Ελευθερία Αρβανιτάκη: «Δεν έχει νόημα να μη ρισκάρεις. Αλλιώς, δεν ζείς»

Είναι πολλές οι ερμηνείες που επιδέχονται οι στίχοι του τραγουδιού «Κρατήσου από μένα», με το οποίο ανοίγει ο νέος δίσκος της Ελευθερίας Αρβανιτάκη «9+1 Ιστορίες» –κυκλοφόρησε τον περασμένο Ιούνιο –και το οποίο αποτελεί την εισαγωγή στις συναυλίες της καλοκαιρινής περιοδείας της. Και αυτό η ψηλόλιγνη ερμηνεύτρια το ξέρει καλά. Δεν διάλεξε τυχαία τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου για να το ερμηνεύσουν μαζί. «Είχα πάει και τον είχα δει στη μουσικοθεατρική παράσταση «9:05″, μια εξαιρετική δουλειά, όπου εμφανιζόταν με τον Χρήστο Θηβαίο, και εντυπωσιάστηκα πολύ. Τραγουδούσε με έναν τρόπο πολύ πιο εσωτερικό και συναισθηματικό. Εχοντας αυτό το κομμάτι στα χέρια μου, επειδή πρόκειται για ένα κομμάτι συντροφιάς, συμπόρευσης, ένα τραγούδι που μπορείς να το δεις ως ερωτικό αλλά και ως κοινωνικό, είπα ότι ήθελα να το πω μαζί με αυτή την ωραία, ρωμαλέα, τρυφερή φωνή» εξηγεί.

Τις τιμά τις συνεργασίες της αυτή η γυναίκα με τα σγουρά μαλλιά, την κοριτσίστικη φιγούρα και την παροιμιώδη άνεση να ισορροπεί σε ψηλά τακούνια, επάνω αλλά και κάτω από τη σκηνή. Θα το αποδείξει σε λίγες ημέρες με μια γιορτή με τη μορφή συναυλίας, όπου θα έχει καλεσμένους μερικούς από τους συνθέτες που έχουν καθορίσει την πορεία της: «Είναι άνθρωποι οι οποίοι έχουν παίξει πολύ κομβικό ρόλο σε αυτό που είμαι σήμερα, είτε μιλάμε για την πολυετή δισκογραφική σχέση που έχω με τον Νίκο Ξυδάκη είτε για τη συνεργασία μου με τον Δημήτρη Παπαδημητρίου». Μαζί τους θα βρίσκονται και οι μουσικοί που έχουν υπογράψει τα τελευταία τραγούδια της, ο συνθέτης Θέμης Καραμουρατίδης και ο τραγουδοποιός Στάθης Δρογώσης. Ειδικά ο πρώτος, που ανήκει και σε μια γενιά που μεγάλωσε με τη φωνή της Αρβανιτάκη, μοιάζει να θέλησε να φιλοτεχνήσει με τις μελωδίες του ένα πορτρέτο της ερμηνεύτριας όπως την έχει βιώσει ο ίδιος, και το κατάφερε. Στα έξι τραγούδια του (σε στίχους της Λήδας Ρουμάνη) συνυπάρχουν πολλές πλευρές της: η προσαρμοσμένη στις απαιτήσεις τού σήμερα ποπ τραγουδίστρια, η ντίβα της world music, η λαϊκή φωνή, η στιβαρή εκπρόσωπος του έντεχνου. Ο Στάθης Δρογώσης ενισχύει με τη δική του συμβολή τον σύγχρονο ήχο και το επίκαιρο αίσθημα, σε στίχους του Νίκου Μωραΐτη, προσανατολισμένους στο κοινωνικό σχόλιο. Και είναι κρίμα που η κυκλοφορία αυτής της δουλειάς συνέπεσε με τις εξελίξεις αυτού του ταραχώδους καλοκαιριού, διότι έχει φρενάρει ελαφρώς η δυναμική της, αν και αυτό μπορεί τελικά να αποβεί ευεργετικό για τη συνολική πορεία της.

