M. Fethullah Gulen
Αγάπη και ανεκτικότητα:
Προς έναν παγκόσμιο πολιτισμό
Πρόλογος Μάριος Π. Μπέγζος,
μετάφραση Πέρσα Κουμούτση.
Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, 2013,
σελ. 357, τιμή 17 ευρώ

Ο Φετουλάχ Γκιουλέν είναι μια προσωπικότητα δύσκολη, ίσως υπερβολικά αινιγματική για να την κατηγοριοποιήσει κανείς. Ποιος είναι τελικά ο αυτοεξόριστος της Πενσυλβανίας; Διανοούμενος του Ισλάμ και άνθρωπος που προωθεί τον διαθρησκευτικό και διαπολιτισμικό διάλογο; Επιχειρηματίας και ιδιοκτήτης μιας κολοσσιαίας αυτοκρατορίας; Κυβερνά την Τουρκία από το παρασκήνιο, όπως ορισμένοι ισχυρίζονται; Εχει σχέσεις και, αν ναι, πόσο βαθιές με τη CIA, όπως έχει κατά καιρούς γραφτεί; Γιατί έχουν εκφραστεί θετικά γι’ αυτόν άνθρωποι όπως ο Μπιλ Κλίντον;

Ο πρώην ιμάμης από το Ερζερούμ της Τουρκίας προωθεί, πριν από όλα, την εικόνα του μετριοπαθούς Ισλάμ. «Το Ισλάμ είναι η θρησκεία της ολοκλήρωσης, της ασφάλειας, της ειρήνης» γράφει ο Γκιουλέν στο βιβλίο του Αγάπη και ανεκτικότητα: Προς έναν παγκόσμιο πολιτισμό. Αυτός είναι και ο λόγος που ο Γκιουλέν δεν διακηρύττει, δημοσίως τουλάχιστον, τον ανοιχτό προσηλυτισμό αλλά ζητεί από τους μουσουλμάνους να χρησιμοποιούν το δικό τους καθημερινό παράδειγμα και τον τρόπο ζωής τους ώστε να προσελκύσουν τρίτους στη θρησκεία τους.
Ο ισλαμικός φονταμενταλισμός βρίσκει κάθετα αντίθετο τον Γκιουλέν. Χαρακτηρίζει μεγάλη ντροπή ότι το Ισλάμ, που έχει στον πυρήνα του την ειρήνη και την ασφάλεια, αντιμετωπίζεται σαν ισοδύναμο της τρομοκρατίας. «Αυτό αποδεικνύει ότι άνθρωποι που εκτοξεύουν τις κατηγορίες δεν γνωρίζουν τίποτα για το πνεύμα του Ισλάμ» γράφει, προσθέτοντας ότι ο τζιχάντ («ιερός πόλεμος») «είναι κατά κύριο λόγο εσωτερικός αγώνας. Οι στίχοι του Κορανίου που καθορίζουν τις συνθήκες προκήρυξης του τζιχάντ έχουν παρερμηνευθεί». Ο πρώην ιμάμης ήταν άλλωστε από τους πρώτους που έσπευσαν να εκφράσουν τη συμπαράστασή τους στις Ηνωμένες Πολιτείες και να κατηγορήσουν την Αλ Κάιντα μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2011.
Ο Γκιουλέν διαβλέπει ξεκάθαρη πολιτική στόχευση πίσω από τη θεωρία του Σάμιουελ Χάντινγκτον περί σύγκρουσης των πολιτισμών αλλά και του διάσημου καθηγητή του Πρίνστον Μπέρναρντ Λιούις, θέση που ασπάζεται και ένας εκ των στενότερων συμβούλων του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο Ιμπραήμ Καλίν.
Ειδικά για τις απόψεις του Χάντινγκτον ο Γκιουλέν υπογραμμίζει ότι «αντί να αποτελούν ρεαλιστικές εκτιμήσεις σχετικά με το μέλλον, αυτού του είδους οι ισχυρισμοί μοιάζει να καθορίζουν νέους στόχους σε μια προσπάθεια να επηρεάσουν την κοινή γνώμη. (…) Δημιουργώντας νέα εχθρικά μέτωπα προετοιμάζεται μια διαμάχη μεταξύ των πολιτισμών βασισμένη σε θρησκευτικές και πολιτισμικές διαφορές. Ενα νέο πλαίσιο σχεδιάζεται για τη συνέχιση της κυριαρχίας των μεγάλων δυνάμεων» (σελ. 344-345).
