Υπάρχει μια πλευρά της κρίσης στα πανεπιστήμια που αποδείχτηκε παραγωγική. Εβγαλε την πανεπιστημιακή κοινότητα από τη μακαριότητά της και της έβαλε ερωτηματικά τα οποία συζητήθηκαν σε αρκετές συναντήσεις ως τώρα. Το κυριότερο αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία των πανεπιστημιακών κινήσεων πρωτοβουλίας, οι οποίες κωδικοποιήθηκαν ως οι «χίλιοι πανεπιστημιακοί». Στην πραγματικότητα είναι πολλοί περισσότεροι όσοι παίρνουν μέρος με τον ένα ή τον άλλον τρόπο στις διαδικασίες αυτές. Πρόκειται για ένα κίνημα εκ των κάτω, ανομοιογενές ασφαλώς, το οποίο άρχισε να σχηματίζεται πέρσι το καλοκαίρι, με προσωρινό χαρακτήρα και με άμεσο στόχο την αναζήτηση εξόδου από την παράλυση του πανεπιστημίου. Οχι και τόσο εύκολο διάβημα, ούτε αυτονόητο, σε καιρούς που η κυβέρνηση κάνει ό,τι της περνάει από το χέρι για να δημιουργεί δυσπιστία για τις προθέσεις της, η αντιπολίτευση ξέμεινε από πυξίδα και τα αριστερά επιτελεία έχουν ξεχάσει ότι τις απεργίες πρέπει να ξέρεις να τις αρχίζεις, αλλά να ξέρεις επίσης πώς να τις τελειώνεις.
Δύο σημαντικές πρωτοβουλίες σκοπεύουν να δώσουν βάθος στη συζήτηση αυτή. Η πρώτη είναι ένα διήμερο συνέδριο που οργανώνει η συντονιστική επιτροπή των πανεπιστημιακών πρωτοβουλιών στις 24 και 25 Φεβρουαρίου, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, με τίτλο «Το δημόσιο πανεπιστήμιο και το υπό διαμόρφωση νέο θεσμικό πλαίσιο» στο οποίο θα συζητηθούν αναλυτικά τόσο οι 21 προτάσεις που αποτελούν τα κοινά σημεία των πρωτοβουλιών, του ομίλου Αρση, του ΕΛΙΑΜΕΠ, του ΕΣΥΠ και της συγκλήτου του Πανεπιστημίου Κρήτης, όσο και οι αποφάσεις της συνόδου των πρυτάνεων στη Μυτιλήνη, οι οποίες επιβεβαιώθηκαν στην τελευταία σύνοδο. Ηδη η πανεπιστημιακή κοινότητα έχει πλέον επεξεργαστεί ένα πλαίσιο θέσεων, το οποίο δεν είναι βέβαια το αναμενόμενο άλμα, αλλά η εντελώς απαραίτητη ανάταξη του πανεπιστημίου. Τα πορίσματα θα παρουσιαστούν σε ειδική συνέντευξη Τύπου στις 26 Φεβρουαρίου.
Η δεύτερη πρωτοβουλία, που περιλαμβάνεται στο πλαίσιο του εορτασμού της επετείου των 170 χρόνων από την ίδρυση του Πανεπιστημίου Αθηνών, είναι το συνέδριο «Πανεπιστήμιο και Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα» και θα διεξαχθεί τον Ιούνιο, με οργανωτικό φορέα το Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου. Θα είναι ένα ιστορικό συνέδριο, αλλά όχι κατ’ ανάγκη και ιστορικιστικό, το οποίο θα συζητήσει πώς άλλαξε ή δεν άλλαξε ο πανεπιστημιακός θεσμός στα 170 χρόνια της λειτουργίας του στην Ελλάδα. Σκοπός μας είναι να θέσουμε τη σημερινή συζήτηση σε ιστορική προοπτική, να καταλάβουμε τον ρυθμό και τη δυναμική των αλλαγών στο ελληνικό πανεπιστήμιο, τόσο με τις εξελίξεις που τα ίδια χρόνια συνέβησαν στον κόσμο και στην επιστήμη, όσο και τη δυναμική των σχέσεων αυτών με την ελληνική κοινωνία. Από πού προέρχονται οι πρωτοβουλίες των αλλαγών; Από το εσωτερικό του πανεπιστημίου, από τις ηγετικές κυβερνητικές ομάδες, από την κοινωνία; Πρωταγωνίστησε ή αντιστάθηκε στις αλλαγές αυτές το πανεπιστήμιο; Συσχετίζονται ή όχι με τις μεταβολές στην οικονομία και στην κοινωνία οι αλλαγές στο πανεπιστήμιο; Ηταν ενιαία η στάση καθηγητών και φοιτητών ή αποκλίνουσα; Μεταρρυθμίσεις θεσμικές ή μεταρρυθμίσεις στο πρόγραμμα; Ποια θέση πήρε το πανεπιστήμιο στις μεγάλες εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις; Ποιες ήταν οι μεταρρυθμίσεις που δεν έγιναν; Υπάρχει ένα εξηγητικό μοντέλο ή διαδοχή παραδειγματικών συμπεριφορών; Μεταρρυθμίζεται το πανεπιστήμιο ή δημιουργούνται νέοι θεσμοί που το ξεπερνούν και το αναγκάζουν να ακολουθήσει; Πρόκειται για τον ίδιο θεσμό από τον 19ο στον 21ο αιώνα;
Αν μεταρρύθμιση είναι όχι ένας άπαξ νόμος, αλλά πολύχρονη διαδικασία με συμπληρωματικές αλλαγές (όπως έχει επισημάνει ο Δ. Σωτηρόπουλος), τότε τι χαρακτηρίζει αυτή τη διαδικασία στις ελληνικές συνθήκες, ποιος είναι ο ρυθμός της, η κατεύθυνσή της; Πώς είναι δυνατόν να πλοηγηθούμε σήμερα αν δεν έχουμε ιδέα πώς η διαδικασία αυτή έχει διεξαχθεί στους ίδιους θεσμούς που τώρα προσπαθούμε; Μια ψύχραιμη και διεισδυτική ματιά στη σχέση ελληνικού πανεπιστημίου και μεταρρύθμισης μπορεί να μας κάνει να υποψιαστούμε ότι μερικά από τα αλογάκια πάνω στα οποία τώρα καλπάζουμε, δεν είναι παρά ξύλινα.
Ο κ. Αντώνης Λιάκος είναι καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
