είδους φατριών που θέλουν (και συχνά καταφέρνουν) να λυμαίνονται τα ΑΕΙ. Πώς θα μπορούσε να επιτευχθεί αυτό; Να καθιερώσει την πραγματική αυτοδιοίκηση των ΑΕΙ, καθιστώντας τα υπεύθυνα και υπόλογα για τις επιλογές τους. Ενδυναμωμένα Συμβούλια, υποστηριζόμενα από μια στιβαρή διοίκηση, και υψηλές απαιτήσεις λογοδοσίας, θα ήταν μια σωστή κίνηση.
Τα πανεπιστήμια δεν χρειάζονται το διαρκές νομοθετικό ράβε, ξήλωνε, αλλά μια διαδικασία σταθεροποίησης σε ένα καλό σημείο ισορροπίας, με βάση τις διεθνώς εφαρμοζόμενες πρακτικές. Δυστυχώς, δεν φαίνεται να επέρχεται η ισορροπία. Αντίθετα, το εκκρεμές άρχισε να κινείται πάλι στην αντίθετη κατεύθυνση. Μέχρι να αναλάβει μια καινούργια κυβέρνηση και να αντιστραφεί η κίνηση. Και πάει λέγοντας… Με τις πολλές αλλαγές ακυρώνεται τελικά η Αλλαγή!
Ο κ. Χαράλαμπος Μ. Μουτσόπουλος είναι επίτιμος και ομότιμος καθηγητής των πανεπιστημίων Ιωαννίνων και Αθηνών. Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας είναι καθηγητής στα πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