Ο ταπεινός αλλά «κοσμογυρισμένος» ιός του επιχείλιου έρπητα αποκαλύπτει μυστικά για την εξέλιξη και την πορεία του ανθρώπου επάνω στη Γη. Επιστήμονες που συνέκριναν ολόκληρα γονιδιώματα του ιού Herpes simplex τύπου 1 (HSV-1) από δείγματα που έλαβαν από όλες τις κατοικημένες ηπείρους διαπίστωσαν ότι ταιριάζουν απόλυτα με τις θεωρίες σχετικά με τη «γέννηση» του ανθρώπινου είδους στην Αφρική και τη μεταγενέστερη μετανάστευσή του από τη Μαύρη Ηπειρο στον υπόλοιπο πλανήτη.
Η υπόθεση της «εξόδου από την Αφρική» έχει στηριχθεί ως τώρα από ανθρωπολογικά ευρήματα αλλά και από μελέτες του ανθρώπινου γονιδιώματος. Η νέα μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Public Library of Science ONE» (PLoS ONE), έρχεται να προσφέρει μια ακόμη επιβεβαίωση στη θεωρία η οποία, αν και επικρατέστερη, ακόμη δεν έχει παγιωθεί πέραν πάσης αμφιβολίας. Πρόσφατα μάλιστα η ανακάλυψη ενός καλοδιατηρημένου κρανίου Homo erectus στη Γεωργία έδωσε τροφή σε ορισμένους επιστήμονες για την αμφισβήτησή της.
Σύγκριση σε πλήρη γονιδιώματα
Οι επιστήμονες διερευνούν πώς διάφοροι οργανισμοί σχετίζονται μεταξύ τους εξετάζοντας τις μεταβολές στις αλληλουχίες των βάσεων – ή «γραμμάτων» – του DNA τους. Βλέποντας πόσο γρήγορα αλλάζει ένα συγκεκριμένο γονιδίωμα μπορούν να συντάξουν ένα «γενεαλογικό δέντρο» το οποίο δείχνει πότε συγκεκριμένες παραλλαγές είχαν έναν τελευταίο κοινό πρόγονο. Χρησιμοποιώντας τη μέθοδο αυτή μελέτες που έχουν γίνει σε ανθρώπινα γονιδιώματα έχουν δείξει ότι οι πρόγονοί μας εμφανίστηκαν στην Αφρική πριν από περίπου 150.0000-250.000 χρόνια και στη συνέχεια εξαπλώθηκαν στον υπόλοιπο πλανήτη.
Τα ευρήματα αυτά θα μπορούσαν να στηριχθούν περισσότερο αν κάτι αντίστοιχο παρατηρείτο και σε κάποιον ιό ο οποίος «ακολουθεί» τον άνθρωπο και έχει εξαπλωθεί όπως αυτός σε όλη τη Γη. Ο HSV 1 είναι ένας τέτοιος ιός, ο οποίος μάλιστα προσφέρεται για μελέτες του είδους καθώς συλλέγεται εύκολα, δεν είναι συνήθως θανατηφόρος (προκαλεί μόνο έλκη γύρω από τα χείλη) και συνήθως παραμένει σε λανθάνουσα μορφή στον ανθρώπινο οργανισμό εφ’ όρου ζωής. Επίσης, επειδή μεταδίδεται με στενή επαφή – μέσω των φιλιών ή του σάλιου – ο συγκεκριμένος ιός τείνει να μεταδίδεται συνήθως μέσα στην ίδια οικογένεια αποτελώντας, όπως λένε οι ειδικοί, ένα είδος «εξωτερικού γονιδιώματος» των ανθρώπων που τον φέρουν.
Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Γουϊνσκόνσιν-Μάντισον με επικεφαλής τους Κέρτις Μπραντ, Σεσίλ Ανέ και Ααρον Κολμπ μελέτησαν πλήρη γονιδιώματα 31 στελεχών του ιού από δείγματα που συνέλεξαν από ανθρώπους από όλες τις κατοικημένες ηπείρους της Γης. Χρησιμοποιώντας μια μέθοδο που ανέπτυξαν οι ίδιοι κατόρθωσαν να τα συγκρίνουν μεταξύ τους εντοπίζοντας τις αλλαγές στα «γράμματα» των γονιδίων. Με τον τρόπο αυτό προχώρησαν ένα σημαντικό βήμα πιο πέρα από τις προηγούμενες μελέτες οι οποίες έχουν εξετάσει μόνο μεμονωμένα γονίδια ή ομάδες γονιδίων από το γονιδίωμα του ιού.