Η μπουρζουαζία της Ανατολίας
Το «αίγιγμα» του Γκιουλέν όμως δεν εντοπίζεται στις ιδέες του αλλά στην πολυσχιδή δραστηριότητά του. Οι απαρχές του κινήματος βρίσκονται στο άνοιγμα στο Ισλάμ στο οποίο προχώρησε ο Τουργκούτ Οζάλ στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Ο Γκιουλέν έστησε σταδιακά, χάρη και στη γενναία χρηματοδότηση της «μπουρζουαζίας της Ανατολίας», των θρησκευόμενων επιχειρηματιών του Ικονίου, του Γκαζιαντέπ, του Καϊσερί κτλ., ένα τεράστιο δίκτυο σχολείων σε όλη την Κεντρική Ασία, καθώς και στα Βαλκάνια. Τα σχολεία αυτά προάγουν καθαρά αλλά διακριτικά την τουρκική κουλτούρα.
Το δίκτυο αυτό έχει επεκταθεί εντυπωσιακά ακόμη και στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου μάλιστα τα σχολεία του Γκιουλέν (πάνω από 130 σήμερα, με περίπου 45.000 μαθητές) λαμβάνουν και κρατική χρηματοδότηση (στο πλαίσιο των charter schools). Το FBI και τα υπουργεία Εργασίας και Παιδείας ερευνούν εδώ και κάποιο διάστημα τις προσλήψεις σε αυτά καθώς πολλοί τούρκοι πολίτες μπαίνουν σε αμερικανικό έδαφος με βίζα για να διδάξουν. Υπάρχουν επίσης πληροφορίες ότι διάφορα ιδρύματα που συνδέονται με τον Γκιουλέν διοργανώνουν επισκέψεις στην Τουρκία για στελέχη του αμερικανικού Κογκρέσου.
Η αυτοκρατορία των ΜΜΕ
Η αυτοκρατορία του Γκιουλέν επεκτείνεται και στα μέσα ενημέρωσης, με αιχμή του δόρατος την εφημερίδα «Zaman» (με μέσο όρο αναγνωστών άνω των 500.000), που σταθερά υποστηρίζει την κυβέρνηση Ερντογάν. Υπολογίζεται ότι ο προϋπολογισμός του δικτύου Γκιουλέν προσεγγίζει ή και ξεπερνά τα 25 δισ. δολάρια, με πηγές χρηματοδότησης τόσο τις δωρεές όσο και τα δίδακτρα. Το δίκτυο διοικεί επίσης επιχειρηματικούς ομίλους, μεταξύ των οποίων και η τράπεζα Asya, με πάνω από 100 υποκαταστήματα στην τουρκική επικράτεια. Οι δραστηριότητες έχουν επεκταθεί στον τουριστικό τομέα, με την κατασκευή υπερπολυτελούς ξενοδοχείου που διαθέτει τζαμί και χωριστές πισίνες ανδρών και γυναικών.
Υπάρχει φυσικά η πολιτική παράμετρος. Οταν ο ίδιος ο Γκιουλέν εμφανίστηκε σε ένα βίντεο το 1999 να προτρέπει τους οπαδούς του να κινηθούν «μέσα στις αρτηρίες του συστήματος χωρίς ουδείς να προσέξει την ύπαρξή σας μέχρι να φθάσετε σε όλα τα κέντρα εξουσίας», το κεμαλικό κατεστημένο της Τουρκίας εξανέστη. Ο ίδιος υποχρεώθηκε να αυτοεξοριστεί στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αθωώθηκε το 2008 αλλά η σκιά παραμένει.
Οι οπαδοί του Γκιουλέν φέρεται να έχουν αλώσει την τουρκική αστυνομία και Δικαιοσύνη. Αυτό καταγράφεται ακόμη και σε απόρρητο τηλεγράφημα του αμερικανού πρώην πρεσβευτή στην Αγκυρα Τζέιμς Τζέφρι, το 2009, που διέρρευσε στα WikiLeaks. Είναι κοινό μυστικό ότι η κυριαρχία του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) του Ερντογάν επέτρεψε στο κίνημα του Γκιουλέν να ανθήσει, παρά τις κατά καιρούς διαφωνίες που φέρεται να έχουν ανακύψει.
Η υπόθεση Εργκένεκον, η οποία οδήγησε ουσιαστικά στην εξάρθρωση του κεμαλικού «βαθέος κράτους» με τη φυλάκιση κορυφαίων αξιωματικών, προωθήθηκε τάχιστα από τους δικαστές, αλλά την ίδια στιγμή οι επιφυλάξεις για τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν έφθασαν ως τις αίθουσες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Στο ίδιο τηλεγράφημα από τα WikiLeaks σημειώνεται ότι τα ελεγχόμενα από τον Γκιουλέν μέσα ενημέρωσης υποστήριξαν σφόδρα την εξάρθρωση της Εργκένεκον.