Αυτή η επιλογή της Αρβανιτάκη να ξεκινήσει τη σεζόν με μουσικούς στο πλάι της «έχει να κάνει με την αγάπη και την εκτίμηση που τρέφω για τους ανθρώπους της μουσικής γενικότερα. Οι στιχουργοί δεν μπορούν να βρίσκονται επάνω στη σκηνή, μπορούν όμως οι συνθέτες, και με ενδιέφερε πάντοτε να δίνεται χώρος στους δημιουργούς. Και μου αρέσουν πολύ και οι πολυσυλλεκτικές δουλειές αλλά και εκείνες που προκύπτουν ως αποτέλεσμα συνεργασίας συνθέτη – στιχουργού – ερμηνευτή». Τώρα που πλέον έχει την εμπειρία τού να συνεργάζεσαι με καλλιτέχνες από διαφορετικές γενιές, έχει δει άραγε διαφορά στο πώς άνθρωποι άλλων ηλικιών προσεγγίζουν τη διαδικασία της μουσικής δημιουργίας; «Δεν νομίζω ότι παίζει ρόλο η ηλικία ή η γενιά. Εχει να κάνει με τον χαρακτήρα, με τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται τη μουσική. Καθένας δημιουργεί διαφορετικά».

Η ίδια, ωστόσο, πώς έρχεται σε επαφή με τα τραγούδια; «Oταν ακούω πρώτη φορά ένα τραγούδι, θα φανταστώ τη φωνή μου σε αυτό και μπορεί να σκεφτώ «είναι αδύνατον να το ερμηνεύσω» ή, αντιθέτως, να νιώσω ότι αυτό πρέπει να το πω εγώ. Δεν συμβαίνει μόνο με τη μουσική, και με τον λόγο συμβαίνει, καταλαβαίνεις όταν διαβάζεις τους στίχους τι μπορείς να υποστηρίξεις και τι όχι. Ομως αυτά είναι και λίγο μαγικά πράγματα. Μπορεί να λατρεύεις ένα κομμάτι, να δοκιμάσεις να το πεις και να μη δουλεύει. Μερικές φορές το προσπαθείς πολύ και δεν τα καταφέρνεις. Αλλες, πάλι, πας να ψιθυρίσεις ένα τραγούδι, και αυτό ήταν. Συνέβη και με το «Κρατήσου από μένα» (σ.σ.: το ντουέτο με τον Παπακωνσταντίνου), όπου στην ουσία κρατήσαμε το ντέμο. Είναι ανεξήγητα πράγματα αυτά. Οι καλλιτέχνες είμαστε μικροί μάγοι. Δεν μπορείς να ορίσεις το ντουέντε, όπως το λέει και ο Λόρκα».

Αναρωτιέμαι τι κάνει τις φορές που ανάμεσα σε εκείνη και στο τραγούδι υψώνεται ένας τοίχος. Υπάρχει τρόπος να τον γκρεμίσει; «Στη δική μου περίπτωση, όσο επίμονη και αν γίνω, ο τοίχος δεν πέφτει. Εχει αποδεχτεί, όμως, ότι μερικές φορές η ζωή μάς οδηγεί από μόνη της, και στα θέματα τα καλλιτεχνικά και σε όλα τα υπόλοιπα. Δεν έχει νόημα να αντιστέκεσαι και ίσως τελικά να έχει σημασία να αφεθείς. Αμα μπεις στο ταξίδι πρέπει να ρισκάρεις, αλλιώς πώς ζεις; Πρέπει να το κάνεις. Και ας αποτύχεις. Είναι και αυτό ένα ενδεχόμενο, όπως είναι πιθανό και η ζωή να είναι άδικη απέναντι σε κάποιους. Τα προβλήματα, όμως, είναι για να λύνονται. Το να αντέχεις στα δύσκολα είναι θέμα απόφασης. Αυτή είναι η φιλοσοφία μου. Το λέω, βέβαια, με την επίγνωση ότι έχω βιώσει απώλειες που αντέχονται. Διότι υπάρχουν και απώλειες που δεν αντέχονται».

Θα άξιζε με αφορμή την επερχόμενη εμφάνισή της να εξετάζαμε ξανά τη μουσική σχέση της με τον Νίκο Ξυδάκη και τον Δημήτρη Παπαδημητρίου. Μαζί με τον Ξυδάκη η Ελευθερία Αρβανιτάκη βρίσκεται άλλωστε αρκετά συχνά επάνω στη σκηνή –με πιο πρόσφατη τη συμμετοχή της στις δύο συναυλίες του στο Μικρό Παλλάς τον περασμένο Μάιο. Συνεργάστηκαν πρώτη φορά στο άλμπουμ του «Κοντά στη δόξα μια στιγμή» το 1987 (θα θυμάστε το «Ερωτικό» ή το «Ενα όχι») και συνέχισαν να συνομιλούν μέσα στα χρόνια, με αποκορύφωμα τον δίσκο «Γρήγορα η ώρα πέρασε» (2006), έναν από τους σημαντικότερους ελληνικούς κύκλους τραγουδιών της τελευταίας δεκαετίας, με κορωνίδα του το μελαγχολικό «Είναι πολύ νωρίς», σε ποίηση του Διονύση Καψάλη. Με τον Παπαδημητρίου η Αρβανιτάκη ξεκίνησε να συνεργάζεται το 1993, με τα τραγούδια από την επιτυχημένη τηλεοπτική σειρά «Αναστασία». Ο συνθέτης ενορχήστρωσε εν συνεχεία τον δίσκο «Τα κορμιά και τα μαχαίρια» το 1994 (σε μουσική του Αρα Ντινκτζιάν). Η πιο σπουδαία κοινή συμβολή τους στο ελληνικό τραγούδι ήρθε το 1996, με τα «Τραγούδια για τους μήνες». Ο λόγος των ελλήνων ποιητών συναντήθηκε με τον ήχο της λαϊκής παράδοσης, κατά τον ίδιο τρόπο που συναντήθηκαν η καλλιτεχνική με την εμπορική επιτυχία. Πολλά κομμάτια θεωρούνται κλασικά, με το «Παράπονο» (σε ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη) να τραγουδιέται σε κάθε συναυλία της από χιλιάδες στόματα, ακόμη και σήμερα, σχεδόν 20 χρόνια μετά. Με τόσο καλό υλικό, θα είναι λοιπόν δύσκολο να επιλέξει η Αρβανιτάκη τα πιο αντιπροσωπευτικά τραγούδια από τις συνεργασίες της με τους δύο αυτούς συνθέτες για τη συναυλία στο Θέατρο Βράχων στις 5 Σεπτεμβρίου.

Παρά την εμπειρία τόσων ετών δισκογραφίας, το τελευταίο άλμπουμ της πέρασε μια περιπέτεια τεσσάρων χρόνων μέχρι να κυκλοφορήσει. Μια περιπέτεια «όχι σε επίπεδο δημιουργικό» τονίζει. «Τα πράγματα αλλάζουν προς το χειρότερο κάθε χρονιά για τη μουσική βιομηχανία, όμως η ανάγκη να κάνεις τραγούδια είναι η ίδια, η χαρά είναι η ίδια, η λαχτάρα να εκφραστείς, η ανυπομονησία να συναντηθείς με το κοινό, όλα αυτά παραμένουν ίδια. Είναι ομαδική η δική μας η δουλειά. Θέλεις να συνδημιουργήσεις. Με πίστη, πάθος και στόχους. Γι’ αυτό και δεν κάθεσαι καν το πολυσκεφτείς. Προχωράς». Επάνω στη σκηνή αισθάνεται πια άνετα. «Πάντα υπάρχει βέβαια μια μικρή αγωνία, τίποτε δεν είναι δεδομένο, τίποτε δεν είναι σίγουρο. Το σημαντικό σε αυτή την ιστορία είναι να μη δουλεύει το μυαλό, να συμμετέχει πριν, στην προετοιμασία, στις πρόβες, όμως την ώρα του live καλό είναι να υποχωρεί. Το παράξενο είναι πως με την πρώτη νότα εισπράττεις την ενέργεια του κοινού. Σε οδηγεί με τον τρόπο του, και στη συνέχεια το οδηγείς εσύ, υπάρχει αλληλεπίδραση. Ξεχνάμε, όμως, μερικές φορές να μιλήσουμε για αυτό που συμβαίνει επάνω στη σκηνή με τους μουσικούς. Μπορεί να συντονιστούμε κάποιες φορές με τέτοιο τρόπο που να νιώθεις ότι δεν γίνεται αυτή η ενέργεια να μην περάσει στους θεατές. Είναι πολύ σημαντική η συμβολή της μπάντας».

Το φθινόπωρο του 2010 η Ελευθερία Αρβανιτάκη βρέθηκε στην Ακτή Ελεφαντοστού με την ιδιότητα της Πρέσβειρας της Unicef για την καμπάνια της εξάλειψης του μητρικού και νεογνικού τετάνου. Χαρακτήρισε την εμπειρία «το συγκλονιστικότερο ταξίδι που έχω κάνει ποτέ».

Τα τελευταία χρόνια, με την έκρηξη των social media, θέλουμε τους καλλιτέχνες ανοιχτούς, προσβάσιμους και έτοιμους να μας μεταφέρουν την άποψή τους επί παντός επιστητού. Η ίδια έχει κρατήσει ένα δημόσιο προφίλ διακριτικό. Πώς της φαίνεται αυτή η εξέλιξη; «Εμένα πάντοτε με απασχολούσαν οι καλλιτέχνες με την αξία του έργου τους και όχι με τον χαρακτήρα ή τις απόψεις τους. Αποδέχομαι ότι μπορεί να υπάρχει πλήρης αναντιστοιχία. Υπάρχουν χιλιάδες παραδείγματα για αυτό. Αν, όμως, κάποιος παρέδωσε στον κόσμο ένα αριστούργημα, σε αυτό θα σταθώ και όχι στο τι είπε ή τι έκανε». Κατανοεί ακόμη και εκείνους που αποφεύγουν τη δημοσιότητα. «Καμιά φορά αισθάνεσαι πιο εκτεθειμένος όταν δίνεις μια συνέντευξη, παρά όταν βρίσκεσαι επάνω στη σκηνή» λέει.

Τα γεγονότα των τελευταίων μηνών την ανησύχησαν και την προβλημάτισαν: «Περάσαμε μια έντονα αδελφοκτόνο περίοδο, μεγάλης αντιπαράθεσης, με κανιβαλισμούς μέσα από το Διαδίκτυο. Μιλούσες με ανθρώπους και σου έλεγαν ότι διέγραψαν τους μισούς φίλους τους στο Facebook επειδή δεν συμφωνούσαν με τις απόψεις τους. Και για κάποιον, κάπου μπορεί να ήσουν και εσύ ένας προδότης. Είναι επικίνδυνα πράγματα αυτά. Σαφώς και πρέπει να παίρνουμε θέση, όμως για έναν σκεπτόμενο άνθρωπο και η σιωπή μπορεί να είναι θέση. Δεν χρειάζεται να τοποθετούμαστε όλοι εν θερμώ. Ζούμε περίεργα και δύσκολα χρόνια και δεν υπάρχει κανένα νόημα στο να φαγωθούμε μεταξύ μας». Ακόμη και μέσα σε αυτό το ζοφερό τοπίο υπάρχει χώρος για δημιουργία, αλλά και για κάτι ακόμη πιο απλό: το γέλιο. Η Ελευθερία Αρβανιτάκη γελάει ρίχνοντας το κεφάλι της πίσω. «Αν πρέπει να δώσω ένα στίγμα, θα πω ότι γελάω με τα σκίτσα του Αρκά. Με τα παιδιά μου, επίσης, γελάμε πολύ, είμαστε καλή ομάδα. Το αυθόρμητο και ανεπιτήδευτο χιούμορ μού αρέσει». Η αστεία πλευρά των πραγμάτων είναι ενίοτε και η πιο ουσιαστική. Είναι χαμένος χρόνος αυτός που περνάμε χωρίς να γελάσουμε. Το έχει τραγουδήσει τόσες φορές που αποκλείεται να μην το έχει εμπεδώσει: «Δεύτερη ζωή δεν έχει». Ούτε και δεύτερη Ελευθερία.

Η Ελευθερία Αρβανιτάκη θα εμφανιστεί στη σκηνή του Θεάτρου Βράχων «Μελίνα Μερκούρη» στις 5 Σεπτεμβρίου, πλαισιωμένη από τον Νίκο Ξυδάκη, τον Δημήτρη Παπαδημητρίου, τον Θέμη Καραμουρατίδη και τον Στάθη Δρογώση.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 30 Αυγούστου 2015