Η «έξοδος από την Αφρική» και η θεωρία της «στενωπού»
Τα αποτελέσματα ήταν «πραγματικά εκπληκτικά», όπως σχολίασε ο δρ Μπραντ σε σχετικό δελτίο Τύπου. «Τα στελέχη του ιού ταιριάζουν ακριβώς όπως θα περίμενε κάποιος με βάση τις αλληλουχίες των ανθρώπινων γονιδιωμάτων» τόνισε. «Διαπιστώσαμε ότι όλα όσα απομονώθηκαν στην Αφρική ομαδοποιούνταν μεταξύ τους, όλοι οι ιοί από την Απω Ανατολή, την Κορέα και την Κίνα ομαδοποιούνταν μεταξύ τους, όλοι οι ιοί από την Ευρώπη και την Αμερική, με μια εξαίρεση, ομαδοποιούνταν μεταξύ τους».
Τα ευρήματα της μελέτης φαίνονται μάλιστα να επιβεβαιώνουν, όπως τονίζουν οι ερευνητές, τη θεωρία της «εξόδου από την Αφρική» σε όλα της τα στάδια, όπως αυτό της λεγόμενης «στενωπού» – το ότι δηλαδή οι πρώτοι άνθρωποι έφυγαν αρχικά από την αφρικανική ήπειρο μέσω μιας μόνο διόδου, προς τη Μέση Ανατολή και από εκεί στη συνέχεια μετακινήθηκαν προς διάφορες κατευθύνσεις μεταναστεύοντας σε όλο τον πλανήτη.
«Τα ευρήματά μας συμφωνούν απόλυτα με αυτά που οι ανθρωπολόγοι και οι γενετιστές που έχουν αναλύσει το ανθρώπινο γονιδίωμα μάς έχουν πει σχετικά με το από πού προήλθαν οι άνθρωποι και πώς εξαπλώθηκαν στον πλανήτη» πρόσθεσε ο καθηγητής. «Τα αποτελέσματά μας υποστηρίζουν σαφώς τα ανθρωπολογικά και τα άλλα γενετικά στοιχεία που εξηγούν πώς οι άνθρωποι βγήκαν από την Αφρική στη Μέση Ανατολή και άρχισαν να εξαπλώνονται από εκεί».
Η θεωρία της «χερσαίας γέφυρας» από την Ασία στην Αμερική
Οι ερευνητές χώρισαν το γονιδίωμα του HSV-1 σε 26 τμήματα, συνέταξαν γενεαλογικά δέντρα για κάθε τμήμα και στη συνέχεια συνδύασαν αυτά τα επί μέρους γενεαλογικά δέντρα σε ένα «δέντρο-δίκτυο» για όλο το γονιδίωμα. «Η Σεσίλ Ανέ έκανε σπουδαία δουλειά επινοώντας έναν νέο τρόπο για να εξετάζουμε αυτά τα δέντρα και να εντοπίζουμε πώς είναι πιθανότερο να ομαδοποιούνται» εξήγησε ο δρ Μπραντ.
Με αυτή τη νέα ανάλυση οι ερευνητές μπόρεσαν επί πλέον να εντοπίσουν και ορισμένα «λεπτά σημεία». Όλα τα δείγματα που είχαν ληφθεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες ταίριαζαν με τα στελέχη από την Ευρώπη πλην ενός, το οποίο είχε ληφθεί από το Τέξας και ταίριαζε περισσότερο με τα ασιατικά. Αυτό, όπως εξήγησαν οι ερευνητές, σήμαινε ότι ο ιός προερχόταν είτε από κάποιον ο οποίος είχε ταξιδέψει στην Ασία είτε από κάποιον του οποίου οι πρόγονοι είχαν έλθει στην Αμερική από την Ασία, διασχίζοντας, όπως υποστηρίζει η συγκεκριμένη θεωρία, τη λεγόμενη «χερσαία γέφυρα» που ένωνε τον Βερίγγειο πορθμό πριν από 15.000 χρόνια.
Η ανάλυση απεφάνθη υπέρ της δεύτερης εκδοχής. «Βρήκαμε στοιχεία που υποστηρίζουν τη θεωρία της χερσαίας γέφυρας επειδή η χρονική στιγμή του διαχωρισμού του ιού από τον πιο πρόσφατο ασιάτη πρόγονό του ήταν πριν από περίπου 15.000 χρόνια» ανέφερε ο καθηγητής Μπραντ.
